Helgarpósturinn - 25.01.1996, Blaðsíða 27

FlMIVmJDAGUR 25. JANUAR1996
27
„Við trúlofuðum okkur úti á Irlandi uppi í hæðinni þar
sem James Joyce naut í fyrsta skipti ásta með sinni
Nóru, þeirri sem gerði hann að manni.
Ég hugsa að það hjálpi upp á sakirnar, en ég ráðlegg
þó engum að fara að yngja upp hjá sér. Menn eiga hins
vegar að hafa hugfastar ljóðlínur skáldsins
Pineros: „Þeir sem elska af alhug deyja ungir, þeir
kunna að verða ellidauðir en deyja samt ungir.““
Sigurður A. Magnússon: „Ég trúi á frjálsan vilja og ábyrgð mannsins á eigin lífi. Maður spyr sig þó stundum eins og um ástina: Vel ég hana eða velur hún mig?“
kynslóðinni hafi staðið sig
eftir að þeir hœttu að þeysa
um ritvöllinn undir hand-
leiðslu þinni?
„Sumir hafa haldið þessar
hugsjónir, en miklu fleiri hafa
samið sig að borgaralegum
lífsháttum og orðið íhaldssam-
ir. Allar fjöldahreyfingar hafa
líka sína lwerúlanta sem spilla
fyrir. Það er ekkert grín að fást
við áratugagamlar valda-
maskínur og fyrir þennan tíma
var þetta gamalmennaþjóðfé-
lag; meðalaldur alþingismanna
var til dæmis yfir sextíu árin.“
Gamalmenna-
þjóðfélag bænda
Nú urðu miklar breytingar
á þjóðfélagsgerðinni sjálfri
hérna heima eftir þennan
tíma, sem opnuðu ungu fólki
dyr og fœrðu því tilbúin völd.
Hefðu ekki átt að verða meiri
og róttœkari breytingar til
hins betra ef þetta allt hefði
raunverulega komið frá
hjartanu?
„Kannski eru þetta bara fal-
legar minningar og nostalgía
hér heima, en þetta hafði vissu-
lega áhrif á alþjóðavettvangi og
allt austur fyrir járntjald. Is-
lendingar eru í eðli sínu aftur-
haldssamir bændur og eyjar-
skeggjar, en nýir fjölmiðlar
komu hér til sögunnar sem
voru í járngreipum framan af.
Ég var sjálfur til dæmis á bann-
lista hjá Sjónvarpinu til margra
ára. Þetta var lokaðra þjóðfélag
en ungt fólk getur ímyndað sér,
en umræðan varð frjálslegri
með tímanum, hverju sem það
er að þakka."
Hefurðu aldrei látið freist-
ast af neinum stjórnmála-
flokki eftir að hafa verið
grunaður um að halda við
þá alla?
„Nei, það var svo þröngt um
mig í KFUM, að eftir að ég
sagði skilið við þá hef ég ekki
getað hugsað mér að binda
trúss mitt við neinn flokk. Upp-
eldi mitt — en ég er alinn upp
af móður sem var sannfærður
kommúnisti og föður sem var
mjög hægrisinnnaður og kaus
þjóðernissinna tvisvar — gerði
það að verkum að pólitík varð
hálfskrítið fyrirbæri í hugskoti
mínu.“
Vel ég ástina?
Hvað áttu nú sameiginlegt
með Þeódórakis, svo við víkj-
um aftur talinu að honum?
„Já, hann er baráttumaður af
ástríðu, haldinn trú á réttlætið
og hefur tilfinningu fyrir hlut-
skipti lítilmagnans. Hann er líka
pólitískur flautaþyrill. Núna er
hann til dæmis gagnrýndur fyr-
ir að hafa færst til hægri, en ég
vil trúa að það sé af hreinni
uppgjöf vegna spillingarmála
grískra sósíalista, — hann er
sjálfsagt langþreyttur á Pap-
andreou og hans spillta hyski.
Uppgjör hans við vinstriöflin
má reyndar rekja til áranna þar
sem hann sat í fangelsi fyrir
baráttu sína gegn herforingjun-
um, en þar lýsir hann í dagbók-
arskrifum andúð sinni á tengsl-
um andspyrnumanna við Sov-
étríkin og því fyrirkomulagi að
taka við fyrirmælum varðandi
framkvæmd andspyrnunnar
þaðan en spyrja ekki þá sem
stóðu í eldlínunni þar sem allt
flaut í blóði. Sigurður Pálsson
sagði um Mitterrand á dögun-
um að hann hefði haft innri
kjarna sem hann sveik aldrei og
það má herma þau orð upp á
Þeódórakis. Þeódórakis er líka
til dæmis mjög trúaður og skrif-
aði sjálfsævisögu sem heitir
Vegir erkiengilsins, en hann
heldur því fram að hann sé
undir verndarvæng Mikaels
erkiengils. Ég held á hinn bóg-
inn að ég sé undir verndarvæng
móður minnar. Þegar ég horfi á
mitt Iíf núna þá sé ég ekki að
þar sé neitt sem heitir tilviljan-
ir. Það lýtur allt í lífinu sínum
lögmálum.“
Bœði efnið og andinn?
„Já, en við stöndum bara svo
nærri að við skiljum ekki
mynstrið. Þegar ég var rekinn
frá störfum á sínum tíma
fannst mér það harkalegt í
fyrstu, en vegna þessarar
bjargföstu trúar og þess sem
ég vil kalla vernd reyndist það
vera það besta sem fyrir mig
gat komið.“
Erþetta ekki forlagatrú?
„Ekki beinlínis. Ég trúi á
frjálsan vilja og ábyrgð manns-
ins á eigin lífi. Maður spyr sig
þó stundum eins og um ástina:
Vel ég hana eða velur hún
mig?“
Hún er kannski köllun eins
og trúin; kemur til þín ef þú
ert tilbúinn að nálgast hana
eins og barn?
„Já, þú verður að trúa á hana
og það verður að koma frá
hjartanu.“
Lífsgleði í hámarki
Hvað hefurðu fengist við
undanfarið?
„Ég hef verið að þýða og rita
greinar og fyrirlestra hér heima
og erlendis, svo er ég að lesa
bækur sem voru tilnefndar til
bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs, en ég sit í nefndinni
fyrir hönd íslands. Núna er ég til
dæmis að lesa verk sem heitir
Þúsund og eitt Ijóð og er danskur
ljóðabálkur. Svo er ég að skrifa
kvikmyndahandrit fyrir írska
menntamálaráðuneytið og að-
stoða kínverskt ljóðskáld við að
velja íslensk ljóð í safnrit sem á
að koma út í Kína.“
Er bók í bígerð?
„Ég ætla að setjast niður á
þessu ári til að skrifa frá eigin
brjósti, en það mun samt eiga
sér stoðir í lífi mínu. Ég ætla
ógjarnan að fara að líkja mér
við meistarann sjálfan Þór-
berg Þórðarson, en hann hafði
þennan sama hátt á og sótti
allt í lifandi fyrirmyndir.“
Það er af nógu að taka í
þínu lífi.
„Já, það er víst óhætt að
segja það.“
Þú ert bráðum sextíu og átta
ára gamall, átt tvö hjónabönd
að baki og fimm börn með fjór-
um konum en heldur ótrauður
áfram eins og unglingur, það
er söguefni.
„Það kemur út bók í haust
sem heitir Efri árin og þar
skrifa ég grein um mín bestu
ár, sem voru eftir að ég varð
fimmtugur. Indverjar skipta
mannsævinni í fernt. Það er
bernskan, sem er öðru fremur
ævintýraheimur, síðan koma
skólaárin, þar sem menn taka
út sinn þroska. Því næst koma
manndómsárin, þar sem fólk
stofnar gjarnan fjölskyldu og
kemur sér upp börnum, þaki
yfir höfuðið og bíl. Þau enda
þegar maður er fimmtugur, þá
er maður frjáls og fer að horfa
inn í sjálfan sig.“
Og hvað blasir þar við aug-
um?
„Fyrir mér var það líf mitt,
sem ég lýsi í uppvaxtarsögum
mínum, en ég var einmitt 51
árs þegar ég hóf að skrifa þær.
Áður en það gerðist gaf ég allt
sem ég átti; allar þessar gervi-
þarfir, bíl og sjónvarp, sem
voru bara til trafala. Þegar til-
gangslausir hlutir voru orðnir í
lágmarki náði Iífsgleðin há-
marki. Þá fannst mér ég verða
frjáls. Svo lifði ég eins og mein-
lætamaður næstu tíu árin.
Borgaði lága húsaleigu og neit-
aði mér um allt. Þannig nurlaði
ég saman fyrir lítilli íbúð þar
sem ég bý núna ásamt bókun-
um mínum, en þeim hélt ég eft-
ir.“
Ég mun deyja ungur
En nú áttu kœrustu, Sigríði
Friðjónsdóttur tónmennta-
kennara, sem er helmingi
yngri en þú. Það hlýtur að
viðhalda œskuþróttinum?
„Já, við kynntumst fyrir
tveimur og hálfu ári en trúlof-
uðum okkur úti á írlandi uppi í
hæðinni þar sem James Joyce
naut í fyrsta skipti ásta með
sinni Nóru, þeirri sem gerði
hann að manni. Ég hugsa að
ástin hjálpi upp á sakirnar en
ég ráðlegg þó engum að fara að
yngja upp hjá sér. Menn eiga
hins vegar að hafa hugfastar
ljóðlínur skáldsins Pineros:
„Þeir sem elska af alhug deyja
ungir, þeir kunna að verða elli-
dauðir en deyja samt ungir.“„
Svartsýnisfólk gœti skilið
Ijóðlínurnar þannig að það
borgaði sig ekki að kasta sér
á ástarbálið, því það gangi
alveg af fólki dauðu ogsíðan
sé það afturgengið fram á
efriárin?
„Ég ætla að vona að enginn
skilji það þannig. Sjálfur ætla
ég mér að deyja ungur en ekki
afturgenginn nema þá í barn-
dóm. Það er reyndar allt annað
að ganga í barndóm en fólk al-
mennt álítur. Fyrir mér er það
að endurheimta áhyggjuleysi
og ævintýraþrá barnsins og
sameina það þroska efri ár-
anna.“
Ódysseifur yar
þrotlaus erfiðisvinna
Þegarþú horfiryfir ritstörf
þín, bœði sem blaðamaður
og rithöfundur, hvaða verk
ertu ánœgðastur með?
„Ég er einna stoltastur af þýð-
ingunni á Ódysseifi, enda er
það eitt það erfiðasta sem ég
hef komist í, það var þriggja ára
þrotlaus erfiðisvinna. Þegar því
lauk var ég eins og hengdur
upp á þráð og komst ekki aftur
niður á jörðina. Þá tók ég til við
Walt Whitman og þýddi ljóða-
bókina Söngurínn um sjálfan
mig, en það eru 52 söngvar og
ég hafði þá þegar þýtt fjórtán
þeirra á árum áður. Ég beit í
mig að Ijúka þessu verki og lauk
því á sex vikum, en eftir það
lagðist ég í rúmið og fór ekki
fram úr í viku. Þetta eru þau
verk sem ég er stoltastur af í
dag.“
Hvernig fœrðu útrás fyrir
trúarþörf þína?
„Ég er eiginlega svo að segja
óvirkur trúmaður. Ég trúi en
ræki ekki trúna í neinu opin-
beru samhengi. Mér finnst þó
leiðinlegt að trúarlífi fólks
skuli hafa hrakað. í mínum
huga er trúin nátengd siðgæð-
inu og ég er viss um að trúar-
legt uppeldi hefur mjög mikið
að segja.“
Ábyrgðin og listin
En svo við Ijúkum þessu
spjalli eins ogþað byrjaði og
snúum okkur aftur að Þeó-
dórakis, þá má segja að
þrátt fyrir að hann hafi fyrst
og fremst verið listamaður
þá tók hann ríkan þátt í pól-
itísku starfi og baráttu.
Hafa listamenn þessa
ábyrgð gagnvart umhverfinu
að þínu mati, eða eiga þeir
einungis að beita sér í eigin
listsköpun?
„Góðir listamenn hafa til að
bera næmi og tjáningarmátt,
en það er auðvitað persónu-
legt mál hvers og eins hvernig
hann rækir sína ábyrgð. Ég
hrífst af þeim sem láta til sín
taka og margir listamenn hafa
skrifað sín bestu listverk undir
sterkum áhrifum mikilla hug-
sjóna og nærtækasta dæmið er
Halldór Laxness. En þetta er
erfið spurning. Það eru til góð-
ir listamenn sem hafa verið
fasistar án þess að það rýrði
gildi verka þeirra, eins og til
dæmis Ezra Pound og Knut
Hamsun."
En listamenn sem hafa
orðið handgengnir valdinu,
hvort sem það hneigðist í átt
til fasisma eða kommún-
isma, þeir hafa dáið?
„Já, það átti til dæmis við um
listamenn sem störfuðu áfram
í Þýskalandi nasismans og þá
listamenn sem ekki flúðu Sov-
étríkin heldur fóru að skrifa
undir merkjum sósíalrealism-
ans. Það er sjálfsagt það versta
af öllu að verða handgenginn
valdinu, — sama hvert það er.
En ég hrífst af þeim mönnum
sem láta til sín taka líkt og Þe-
ódórakis, það eru mínir
menn,“ sagði Sigurður að lok-
um og hraðaði sér því næst
heim til sín að lesa „Þúsund og
eitt ljóð“.