Frjáls verslun - 01.06.1958, Qupperneq 14

óskert því aðeins, að höí'uðstóllinn nægi til að
standa undir jafnumfangsmiklum rekstri og
áður. Agóðinn er því 50 kr. samkvæmt ágóða-
hugtaki c).
Ef álitið er rétt, að fyrirtæki skuli fá að við-
halda verðmæti höfuðstóls síns í einhverjum
skilningi, er ekki um annað að ræða en að fall-
ast á ágóðahugtök b) eða c), en a) verður að
hafna, þar sem hluti ágóðans samkvæmt því
hugtaki er aðeins sýndarhagnaður.
Hefðbundnar reglur um framtal og skattlagn-
ingu fyrirtækiságóða miðast þó við ágóðahug-
tak a). A tímum öflugrar verðþenslu geta þess-
ar skattlagningarreglur leitt til mjög varhuga-
verðrar skerðingar á raunhæfum kaupmætti
höfuðstóls fyrirtækja.
Ilér verður nú rætt nokkru nánar um tvö
atriði, þar sem breytingar á hefðbundnum fram-
talsreglum verða að teljast sérstaklega aðkall-
andi, nefnilega birgðamat og afskrift fram-
leiðslueigna (fasteigna, véla, skipa o. þ. h.).
Til þess að flækja eklci málið, geri ég ráð fyrir,
að allt verð á vörum og þjónustu breytist hlut-
fallslega jafnt. Samkvæmt þessari forsendu er
þá enginn munur á ágóðahugtökunum sam-
kvæmt b) og c) hér að framan.
a. Birgðamat
Það er hefðbundin venja á Islandi, sem einn-
ig er beitt við álagningu tekjuskatts, að bók-
færa vörur á því verði, sem þær raunverulega
kosta í innkaupi (ef svo ber undir, á lægra verði
en varan var keypt fyrir, ef verðlækkun hefur
orðið eftir innkaupin). Við hækkandi verðlag
leiðir þetta til þess, að haldið er óskertu ein-
ungis nafngildi höfuðstólsins. Til þess að við-
halda raunhæfu gildi höfuðstólsins, verður að
halda þeim hluta birgðanna, sem ekki er birgða-
aukning, bókfærðum á upphaflegu kaupverði, en
bókfæra aðeins birgðaaukningu á raunverulegu
kostnaðarverði.
I eftirfarandi talnadæmi eru birgðirnar metn-
ar annars vegar samkvæmt hefðbundinni að-
ferð (1) og hins vegar samkvæmt síðargreindu
aðferðinni (2).
Birgðareikningur við mat skv. aðjerð 1
Birgðir í ársbyrjun 100X5,— 500
Innkaup 120X5,50 660
Agóði (mismunur) 200
Vörusala 100X7,— 700
Birgðir í árslok 120X5,50 660
Birgðareikningur við mat slcv. aðjerð 2
Birgðir í ársbyrjun 100X5,—
Innkaup 120X5,50
Agóði (mismunur)
500
660
150
Vörusala
Birgðir í árslok
100X7,00 700
100X5,00 500
20X5,50 110
Upphaflega magnið 100, sem kostaði 500 kr.
í innkaupum, hefur að vísu verið selt fyrir 700
kr., en það kostar 550 kr. í endurkaupum, og
því eru aðeins 150 kr. til ráðstöfunar sem hagn-
aður.
Af aðferð 2 má nota ýmis afbrigði, sem ekki
eru tök á að gera grein fyrir hér. Þýðingarmestu
afbrigðin eru svo kölluð „last in - first out“-að-
ferð (LIFO-aðferðin) og meðalbirgða-aðferðin,
sem miðast báðar við að tryggja raunhæft verð-
mæti þess höfuðstóls, sem bundinn er í birgðun-
um. LIFO-aðferðin er viðurkennd í skattalög-
gjöf Bandaríkjanna.
í Svíþjóð er hvorug þessara aðferða viður-
kennd, en leyfðar eru hlutfallslega miklar niður-
færslur á raunverulegu verðmæti. Samkvæmt
reglum frá 1955 er raunverulegt kaupverð birgð-
anna metið samkvæmt reglunni „first in - first
out“ (FIFO), síðan má gera frádrátt vegna úr-
eltra vara, og að lokum færa niður það verðmæti,
sem þannig fæst, um 60% (þ. e. niður í 40%).
Þetta mat gefur vissa tryggingu gegn framtali
verðbólguágóða, en við miklar verðhækkanir
veitir það ekki sömu tryggingu og ofangreindu
aðferðirnar tvær.
Þess má geta, að í Svíþjóð eru tvær viðbótar-
reglur. Onnur gildir um birgðaminnkun og heim-
ilar að reikna 60% duldu eignina af meðalbirgð-
um tveggja undanfarinna ára. Það þýðir, að
birgðirnar geta jafnvel verið bókfærðar um
stundarsakir með negatívri upphæð.
Ilin reglan gildir um hrávörur og aðrar þunga-
vörur, sem eru sérstaklega háðar verðsveiflum.
Þær má bókfæra á 70% af lægstu verðskrán-
ingu undanfarins áratugs.
Með tilliti til hinnar miklu verðbólgu á ís-
landi, mundi ég vilja mæla með, að fyrirtækj-
unum yrði lieimilað að bókfæra birgðaeign sam-
kvæmt LIFO-aðferðinni, meðalbirgða-aðferðinni
eða annarri svipaðri aðferð.
14
FRJÁLS VERZLUN