Frjáls verslun - 01.08.1940, Page 6

ÓLAFUR BJÖRNSSON HAGFR.:
Er „auðva!ds“-sl<ipulagið
undirrót styrjaldanna?
Eins og að líkindum lætur hafa sósíalistar
aldrei lagt slíkt kapp á að útbásúnera þær
kenningar sínar, að styrjaldirnar og allar þær
hörmungar, sem þeim fylgja, eigi rót sína að
rekja til þjóðskipulagsins, eins og einmitt nú.
Á því er stöðugt hamrað í ræðu og riti, að nú-
verandi styrjöld, eins og yfirleitt allar styrj-
aldir nútímans, sé heimsvaldastríð, sem rót
sína eigi að rekja til samkeppninnar um mark-
aði, nýlendur o. s. frv. Auk þessarar sam-
keppni um hráefni og markaði sé gróðafíkn
vopnaframleiðendanna önnur höfuðorsökin til
þess að núverandi styrjöld hafi brotizt út. Og
þar sem samkeppnin í viðskiptum sé aðalor-
sökin til styrjaldanna, sé aðeins ein leið til,
sem fyrirbyggt geti það, að styrjaldir brjótist
út framvegis, en sú leið er afnám núverandi
þjóðskipulags og uppbygging sósíalistísks
þjóðfélags í staðinn. Þessi áróður gegn hinu
fjármagnaða þjóðskipulagi hefir verið rekinn
af slíku kappi, að nú mun svo komið, að það
eru ekki eingöngu sósíalistar, sem aðhyllast
þessar kenningar, heldur mun það einnig vera
ekki lítill hluti fylgjenda hinna svonefndu
,,borgaralegu“ flokka, sem ekki treystir sér
til þess að andæfa þessum rökum sósíalista,
og viðurkennir, að styrjaldirnar eigi rót sína
að rekja til hinna ,,kapítalistísku“ viðskipta-
hátta.
Af því að ég býst við að þeir séu ófáir, sem
meðal annars láta það hafa áhrif á stjórnmála-
skoðanir sínar, hvort sósíalisminn eða stefna
frjálsrar samkeppni sé líklegri til þess að
tryggja friðinn í heiminum, virðist mér það
ómaksins vert að gagnrýna þessar kenningar
sósíalista, ekki sízt af því mér virðast þær ekki
á traustum rökum byggðar, séu þær skoðaðar
ofan í kjölinn.
Því verður auðvitað ekki neitað, að milli
6
stórveldanna hafa átt sér stað mikil átök um
yfirráð yfir nýlendunum, einkum þeim nýlend-
um, sem hráefnaauðugar eru, og hafa þessi
átök oft leitt til styrjalda. 1 þessu sambandi
má þó benda á það, að gróðinn af nýlendun-
um er ekki nærri því eins mikill eins og marg-
ir ætla. Hinn þekkti Bandaríkjahagfræðingur
Tanssy hefir meðal annars með óvéfengjan-
legum tölum sýnt fram á það,að Bandaríkin hafi
ekki gert annað en tapa á hinum annars nátt-
úruauðugu nýlendum sínum, svo sem Kúba og
Filippseyjum. Hafa röksemdir hans og annara
vakið slíka athygli, að Bandaríkjamenn hafa
stöðugt verið að slaka á tengslunum milli
Bandaríkjanna og Filippseyja, og er ætlunin
að Filippseyjar verði innan skamms algerlega
sjálfstæðar.
Því hefir einnig verið haldið fram, að hern-
aðarandi sá, er undanfarið hefir skapazt í
Þýzkalandi, eigi rót sína m. a. að rekja til
gremjunnar yfir því að hafa misst nýlendurn-
ar. Hvað sem hæft kann að vera í þessu, sýna
þó staðreyndirnar að fyrir heimsstyrjöldina
1914—18 var aðeins 1% af viðskiptum Þýzka-
lands við nýlendurnar, svo úrslita þýðingu
gat það varla haft fyrir fjárhagsafkomu
Þýzkalands hvoru megin „hryggjar“ þær lágu.
En fjárhagsleg þýðing yfirráða yfir nýlend-
unum er þó ekkert aðalatriði í þessu sambandi.
Það er önnur röksemd, sem vegur meira því til
stuðnings, að það er ekki stefna frjálsrar sam-
keppni, sem er orsök til átaka stórveldanna
um yfirráð yfir nýlendunum, ef það eru þessi
átök, sem eru undirrót styrjaldanna. En þessi
röksemd er blátt áfram sú, að ef stefnu
frjálsrar samkeppni væri fylgt út í æsar, þá
mundu pólitísk yfirráð yfir nýlendunum enga
fjárhagslega þýðingu hafa. Gerum t. d. ráð
fyrir, að brezk yfirráð yfir Indlandi og öðrum
FRJÁLS VERZLUN