Helgarpósturinn - 13.10.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNPÓSTURINN VIÐTAL
FIMMTUDAGUR 13. OKTÓBER 1994
Gat ekki séð
Hagkaup sem
endastöð
Síðdegisheimsókti hjá Jótii Ásbergssyni,
framkvcemdastjóra Útfiuttiingsráðs
og áhugarokksöngvara.
TEIKNING OG TEXTI: INGÓLFUR MARGEIRSSON
Jón Ásbergsson raular My Way þegar
hann hellir upp á kaffið í eldhúsinu.
Reyndar raular Jón aldrei. Hann syngur
lágt en brýnir raustina á áhersluatkvæðum
textans: I did it MYYYYY way!
Jón hefur alltaf gert hlutina á sinn hátt.
Fyrst sem kornungur framkvæmdastjóri
fyrir lítilli sútunarstöð á Sauðárkróki, síðan
sem framkvæmdastjóri Hagkaups og nú
sem framkvæmdastjóri Útflutningsráðs:
Ósnobbaður, glaðvær, jarðbundinn og
hugsar sjaldnast um peninga þótt hann hafi
stjórnað milljónafélögum. Hugur hans er
miklu meira bundinn við fjölskylduna; eig-
inkonuna Maríu og synina þrjá sem eru n,
15 og 18 ára.
„Eg er mikill fjölskyldumaður en geri
aldrei mat. Rista stundum brauðsneiðar of-
an í liðið,“ segir Jón þegar hann kemur
með kaffið tilbúið í bollum og skellir á
borðið í sólstofunni í húsi þeirra hjóna í
Granaskjóli. í þetta sinn býður hann ekki
upp á ristað brauð heldur reiðir fram nið-
urskorna brúntertu í smábitum: „Þetta er
skúffukaka. Hún er alltaf til þegar tengda-
mamma er búin að vera í heimsókn," segir
Jón til útskýringar og bætir við að María
hafi skroppið á ráðstefnu um siðfræði og
barnahjúkrun.
Meðan við gæðum okkur á skúffutertu
tengdamömmu berst talið að Hagkaup sem
Pálmi Jónsson, móðurbróðir Jóns gerði
að stórveldi. Hvers vegna stóð Jón fyrir-
varalaust upp úr stóli framkvæmdastjóra
eins stærsta fyrirtækis á Islandi?
„Ég hafði aldrei hugsað mér að byrja að
vinna í Hagkaup,“ segir Jón. „Gat reyndar
ekki hugsað mér að vinna á þessum fjöl-
skyldustað, þar sem systir mín, mágur
minn, frændur og frænkur störfuðu. 1 fjöl-
skyldunni var eðlilega talað um Hagkaup
alla daga og ég hafði eiginlega alveg fengið
minn skammt af fyrirtækinu í fjölskyldu-
veislum og öðrum mannamótum ættar-
innar. Að námi loknu fór ég fljótlega norð-
ur til Sauðárkróks og tók þar við sútunar-
verksmiðju sem Pálmi móðurbróðir minn
og fleiri áttu. Þar unnu í lokin um 50
manns og þar fékk ég mína eldskírn sem
framkvæmdastjóri. Ég var í upphafi eins
manns skrifstofa á Sútunarstöðinni Loð-
skinn: Sleikti frímerki, fór í sendiferðir, sá
urn bókhald og greiddi laun. Það var
reyndar stundum erfitt og um mörg mán-
aðamót var ég með magapínu hvort ég ætti
fyrir launum. Það er mikil ábyrgð að vera
með fólk í vinnu, sérstaklega þegar illa
gengur hjá fyrirtækinu. Ég sló lán hjá
bankastjórum út á andlitið á sjálfum mér
og fór allan þennan venjubundna íslenska
fyrirtækjahring: Niður, upp, niður og loks
upp á ný.“
Jón fær sér kaffisopa til að lina þjáningu
endurminninganna: „Maður var stundum
þaninn á taugum. I’egar verst gekk treysti
ég mér varla til að fylgjast með fótbolta-
leikjum í sjónvarpinu til að bæta ekki ofan
á spennuna. Annars líkaði okkur mjög vel
fyrir norðan, bjuggum þar í tíu ár og eigum
þar marga góða vini og kunningja. Ég er
meira að segja enn með mín eigin banka-
viðskipti í Búnaðarbankanum á Króknum
og þekki þar held ég flesta starfsmennina.“
Jón segist hafa verið undrandi þegar
Pálmi móðurbróðir hans hafði við hann
samband norður og bauð honum fyrir-
varalaust framkvæmdastjórastarfið hjá
Hagkaup á miðju ári 1985: „Ég hugsaði
málið í smátíma. Þótt ég hafi haft fyrirvara
á að starfa svona náið daglega með stórum
hluta fjölskyldunnar, þá var erfitt að hafna
boði um að gerast framkvæmdastjóri hjá
einu stærsta fyrirtæki á landinu. Þetta var
auðvitað tilboð sem ekki var hægt að
hafna."
Jón brosir þegar hann minnist þessara
umskipta í lífi sínu. „Það var ekki litið stórt
á mann sem hafði rekið fyrirtæki úti á
landi. Mörgum kunningjum, sem höfðu
verið í viðskiptafræðinni með mér í Há-
skólanum og voru komnir í ágæta stóla at-
vinnulífsins í Reykjavík, þótti lítið leggjast
fyrir kappann að hafa farið út á land að
stjórna einhverjum krummaskuðsbisness.
Eitt af því fyrsta sem ég breytti hjá Hagkaup
var að láta fyrirtækið taka við greiðslukort-
um frá viðskiptavinum en það hafði ekki
tíðkast áður. Okkar aðalviðskiptabanki var
Búnaðarbankinn og þegar við hófum við-
ræður við bankann um greiðslukortavið-
skipti, var þáverandi bankastjóri, Stefán
Hilmarsson, mótfallinn þessum hugmynd-
um og sagði umbúðalaust: „Við látum ekki
þennan jólasvein að norðan neitt ráða
þessu!“
Jólasveinninn að norðan fékk hins vegar
sínu fram og velta fyrirtækisins tvöfaldaðist
á skömmum tíma. Jón tók við fram-
kvæmdastjórn fyrirtækisins á sama tíma og
Pálmi og synir hans stóðu í ströngu við að
byggja Kringluna: „Ég rak Hagkaup sent
fyrirtæki meðan Sigurður Gísli og Pálmi
stóðu í byggingaframkvæmdunum. Fyrir-
tækið óx og dafnaði á þessum tíma, við
opnuðum útibú hér og þar og veltan jókst á
þessum árum. Það var lærdómsríkt að taka
við stjórn Hagkaups. Það var sterk fyrir-
tækjahefð í Hagkaup og hún byggðist í
kringum Pálma. Starfsfólkið bar ótakmark-
að traust til hans og sýndi honum og fyrir-
tækinu tryggð og samstöðu. Hin innri sam-
staða fýrirtækisins var mikilvæg í hinni
vaxandi samkeppni sem við fengum eink-
um frá Miklagarði og Fjarðarkaupum.
Mönnum hættir oft til að gleyma að smá-
sala er alltaf barningur. Við vorum að velta
10 milljörðum á ári en hagnaðarvonin var
kannski eitt prósent. Samkeppni fyrirtækja
eru líkt og keppnisíþróttir; það er mikil-
vægt að eiga keppinaut. Við hann miðast
allt. Andstæðingurinn er sterkur mótandi
kraftur sem kallar fram allt það besta og
sterkasta í sjálfum þér. Um tíma var' það
mikilvægasta að keppa við Miklagarð en
þegar hann tók að daprast sem andstæð-
ingur og var orðinn veikburða, kom Bónus
eins og himnasending og veitti okkur harða
andstöðu.“
Og nú hleypur Jón fram til að hlusta á
elsta soninn sem er að koma heim úr
menntaskólaferð.
egar Jón keniur aftur inn í sólstofuna
höldum við áfram að tala um Hagkaup.
„Það sat alltaf í mér að ílendast ekki í Hag-
kaup. Ég gat ekki séð Hagkaup sem enda-
stöð á starfsferlinum, enda átti ég engra
beinna hagsmuna að gæta sem eignaraðili
eða svoleiðis, þó ýmsir hafi ályktað svo. Eft-
ir að Pálmi dó urðu ákveðin kaflaskipti í
fyrirtækinu og mér fannst kominn tími til
að hrökkva eða stökkva. Ég var jú búinn að
vera framkvæmdastjóri í átta ár og hættur
að yngjast. En í þessu var engin dramatík
eða spenna. Ég hætti þarna í mesta bróð-
erni við eigendur og samstarfsfólk."
Á þessum tímamótum losnaði staða
framkvæmdastjóra Útflutningsráðs. Ný
stjórn tók við 1993 og tók að leita að fram-
kvæmdastjóra. Nánustu vinir Jóns vissu að
hann var að velta fyrir sér að færa sig um
set og hin nýja stjórn sýndi Jóni áhuga. Til
að gera langa sögu stutta: Jón sló til og
gerðist framkvæmdastjóri Útflutningsráðs.
Jón neitar að þetta hafi verið skref út í pól-
itík: „Ég var að vísu varaþingmaður Sjálf-
stæðisflokksins í Norðurlandskjördæmi
vestra í lok áttunda áratugarins. En það
stóð skammt. Hins vegar er það svo að þeir
sem hafa tekið þennan vírus, losna aldrei
við hann. En ég er ekki á leiðinni út í pólit-
ík.“
Og aftur að Útflutningsráði.
„Útflutningsráð er blanda af ráðgjafa-,
fræðslu- og kynningarfyrirtæki,“ segir Jón
og bætir við að þar vinni 16 manns, þar af
þrír erlendis: „Það eru tvær skrifstofur er-
lendis; ein í New York, ein í Berlín og verið
að leggja drög að skrifstofu í Moskvu.“
Útflutningsráð er sjálfseignarstofnun en
heyrir stjórnunarlega undir utanríkisráðu-
neytið. Ráðið er fjármagnað með svoköll-
uðu markaðsgjaldi, sem lagt er á alla virðis-
aukaskylda starfsemi í landinu. Það gefur
rúamr 80 milljónir í tekjur árlega. Jón
harðneitar að Útflutningsráð sé gagnlaust
ríkisapparat: „Við erurn fyrst og fremst að
kenna íslenskum fyrirtækjum markaðs-
setningu á erlendri grundu. Kenna þeim að
búa til gjaldeyri. Ég get nefnt þér fjölda
dæma urn íslensk fyrirtæki sem notið hafa
okkar ráðgjafar og fræðslu og stóreflt stöðu
sína á erlendum markaði. Við kennum
mönnum að markaðssetja en ekki selja.
Markaðssetning er langtímaverkefni sem
krefst skipulagningar, úthalds og þraut-
seigju en gefur á endanunt hámarksárang-
ur. Munurinn á sölu og markaðssetningu
er eins og brandarinn um ungnautið og
gamla bolann sem virtu fyrir sér hóp af
kúm. Ungnautið stakk upp á að þeir hlypu
niður brekkuna og skelltu sér á eina belj-
una. Gamli bolinn sagði hins vegar: „Við
skulum labba og taka þær allar.“ Þetta er
munurinn á sölu og markaðssetningu,“
segir Jón og stekkur ekki bros á vör.
Talið heldur áfram að Útflutningsráði
og Jón er spurður að því hvað sé svona
spennandi við að vera framkvæmdastjóri
þar á bæ.
„Það er gaman að setja sig inn í ný verk-
efni,“ segir Jón og slær út með höndinni.
„Ég þurfti að setja mig inn í annan heim
sem mér fannst mjög spennandi. Þarna
vinnur ungt og metnaðargjarnt fólk sem er
vel menntað. Unga fólkið í dag er opnara
og meðvitaðra um nauðsyn árangurs i við-
skiptum en mín kynslóð er. Það eina sem
plagar mig er að geta ekki fylgst fullkom-
íega með árangrinum. Eðli málsins sam-
kvæmt er Utflutningsráð ráðgjafafyrirtæki
og þar af leiðandi sjáum við ekki árangur
okkar starfa til fulls. I Hagkaup töldum við
upp úr kössunum á kvöldin. Hér er það
ekki hægt. Þess vegna er ekki hollt fyrir Út-
flutningsráð að yfirmaðurinn sé þar lengi.
Ég get hugsað mér að framkvæmdastjóri
Útflutningsráðs eigi að starfa í svona 5 til 6
ár. Eftir það fer hann að sofna á verðinum."
En hvað með Jón sjálfan? Er hann að
sofna á sínum verði? Er ekki allur lífsneisti
farinn úr lífinu þegar maður hættir að reka
eitt stærsta samkeppnisfyrirtæki landsins
og sest í stól ráðgjafafyrirtækis á vegum rík-
isins?
Jón hlær. „Þegar ég kom að Útflutnings-
ráði átti að leggja það niður. Ráðið var fjár-
magnað þannig að það hlaut ákveðið hlut-
fall af aðstöðugjaldsstofni. Þegar aðstöðu-
gjaldið var lagt niður varð ráðið skyndilega
tekjulaust. Mitt fyrsta verkefni var að finna
nýjan tekjustofn. Það var reyndar hug-
mynd Þórarins V. Þórarinssonar, fram-
kvæmdastjóra Vinnuveitendasambandsins,
að ráðið fengi þetta markaðsgjald.
En tölum um spennuna í starfinu. Það er
spennandi að taka þátt í þeim breytingum
sem nú standa yfir í íslensku atvinnulífi.
Það er mín sannfæring að þjóðin verði að
fá meiri virðisauka út úr atvinnulífinu. All-
ar þróaðar þjóðir reyna að keppa á mörk-
uðum þar sem hráefnið sem slíkt og launa-
kostnaðurinn skipta sem minnstu máli en
þekkingin, hönnunin, hugvitið eða mark-
aðssetningin skipa vörunni einhvern sér-
stakan sess. Sama á við urn þjónustugrein-
arnar. Hvað þarf hér til? Jú, nægilegan stór-
an og kröfuharðan heimamarkað, öfluga
samkeppni rnilli fyrirtækjanna og menntað
vinnuafl. Þessar forsendur höfum við í
sjávarútveginum, orkugeiranum, heilsu-
geiranum og ferðamannaiðnaðnum. Þessar
starfsgreinar vil ég gera að kjörsviðum ís-
lensks atvinnulífs. Tökum fiskinn sem
dæmi. Það er ekki nóg að selja fiskinn sem
hráefni; við verðum að fá meiri virðisauka
út úr öllum greinum sjávarútvegsins og
stoðgreinum hans, út úr vélum sem við
hönnum, fiskvinnslunni, viðskiptum með
fisk út um allan heim, vísindarannsóknum
og svo framvegis. Við verðum að nálgast
hinn endanlega neytenda miklu meir. Það
er vond þróun að gera ísland að hráefnisút-
flytjanda á fiski og halda launum niðri. Við
verðum að selja þekkingu okkar, ekki bara
handavinnu. Við þurfum að fullnýta fisk-
inn, hafa alla þræði vinnslunnar og mark-
aðssetningarinnar í okkar höndum og
hækka launin á íslandi. Láglaunastefna
kann aldrei góðri lukku að stýra. Og það er
spennandi að Útflutningsráð hefur gert
þessi mál að metnaðarfullu verkefni. Hef-
urðu til dæmis velt því fyrir þér að Islend-
ingar eiga ekkert vörumerki á almennum
neytendamarkaði erlendis nema Ice-
landair?
En nú nenni ég ekki að vera gáfaður
lengur. Komdu fram í stofu og syngdu með
mér eitt rokklag.“
Og rneðan við göngum fram í stofuna
þar sem hið lúna en velnýtta píanó hús-
bóndaris stendur upp við vegg, segir Jón
mér að hann hafi engin hefðbundin áhuga-
mál forstjóra; kunni ekki að veiða lax, og
golf sé framandi orð í hans eyrum. „Ég er
hræddur um að ég sé fremur óhefðbund-
inn framkvæmdastjóri. Hef líklega aldrei
náð mér á strik í þessum efnum frá því ég
missti af fermingargjöfunum í gamla daga.
Ég bjó í Danmörku á fermingaraldrinum.
Ég sveikst hins vegar undan að mæta til
prestsins sem hélt í einfeldni sinni að þessi
íslenska fjölskylda tilheyrði sértrúarsöfn-
uði. Þegar allt komst upp var orðið of seint
að undirbúa mig fýrir fermingu. Svo það
varð aldrei úr að ég fermdist. En ég hef
boðið sonum mínum öllum að fermast
með þeim. Það hefur hins vegar fengið
mjög dræmar undirtektir. Ég hef einnig
boðið vinapari okkar, sem hafa lifað saman
ógift í 25 ár, að ferma mig með þeim ef þau
giftast. En þau hafa heldur ekki tekið því
tilboði. Hvað segirðu um Good Luck
Charm?“
Og Jón sest við píanóið og slær fýrstu
hljómana að hinum gamla slagara Presleys
áður en þanin tenórröddin fýllir stofuna. ■