Helgarpósturinn - 25.01.1996, Blaðsíða 7

FlMIVnUDAGUR 25. JANUAR1996
7
um í heild sinni. Almenningur er því
oftast ekki dómbær á þyngd refsinga.“
Þessi viðmælandi blaðsins sagði eit-
urlyfjaneyslu hafa verið afar algenga á
Litla-Hrauni þegar hann dvaldi þar.
„Það voru eiginlega óskráð lög hjá
fangavörðum að leyfa hassreykingar í
klefunum. Það gátu allir í raun fengið
þau efni sem þeir vildu. Eini munurinn
var sá að efnin voru dýrari en á al-
mennum markaði. Af þeim sökum fór
neyslan heldur vaxandi þann tíma sem
ég dvaldi þar, en það kann að vera háð
einhverjum tískusveiflum."
Hvað hafa menn annars fyrir
stafni á meðan afplánun stendur?
„Það er mjög misjafnt. Sumir gera
ekki neitt og vorkenna sjálfum sér.
Aðrir nýta tímann til náms. Fangelsis-
dvölin er því að mörgu leyti undir þér
sjálfum komin. Það eru mjög margir
sem átta sig ekkert á því, enda gera
fangelsisyfirvöld lítið af því að fræða
fólk um möguleika þess í fangelsinu.
Ég var heppinn og fékk góðar ráðlegg-
ingar og tók því ákveðinn pól í hæðina:
Ég hegðaði mér sómasamlega og
sinnti mínum skyldum. Því fékk ég
ýmsu framgengt í frjálsræðisátt sem
aðrir fengu ekki.“
Hvernig gekk svo að aðlagast aft-
ur samfélaginu?
„Það tekur auðvitað sinn tíma, en
mér hefur tekist að aðlagast samfélag-
inu smátt og smátt og er því bjartsýnn
á framtíðina. Það eru samt allt of marg-
ir sem ekki ná að slíta sig frá fyrri lífs-
háttum. Það liggur við að sumir séu
ekki fyrr komnir út fyrir hliðið en þeir
taka tappann úr flöskunni eða fá sér í
nefið.“
Arnar Már og Borgar Þór Þórissynir,
fyrrverandi fíkniefnaneytendur og
fangar á Litla-Hrauni:
Fyrirmyndir
unglinganna hvetja
til fíkniefnaneyslu
Araar Már og Borgar Þór Þórissyn-
ir neyttu fyrir nokkrum árum báðir eit-
urlyfja og stunduðu afbrot til að fjár-
magna neysluna. Þeir hafa nú söðlað
um í lífinu og eru nemendur í Iðnskól-
anum og framarlega í félagslífi skólans.
Borgar er formaður skólafélagsins og
Amar gjaldkeri þess. Jafnframt reka
þeir sitt eigið kaffihús. Þegar blaða-
mann bar þar að garði stóð yfir fundur
á vegum Félags framhaldsskólanema.
Umræðuefnið var herferð gegn eitur-
lyfjum, sem félagið ætlar að standa að
á næstunni í tengslum við mennta-
málaráðuneytið. Félag framhaldsskóla
leggur áherslu á að virkja fjölmiðla í
þessu átaki. Stefnt er að því að reka
áróður gegn eiturlyfjaneyslu á út-
varpsstöðvunum fyrir framhaldsskóla-
böll og auglýsa í sjónvarpi eða bíóum.
Þá mun félagið gefa út blað í tengslum
við átakið og fleira er á döfinni.
Þegar fundinum lauk settist Arnar
niður með blaðamanni. Á meðan var
Borgar að bardúsa eitthvað inni í eld-
húsi.
„Framboðið hefur aukist ákaflega,
ekki síst eftir að erlendir aðilar hófu
innreið sína á þennan markað. Hagn-
aðurinn er nefnilega meiri en flesta
grunar. Það er hægt að kaupa E-piIluna
á 400 krónur úti í löndum og selja hana
á margfalt hærra verði hér á landi.
Fólk gerir sér heldur ekki grein fyrir
því hversu mikil neyslan er. Þetta virð-
ist vera tískufyrirbrigði. Það má jafn-
vel segja að það sé töff að neyta eitur-
lyfja.
Þegar við byrjuðum að fikta með eit-
urlyf fyrir nokkrum árum var nýbúið
að sýna kvikmyndina Doors um sam-
nefnda hljómsveit. Þá þótti mörgum
flott að reykja hass og komast í þenn-
an grasfíling sem var við lýði hér á ár-
um áður. Það má segja að myndin hafi
ýtt undir eiturlyfjaneyslu unglinga. í
dag lofsamar rapphljómsveitin
Cypress Hill hassneyslu. Þessa tónlist-
armenn taka unglingarnir sér til fyrir-
myndar og það er ekki nema von að
neyslan sé orðin meiri hjá yngri ald-
urshópum.“
„Það verður að auðvelda lögregl-
unni verk sitt á ýmsan hátt eins og að
leyfa henni að ginna grunaða einstak-
linga til að kaupa eða selja eiturlyf. Þá
þarf að efla forvarnir og fræðslu og
herða refsingar. Þeir sem flytja inn eit-
urlyf leiða ekki hugann mikið að því
hvort þeir verði handteknir, því refs-
ingin er svo væg. í Bandaríkjunum er
sá sem er handtekinn með kíló af kóka-
íni lokaður inni ævilangt. Af hverju eru
þeir sem flytja inn mikið magn ekki
hafðir í fangelsi ævilangt?“ spyr Arnar.
„Já, það sleppa margir undan lög-
reglunni,“ segir Borgar og sest niður
hjá okkur. „Seinagangurinn í dóms-
kerfinu er einnig með ólíkindum. Það á
að senda fólk sem fremur svona afbrot
strax í fangelsi. Kerfið þarf að vera
miklu skilvirkara og um leið þarf að
skoða hvers mál fyrir sig og athuga
hvort hægt sé að hjálpa einstaklingun-
um. Þeir sem selja eru nefnilega flestir
að fjármagna eigin neyslu. Þegar þú el-
ur upp barn þá skammarðu það strax
eftir að það hefur gert eitthvað af sér
og þá hefur það áhrif. Ef þú gerir það
hins vegar löngu eftir að atburðurinn
átti sér stað þá skilur barnið ekki
hvers vegna þú ert að skamma það.
Það má alveg heimfæra þessa lýsingu
á þá sem selja og neyta eiturlyfja í dag.
Það getur tekið allt að því ár að láta
héraðsdóm fjalla um fíkniefnaafbrota-
mál. Síðan er málið sent til Fangelsis-
málastofnunar. Þá getur sakborningur
frestað málinu í sex mánuði. Ég geri
mér grein fyrir því að ef við flýttum
málsmeðferðinni þá myndi föngum
fjölga verulega og kostnaðurinn auk-
ast að sama skapi fyrir samfélagið. En
það er sjálfsagt ódýrara að fara þessa
leið en að búa við óbreytt ástand.
Menn geta rétt ímyndað sér hvað ein-
staklingur, sem er búinn að eyðileggja
sig með neyslu eiturlyfja, kostar þjóð-
félagið. Það verður að hjálpa fíklum og
gera þá á einhvern hátt virka í samfé-
laginu að nýju.“
„Við bræðurnir fengum nokkra hjálp
og fengum brátt áhuga á að hefja
skólagöngu að nýju, en í tengslum við
Litla-Hraun er rekinn prýðilegur skóli.
Eftir afplánunina fórum við svo beint í
Iðnskólann. Við vorum því heppnir á
margan hátt, þar sem mörgum jafn-
öldrum okkar þarna fannst lítið til
skólans koma. Flestir sem ljúka afplán-
um eru peningalausir og ráðvilltir. Það
er því greið leið fyrir þá í sama farið,“
segir Arnar.
„Skólinn á Litla-Hrauni er mjög mikil-
vægur fyrir fólk sem er þar í afplánun,
ef það á annað borð er ómenntað.
Skólinn eykur sjálfsvirðingu viðkom-
andi og gerir honum ljóst að honum
séu allir vegir færir. Eini ljóðurinn á
þessum skóla er sá að það vantar sér-
kennslu fyrir þá sem eru á eftir í námi.
Margir hafa til að mynda ekki setið á
skóiabekk í fjöldamörg ár. Það má
einnig gefa fólki kost á meiri sálfræði-
aðstoð, því hún hefur mikið að segja.
Það er aðeins einn starfandi sálfræð-
ingur á Litla-Hrauni. Sálfræðiaðstoðin
hjálpaði okkur mikið og leysti ýmis
vandamál sem við glímdum við.“
Þeir bræður hafa orðið vitni að
mörgum óhugnanlegum atburðum
tengdum eiturlyfjaneyslu. Þeir rifja
upp atvik þegar þeir voru á ónefndri
sólarströnd fyrir nokkrum árum.
„Við vorum eitt sinn staddir á disk-
óteki þegar annar okkar tók eftir því
að blóðtaumar voru á klæðnaði fólks í
kringum okkur á dansgólfinu. Okkur
fannst þetta meira en lítið undarlegt
en komumst svo að því að þetta fólk
var á alsælu og hafði dansað örvita í
marga klukkutíma. í öllum átökunum
höfðu geirvörturnar nuddast við fötin
og þær þrútnað. Síðan byrjaði blóðið
að seytla. Alsæla er mjög sterkt eitur-
lyf. Fólk sem neytir þess verður mjög
tilfinningaríkt, en þegar áhrifin hverfa
verður það þunglynt. Það er því ekki
skrýtið að fólk skuli fremja sjálfsmorð
af völdum efnisins, eins og raunin hef-
ur orðið bæði hér heima og erlendis,“
segir Borgar.
„Við vitum ekki nákvæmlega hve
margir nota eiturlyf í framhaldsskólun-
um, en margir nota þau um helgar og á
skólaböllum. í tengslum við átakið
munum við leggja áherslu á að afla
okkur upplýsinga um það. Við ætlum
að ná til fólksins með öðrum hætti en
gert hefur verið. Þú kannast við aug-
lýsingar frá yfirvöldum sem eiga að
hræða fólk frá eiturlyfjum. Slík aðferð
nær ekki tilgangi sínum, enda er yfir-
valdið oft ekki í tengslum við fólkið í
landinu. Þegar ég byrjaði að reykja
hass þá fannst mér þetta svo saklaust
og hugsaði með mér að svona
hassmoli gæti ekki verið hættulegur.
Þannig hugsa margir. Herferð okkar
mun fremur byggjast á raunsæi og
gera fólki grein fyrir því hvaða afleið-
ingar neysla eiturlyfja hefur fyrir það
og aðra í kringum það,“ segir Árnar að
Iokum.
Erlendur Baldursson afbrotafræðingur:
Ekki samhengi milli
þyngri refsinga og
færri afbrota
„Fólk gerir sér grein fyrir hvað eitt
kíló er, en það getur ekki gert sér
grein fyrir hve refsingar eiga að vera
þungar. Þyngd refsinga er því afstæð.
Hvernig er hægt að mæla refsingar?
Mánuður á Mallorca er ekki lengi að
líða en er ólíkt lengri að líða í fangelsi.
Ég held líka að þyngri refsingar hafi
ekki eins mikil áhrif og fólk telur.
Myndi framboð á eiturlyfjum minnka
við harðari viðurlög? Ég held ekki að
samhengi sé á milli þyngri refsinga og
færri afbrota. Við verðum að leita
annarra leiða til að stemma stigu við
neyslu og sölu á eiturlyfjum," sagði
Eríendur Baldursson afbrotafræðing-
ur í samtali við Helgarpóstinn.
Ragnar Aðalsteins- Ijf
son: Hugmyndir
fólks um að refsing-
ar séu of vægar eru
ekki byggðar á fag-
legum forsendum. % 'Sj/
Það er þó staðreynd ^ %JiF
að síbrotamenn fá ■/
yfirleitt hærri dóma
en þeir sem stunda
skipulagða efnahagsglæpastarfsemi.
Ragnar Aöalsteinsson
hæstaréttarlögmaöur:
Ófaglegar hug-
myndir fólks um
þyngri refsingar
„Það er nú enginn hægðarleikur að
segja til um hvort refsingar séu of
vægar, ekki síst vegna þess að engar
rannsóknir hafa verið gerðar til að
kanna hvort svo sé. Ef svara á slíkrí
spurningu þarf að kanna síðustu 10-
20 ár. Þá þarf einnig að spyrja hver sé
tilgangur refsinga. Hugmyndir fólks
um að refsingar séu of vægar eru því
ekki byggðar á faglegum forsendum.
Það er þó staðreynd að síbrotamenn,
sem valda ekki miklu tjóni fyrir samfé-
lagið, fá yfirleitt hærri dóma en þeir
sem stunda skipulagða efnahags-
glæpastarfsemi," sagði Ragnar Aðal-
steinsson hæstaréttarlögmaður í
samtali við Helgarpóstinn.
Siguröur T. Magnússon,
skrifstofustjóri í dóms- og
kirkjumálaráöuneytinu:
Refsingar friðþægja
hefndarþörf
samfélagsins
„Að undanförnu höfum við orðið
vitni að því að meira er um fíkniefni í
þjóðfélaginu en áður. Það er spurning
hvernig dómskerfið á að bregðast við
slíkum breytingum. Fólki ætti þó að
vera það ljóst að refsing bætir ekki alla
einstaklinga. Sumir læra sína lexíu af
því að sitja inni en aðrir hugsa sem svo
að þeir verði að passa sig betur næst.
Það er heldur ekkert sem segir að lang-
ur refsitími sé betri en stuttur refsi-
tími. Mánuður í fangelsi getur verið vít-
isvist fyrir einn mann en góð afslöpp-
un fyrir þann sem er á kafi í neyslu eit-
urlyfja. Það er því mikil einföldun að
segja að herða þurfi refsingar. Reynd-
ar eru refsingar í fíkniefnamálum hér
svipaðar og í Danmörku. í Noregi og
Svíþjóð eru dómar hins vegar þyngri.
Refsingar hafa oft verið notaðar til
að friðþægja hefndarþörf þjóðfélags-
ins. Ef afbrotamaður fær of vægan
dóm má segja að þjóðfélagið hafi ekki
náð sáttum við hann þegar afplánun
lýkur. Það þarf að finna ákveðinn milli-
veg sem samfélagið og dómskerfið ná
sátt um. í fíkniefnamálum þarf lögregl-
an líka að finna einstaklinga sem
brjóta af sér en í ofbeldis- og líkams-
meiðingarmálum eru mál kærð til lög-
reglunnar. Það segir sig sjálft að sölu-
menn fíkniefna nást sjaldnar og því
margir sem er verið að dæma í fyrsta
skipti, en dómstólar taka að jafnaði
vægar á fyrsta broti. Jafnframt því að
efla löggæslu á þessu sviði þarf að
stemma stigu við útbreiðslu fíkniefna
með því að fræða almenning um skað-
semina. En það er oft sama hvað lög-
reglan reynir; þessi vandi verður
sennilega alltaf til staðar. Hún getur
kannski náð 10-12 manna hópi sem
dreifir eiturlyfjum og um tíma minnkar
framboð. En það líður ekki á löngu áð-
ur en nýir aðilar hefja starfsemi og þá
fer allt í sama farið. Hagnaðurinn af
fíkniefnasölu virðist vera mikill og það
eru alltaf til einstaklingar sem afla sér
peninga á þennan hátt,“ sagði Sigurð-
ur T. Magnússon, skrifstofustjóri í
dóms- og kirkjumálaráðuneytinu, í
samtali við Helgarpóstinn.
Snorri F. Welding, formaöur
Krísuvíkursamtakanna:
Staðnað embættis-
mannakerfi stendur
í vegi fyrir bótum
„Því er mjög vandsvarað hvort
herða skuli refsingar. Það er kannski
hægt að fæla fólk frá eiturlyfjum með
hörðum viðurlögum, en meira þarf til.
í fangelsum verður að gefa fólki meiri
kost á að vinna sig út úr þeim vanda
sem það hefur komið sér í. Vinna í
þágu samfélagins gæti einnig verið lið-
ur í þeirri endurhæfingu að koma fólki
á rétt ról. Yfirvöld gætu ennfremur
haft nánara samráð við meðferðarað-
ila líkt og SÁÁ og Krísuvíkursamtökin.
Þannig skapast hvatning í báðar áttir
sem forðar fólki frá því að taka þátt í
sölu og neyslu á eiturlyfjum. Hér er átt
við burðardýr, sölumenn, þá sem
geyma þýfi eða hylma yfir með saka-
mönnum á einhvern hátt. Margir ein-
staklingar koma við sögu í þeim mál-
um sem lögreglan nær að upplýsa.
Fólkið gerir sér ekki grein fyrir því að
þeir eru beinir þátttakendur í þessum
ólöglegu viðskiptum. Það þarf að
koma í veg fyrir að slíkt fólk taki þátt í
þessum harmleik. Það er erfiðara að
koma höndum yfir þá aðila sem skipu-
leggja fjármögnunarleiðir fyrir eitur-
lyfjasölu. Slíkir aðilar eru oft ekki á
skrá hjá lögreglu fyrir afbrot og þekkt-
ir fyrir flest annað en sölu á eiturlyfj-
um. En þetta er siðlaust fólk sem hugs-
ar um lítið annað en hagnaðinn af söl-
unni. Eftir því sem hagnaðurinn verð-
ur meiri því fleiri slíkir aðilar hefja hér
álíka starfsemi. Þá fer þetta að líkjast
mafíustarfsemi eins og er úti í heimi.
Það má einnig bæta því við að auka
þarf fjárveitingu til tollgæslunnar og
fíkniefnalögreglunnar. Yfirvöld verða
einnig að auka vörslu í kringum landið
og gera laganna verði betur tækjum
búna í baráttu sinni við fíkniefnaheim-
inn. Landið liggur í þjóðbraut milli Evr-
ópu og Bandaríkjanna og ef við höld-
um ekki vöku okícar þá getur flætt yfir
landið mikið magn eiturlyfja.“
Má að einhverju leyti saka þing-
menn um sinnuleysi í baráttunni
gegn eiturlyfjum?
„Ég held að það megi ekki kenna al-
þingismönnum um það sem aflaga hef-
ur farið. Margir þeirra eru fyrrverandi
sveitarstjórnarmenn og þekkja þessi
mál mjög vel. Það eru frekar menn í
embættismannakerfinu sem ekki hafa
unnið sína heimavinnu. Þeir eru marg-
ir hverjir æviráðnir og sitja sem fast-
ast, á meðan stjórnmálamenn koma og
fara, en koma með lítið af tillögum til
lausnar þessum vanda. Reyndar finnst
mér dómsmálaráðherra, heilbrigðis-
ráðherra og félagsmálaráðherra ekki
hafa staðið sig nægilega vel í þessum
málaflokki," sagði Snorri F. Welding,
formaður Krísuvíkursamtakanna, í
samtali við Helgarpóstinn.