Frjáls verslun - 01.08.1940, Side 29

Þorlákur Ö. Johnson.
Framhald af bls. 21.
augastað á bi'ennisteinsnámunum hér á landi, sérstak-
lega norðanlands, en ekki getað feng-ið þær keyptar eða
leigðar. Loks tókst I. W. Busby 1858 að fá leigðar
brennisteinsnámur i Krýsuvík, en af hverju sem það
var, hafði rekstur þeirra ekki tekizt, heldur hafði leigu-
málinn flækzt úr liöndum eins félags til annars. Ekki er
alveg ljóst, hvernig Þorlákur kemst inn i þetta námu-
mál, en af því sem bæði fyrr og siðar segir, er það full
greinilegt, að hann hafði mestu trö/latrú á íslenzkum
námurekstri. Það eitt er víst, að dr. Jón Hjaltalín land-
læknir mun hafa átt einhvern hlut þar að. Nóg er með
það, að fyrir milligöngu Þorláks og húsbónda hans er
stofnað nýtt námufélag til að reka Krýsuvíkurnámurn-
ar. Var Pile einn í hinu nýja félagi, og var svo til ætl-
azt, að hann legði til skipakost til útflutningsins. Félag
þetta sendi snemma á árinu 1868 dr. nokkurn Perkins
til íslands til að rannsaka námurnar, og leizt honum
svo vel á þæi', að þegar var ákveðið að senda heim skip
með verkfæri og verkamenn, og vildi félagið nú reyna
að komast yfir Reykjahliðar- og Þeystareykjanámurnar,
og varð þó ekkert úr þei 'ri fyrirætlun, því samtímis
fór C. G. Warnford Lock (Brennisteins-Lock) að bera
víurnar í r>ámurnar nyrðra, og var Lock, með tilstyrk
Þorláks, oft á ferðum um Island og hafði einhvern
tíma milli 1870 og 1880 hald á námunum og rak þær
um stund.
Pile, húsbóndi Þorláks, var og um sama leyti, að und-
irlagi hans, með þá fyrirætlun á prjónunum, að hefja
mikinn útflntning á laxi frá Islandi, en sú vara var þá
auðseld og í háu verði á Bretlandi. Var leitazt fyrir um
leigu á ýmsum stórám hér á landi í því skyni, en ekk-
ert varð úr þessu, án þess þó að sjáist hvað olli.
Jón Sigurðsson hafði ekki síður hug á því en Þor-
lákur, að draga íslandsverzlunina úr höndum Dana, og
datt honum meðal annars i hug að koma á verzlunar-
sambandi milli Noregs og íslands. Skrifaði hann Þorláki
um málið, og spurðist fyrir hvort hann treysti sér til
þess að gera nokkuð í þvi. Þorlákur þekkti norskan
mann i London, Henrik Anderson, er vann hjá skipa-
miðlarafirmanu H. C. Smith & Comp., og snei'i Þorlák-
ur sér til hans með málefnið, en hann tók því vel,
skrifaði Jóni til, bað hann um allar upplýsingar, og
lofaði að gera það, sem hann gæti. Hann ritaði norskum
f j ármálamanni um málið. Urðu þetta tildrögin til
„Norske Samlaget“, sem um nokkui't skeið rak verzlun
í Reykjavík og gerði út gufuskipið Jón Sigurðsson.
Veitti Sigfús Eymundsson, sem var handgenginn maður
þeim Jóni og Þorláki, því forstöðu. Norska samlag'ið
lenti fljótlega í beyglum og leitaði þá þráfaldlega til
Jóns Sigurðssonar um ráð, en hann aftur til Þorláks.
Sérstaklega var gufuskipið Jón Sigurðsson, sem haft
var bæði í millilandaferðum og strandferðum, mjög
þungur baggi á félaginu. Virðist Jón hafa leitað ráða
um þetta hjá Þorláki, sem sendi honum margskonar út-
reikninga um afkomu skipaferða, og komst að þeirri
niðurstöðu, að feiran væri fólg'in í því, að Jón Sigurðs-
son væri of stórt skip að hafa í strandfei'ðum.
Mikinn part ársins 1869 var Þorlákur i Reykjavík í
FRJÁLS VERZLUN
Umboði firmans R. B. Symington & Co. í Liverpool, til
þess að tryggja skuldakröfur þeirra á hendur Svein-
birni kaupmanni Jacobsen, en ekki hafði Þorlákur mikla
ánægju af því starfi, því umbjóðendur hans refjuðust að
mestu að greiða kaup hans. Á því ári reyndi Þorlákur
samt að fá Fischer kaupmann í Reykjavík til að gangast
fyrir því, að Reykjavíkurkaupmenn mynduðu með sér
félagsskap til að kaupa gufuskip og hafa í millilanda-
förum, og eins gerði hann tilraun til að kynna Englend-
ingum íslenzkt saltkjöt.
Árið 1870 vii'ðist ekki hafa verið eins viðburðaríkt
eins og hin fyrri. Þá hefir Þorlákur að vísu, að beiðni
síra Stefán Thorarensens á Kálfatjörn, ritað spönsku
firma um milliðalausa saltfiskverzlun og fengið svo góð
svör, að hann talar um að fá þá til „að senda skip til
Spánar sjálfir". Þá tókst honum einnig að fá húsbónda
sinn til þess, að láta skip, sem hann þurfti að senda til
Archangelsk við Hvítahaf, koma til Austfjarða á baka-
leiðinni, til þess að kaupa þar fé.
Á þessu ári lætur Þorlákur taka sýnishorn af surtar-
brandi á íslandi, og meðal annars fær hann föður sinn
til þess að senda sér sýnishorn frá Brjánslæk. Var ætl-
unin sú, að reyna að breyta surtarbrandinum í viðarkol.
Var gerð rannsókn þar að lútandi, og kom í ljós að við-
arkolin, sem úr surtai'brandinum voru gerð, voru fram-
úrskarandi góð. Nú vildu Pile & Co. taka að sér málið
og fá einkaleyfi til þessarar vinnslu, og var Þoi'lákur
sendur til Islands til þess að umgangast þetta; hafði
hann með sér mann til að búa til viðarkolin og allmikið
af verkfærum. Var Þorlákur heima á Islandi í 2 mán-
uði, og var athugaður surtarbrandur á Brjánslæk og í
Stigahlið, og fannst þá jafnframt nokkuð af járnsteini
og kopar, sem rannsakað var en reyndist fánýtt. Er
Þorlákur var heima á íslandi hafði hann gert samning
um námureksturinn við prestinn á Brjánslæk, en prestur
gat ekki gert samninga nema fyrir þann tíma, sem hann
sæti jörðina; var því enginn árafjöldi tiltekinn, og varð
það reksti’inum að falli, að ekki var hægt að tímabinda
rekstursleyfið.
Þar með má heita, að starfi Þorláks á Englandi hafi
verið lokið, því haustið 1873 hvarf hann þaðan til Kaup-
mannahafnar.
Eins og sést af þessu yfirliti, hefir Þorlákur verið
sofinn og vakinn í því þessi ár, að finna markaði fyrir
Islenzkar vörur, sem hingað til ekki höfðu gengið kaup-
um og sölum erlendis.
Meðan Þorlákur var á Bretlandi kynntist hann fjölda
rnerkra manna, og notaði þau sambönd sín vel, enda tók
hann þátt í brezku félagslífi sem brezkur væri. Leituðu
menn þar í landi ráða til hans um margt, er ísland
snerti, enda var hann mikils metinn. Má bezt sjá það á
því, að ýms lielztu blöð i Bretlandi birtu greinar eftir
hann, auðvitað aðallega um íslenzk mál. Eru þær grein-
ar margar talsins. Alltaf, þegar ráðizt var á ísland, sem
allsekki var sjaldan, var hann þegar til fyrirsvars, og
gekk hann sérstaklega vel á móti óhróðri, sem Richard
F. Burton, ferðalangur, er siðar ritaði ómerkilega bók
um Island, „Ultima Thule“, var að peðra úr sér bæði í
ræðu og riti. Líklegt er, að það hafi verið eftir að Þor-
lákur kom af Islandi 1872, að honum var boðið að flytja
ei'indi i landfræðisfélaginu brezka, „The Royal Geo-
29