Helgarpósturinn - 11.04.1996, Blaðsíða 8

8
%
FIMMTUDAGUR ±L APRÍL1996
íslendingar búsettir á öörum Norðurlöndum segja farir sínar
ekki sléttar í samskiptum viö íslensk yfirvöld. Einn þeirra,
Borgþór Kjærnested, segist vinna að því að íslendingar sem
flytja til annarra Norðurlanda sæti sömu kjörum og þeir Norðurlanda-
búar sem flytja til íslands. Þóra Kristín Ásgeirsdóttir skoðaði málið.
Rotaður á Hótel íslandi
og vaknaði upp í skuld
við slysadeildina
Margir íslendingar bú-
settir á Norðurlönd-
um segja illa komið fram
við Norðurlandabúa á ís-
landi, en Norðurlanda-
samningurinn tók breyt-
ingum með gildistöku EES-
samningsins. Nú er ætlast
til þess að á fslandi gildi
Norðurlandasamningurinn
eingöngu um þá sem ekki
falla undir EES, til dæmis
námsfólk og ekkjur eða
ekkla sem ekki hafa unnið
utan heimilis. Til að njóta
tilskilinna réttinda og
einnig til að eiga rétt á
bráðaþjónustu þarf nú að
framvísa vottorðum sem
ýmist eru nefnd N eða E,
eftir því hvorn samninginn
viðkomandi fellur undir.
Þeir sem blaðið ræddi við
segja þetta óþolandi papp-
írsflóð, ekki síst þegar um
er að ræða íslendinga sem
af einhveijum ástæðum
hafa flutt utan um tíma en
ákveðið að snúa aftur. Við-
mælandi blaðsins segir
iíka að oftast nær dugi
ekki að írainvísa þessum
pappírum heldur sé fólk
dæmt til að standa í all-
skyns snúningum og redd-
ingum sem hæpið sé að
borgi sig.
Fyrir utan óþægindin eru líka
göt í kerfinu og fyrir kemur að
fólk hreinlega lendi fyrir utan. í
banka- og lánakerfinu koma
upplýsingar um greiðslu- og
skuldastöðu fólks samstundis
gegnum tölvu, en alls staðar í
kerfinu þar sem hinn almenni
borgari þarf að sækja rétt sinn
þarf að framvísa óteljandi
pappírum og sónnunargögn-
um. Margrét Frímannsdóttir al-
þingismaður hefur nú lagt fram
fyrirspurn á Alþingi um breyt-
ingar á réttarstöðu fólks sem
flyst milli norrænna landa,
bæði hvað varðar almanna-
tryggingar og félagsmálarétt-
indi, eftir gildistöku EES. „Þegar
ég bar þetta undir lögfræðing á
sínum tíma taldi hún að ein-
iiver misskilningur væri á ferð-
inni í fyrirspurn Margrétar og
ég bað hana að athuga þetta og
treysti mér ekki til að segja
neitt um það fyrr en ég hef
skoðað úttektina," sagði Ingi-
björg Pálmadóttir heilbrigðis-
ráðherra í samtali við blaðið.
Ekki náðist í Margréti Frí-
mannsdóttur þar sem hún er
erlendis.
íslendingar eins
og ölmusufólk
„Ég er núna að vinna að því
að sex mánaða reglan gangi líka
yfir þá íslendinga sem kjósa að
flytja til annarra Norðurlanda,"
sagði Borgþór Kjærnested,
sem vinnur hjá Norræna flutn-
ingamannasambandinu og er í
tengslum við marga sænska al-
þingismenn. „Það er óþolandi
og algerlega tilhæfulaust að ís-
lendingar hagi sér alltaf eins og
ölmusufólk í samstarfi við aðr-
ar þjóðir. Það hljómar svo sem
nógu fallega að tala fjálglega
um flutning fjármagns og fólks
milli landa, þegar staðreyndin
er sú að þú flytur peninga á sek-
úndubroti í gegnum tölvu en
kippir fótunum undan einstak-
lingum. íslendingar sem flytjast
hingað fá nærri því strax öll
réttindi, þeir þurfa einungis að
bíða í eina eða tvær vikur eða
þann tíma sem það tekur þá að
fá kennitölu. Þeir hafa það al-
mennt gott í Svíþjóð og at-
vinnuleysishlutfall er með því
lægsta sem gerist meðal íslend-
inga á Norðurlöndunum. Þegar
þetta fólk hættir að vinna og fer
á eftirlaun hjá sænska ríkinu
flyst það í flestum tilfellum
heim til Islands og skapar þann-
ig gjaldeyristekjur fyrir þjóðina.
Það eru einungis fjórir eftir-
launaþegar hérna af hátt á
sjötta þúsund íslendingum,
sem sýnir þetta glöggt.“
Skýlaust brot á
samningum
Þeir sem einkum lenda alger-
lega utan kerfis eftir heimkom-
una eru þeir sem hafa verið
skemur en sex mánuði í EES-
landi en dvalið lengur í útlönd-
um. Til dæmis þeir sem hafa
verið fjóra mánuði í Kanada en
tvo í Svíþjóð. Þeir gætu fengið
tryggingavottorð frá sænska
„Forsikringskassan“ um tímann
í Svíþjóð en vantar hins vegar
kvittun fyrir þeim fjórum mán-
uðum sem dvalið var í Banda-
ríkjunum. íslensk yfirvöld und-
irrituðu samninga við önnur
Norðurlönd árið 1993 um að
framlengja samninga Norður-
landanna frá árinu 1985 um
vegabréfslaus landamæri og
gagnkvæma velferðarþjónustu
fyrir alla þegna landanna.
„Skömmu eftir það var sam-
þykkt hér heima að láta EES-
samninginn gilda ofar þeirri
samþykkt,“ sagði Borgþór
Kjærnestecl. „Nú á sex mánaða
reglan við um alla, sem er ský-
laust brot á Norðurlandasamn-
ingnum. Þegar fundið er að því
fást jafnan þau svör að Evrópu-
samþykktin feli í sér meiri rétt-
indi, sem er vitleysa. Það vita
allir að Evrópusamningarnir
eru einungis hugsaðir sem lág-
marksviðmiðun. Það er einnig
sagt að þessir Norðurlanda-
samningar eigi að gilda í bráða-
tilvikum, en dæmin sýna að þau
gera það ekki einu sinni.“
Sleginn um peninga
„í stuttu máli þá var ég stadd-
ur heima á íslandi í janúar og
lenti í þeirri óþægilegu lífs-
reynslu að vera sleginn í rot af
einhverjum ókunnugum manni
sem hafði verið að rífast við
konuna sína í fatahenginu,"
sagði Sigurður Gylfason bak-
ari, sem er búsettur í Svíþjóð.
Dæmi hans sannar að Norður-
landasamningurinn gildir ekki í
þeim tilfellum þar sem um
bráðaþjónustu er að ræða, eins
og hann á þó að gera. „Þetta var
bara sama gamla sagan og
venjulega þegar íslendingar
verða fullir og ég nennti ekki
einu sinni að leggja fram form-
lega kæru með öllu því vafstri
sem því fylgir, enda var ég bara
hérna heima í stuttan tíma.
Þetta var slys, ég ætlaði ekki að
láta lemja mig. Eg vissi ekki af
mér fyrr en um nóttina að ég
vaknaði upp á spítala. Morgun-
inn eftir var ég útskrifaður, en
skömmu seinna var hringt í mig
og mér sagt að ég þyrfti að fara
í myndatöku. Einhvern veginn
kom það til tals að ég væri bú-
Ingibjörg Pálmadóttir
heilbrigðisráðherra:
„Þegar ég bar þetta
undir lögfræðing á sín-
um tíma taldi hún að
einhver misskilningur
væri á ferðinni í fyrir-
spurn Margrétar og ég
bað hana að athuga
þetta og treysti mér
ekki til að segja neitt
um það fyrr en ég hef
skoðað úttektina."
þeir hlynntu að mér. Eða bara
látið mig liggja sundursleginn!
Sjálfsagt hefði ég getað fengið
kvittunina fyrir myndatökunni
greidda í Svíþjóð eftir einhverj-
um krókaleiðum með því að
afla mér nauðsynlegra pappíra
hér og framvísa þeim þar, með
öllu því veseni sem slíku fylgdi.
Mér fannst þetta bara svo
kjánalegt að ég þakkaði pent
fyrir mig og sagðist ekki vilja
neina myndatöku. Ef ég fæ
reikninginn fyrir hinu þá ætla
ég bara að henda honum í rusl-
ið.Ég borgaði háa skatta heima
á íslandi í tuttugu ár og nú
borga ég skatta til sænska ríkis-
ins, þar sem íslendingar njóta
Tryggingastofnun ríkisins. „Á end-
anum sagði konan í Trygginga-
stofnun við konuna mína: „Það er
alveg dæmalaust að þeir einstak-
lingar sem flytjast út til annarra
Norðurlanda virðast ekki lenda í
þessu veseni. Þetta er alveg bund-
ið við ísland,““ segir Sigurður
Gylfason bakari.
settur í Svíþjóð og þá var mér
sagt að myndatakan kostaði
eitthvað í kringum fimmtán
þúsund krónur. Mér finnst ansi
fúlt að þetta Norðurlandasam-
starf gangi bara í aðra áttina; ís-
lendingar njóta allra þessara
réttinda í Svíþjóð, en hér fær
maður bara reikning í hausinn
og samt er ég ennþá íslenskur
ríkisborgari! Ég hugsaði með
hryllingi til þess að ef ég hefði
ekki verið rotaður, heldur hefði
slasast og misst það út úr mér
að ég byggi í Svíþjóð, þá hefðu
þeir kannski farið að þrátta um
verðið og reikninginn áður en
Margrét Frímannsdóttir alþingis-
maður: Hún hefur nú lagt fram fyr-
irspurn á Alþingi um breytingar á
réttarstöðu fólks sem fiyst milli
norrænna landa, bæði hvað varðar
almannatryggingar og félagsmála-
réttindi, eftir gildistöku EES.
allra hugsanlegra réttinda líkt
og aðrir Norðurlandabúar og
mér finnst undarlegt að mér
skuli fieygt út í samfélaginu líkt
og gerðist þarna. Ég persónu-
lega býst við að ég fengi betri
þjónustu á Grænlandi! Eg er ís-
lenskur ríkisborgari og hef unn-
ið á mörgum Norðurlandanna
og aldrei upplifað annað eins.
Það er mjög tvöfaldur mórall á
íslandi þegar sameiginlegt vel-
ferðarkerfi Norðurlandanna er
annars vegar.“
Étur alla þolinmæði
„Fjölskylda mín hefur verið
heima á íslandi síðan fimm-
tánda júní,“ sagði Borgþór
„Ég er núna að vinna að því að sex mánaða reglan
gangi líkayfir þá íslendinga sem kjósa að flytja til
annarra Norðurlanda. Það er óþolandi og algerlega
tilhæfulaust að íslendingar hagi sér alltaf eins og
ölmusufólk í samstarfi við aðrar þjóðir,“ sagði
Borgþór Kjærnested sem vinnur hjá Norræna
flutningamannasambandinu og er í tengslum
við marga sænska alþingismenn.
Kjærnested. „Samkvæmt EES-
samþykktinni hefur hún þurft
að fá alls kyns vottorð hjá
Tryggingastofnun til að vísa
fram í kerfinu til að fá umbeðna
þjónustu. Samt hefur það ekki
verið nóg. Það hefur verið ves-
en í apótekum og á heilsu-
gæslustöðvum, vegna þess að
þrátt fyrir að þú hafir þessi
vottorð ertu enn skráður með
búsetu erlendis í þjóðskrá og
þetta kostar endalausar redd-
ingar, snúninga og ergelsi þar
sem pappírsvinnan étur upp
alla þolinmæði. Á endanum
sagði konan í Tryggingastofnun
við konuna mína: „Það er alveg
dæmalaust að þeir einstakling-
ar sem flytjast út til annarra
Norðurlanda virðast ekki lenda
í þessu veseni. Þetta er alveg
bundið við ísland.“ Tölvuvæð-
ingin í bankakerfinu er alger og
það er aldrei neinum vand-
kvæðum bundið fyrir banka og
lánastofnanir að afla upplýs-
inga um skuldastöðu einstak-
linga ofan í hörgul. Þegar kem-
ur að þessu er hins vegar allt á
algeru frumstigi og virðist miða
að því að drekkja einstakling-
um í pappírsflóði til að spara
ríkinu einhverja smáaura. Það
má kannski segja að okkur hafi
ekki verið nein vorkunn, en ég
veit um marga sem eiga um
sárt að binda og orka ekki að
standa í svona veseni til að hafa
lágmarksréttindi.“
Réttlausar konur
„Fleiri breytingar eru mjög
krítískar, en samkvæmt Norð-
urlandasamningnum hefur fólk
átt rétt á atvinnuleysisbótum í
þrjá mánuði þegar það flytur
utan, til dæmis ásamt maka
sem hefur fengið atvinnutilboð
annars staðar," segir Borgþór.
„Nú á að afnema þessi réttindi
og það bitnar mjög hart til
dæmis á konum, en eins og við
vitum er mun algengara að þær
rífi sig upp úr starfi og fylgi
maka sínum í annað land vegna
vinnu hans. Með þessari breyt-
ingu verða þær réttlausar
nema þær hafi verið atvinnu-
lausar heima fyrir og sótt sér-
staklega um flutning bóta í
ákveðinn tíma samkvæmt EES-
samningum, en þeir gilda ekki
um þá sem hætta vinnu sjálf-
viljugir.
Eg hef skrifað bæði Verka-
mannasambandinu og ASÍ
heima á íslandi og reynt að
benda á þetta misræmi, en það
virðist ekki vera áhugi á að
gera neitt í málunum og leið-
rétta þetta," segir Borgþór. „Sá
grunur læðist að manni að ís-
lendingar ætli að flytja atvinnu-
leysisvanda sinn smátt og
smátt yfir til annarra Norður-
landa án jjess að láta neitt í
staðinn og gera fólki síðan erf-
itt fyrir með að flytja heim aft-
ur.“
Ekki náðist í Pál Pétursson
félagsmálaráðherra meðan
greinin var í vinnslu, en það
verður fróðlegt að fá svör við
fyrirspurn Margrétar Frímanns-
dóttur til hans og Ingibjargar
Pálmadóttur og eins hvort ein-
hver vilji sé til þess að leiðrétta
þetta misræmi og auðvelda
fólki að sækja réttindi sín.
æskuhetjan
“t
Flosi Olafsson
Lék aldrei Rómeó eða Hamlet
Undirritaöur man fyrst eftir
Flosa Ólafssyni leikara í
hlutverki táningsins Danna í
framhaldsleikritinu Víxlarmeðaf-
föllum eftir Agnar Þórðarson.
Þetta er nú svo langt síöan að
það er óþarfi aö fara aö rifja upp
ártöl. En útvarpsleikritið var
geysilega vinsælt og átti Danni
ekki minnstan þátt í því. Talaöi í
kæruleysislegum frösum sem viö
unglingarnir gripum á lofti og not-
uðum óspart. Danni er tvímæla-
laust æskuhetja vikunnar. Eftir
Danna hefur margt drifiö á daga
Flosa. Hann býr nú á Bergi í Reyk-
holtsdal og var spurður hvað
heföi tekiö við af Danna.
„Þá fór ég að stjórna framhalds-
leikritum í útvarpinu eins og til
dæmis Umhverfis jörðina á átta-
tíu dögum og Sherlock Holmes
og Guö má vita hvaö þau heita.
Svo eftir aö Sjónvarpið hóf göngu
sína byrjaði ég meö áramóta-
skaupið og sá um það í fimm
skipti, enda er skaupiö runnið
undan mínum rifjum. Svo var ég
fastráöinn í Þjóöleikhúsinu í ára-
tugi og lék þar einhver ósköp af
hlutverkum, þó aldrei Rómeó eða
Hamlet eöa eitthvað slíkt. Þá
söng ég lagið Það ersuo geggjað
sem vakti mikla lukku og ég skrif-
aöi vikulega pistla í Þjóðviljann í
ein sextán ár, lék í bíómyndum
og þýddi leikrit
og ýmislegt
fleira," sagöi
Flosi.
„í vetur hef ég
verið í Dagsljós-
inu og núna er ég
að æfa í sænsk-
um söngleik í
Þjóðleikhúsinu
sem á aö færa
upp í vor. Hann heitir Hamingju-
ránið og er eftir Bengt Alfons eða
eitthvað í þá áttina. Þetta er létt-
ur söngleikur og viö erum sjö
sem þar komum fram. Svo er allt-
af verið aö biðja mig aö koma
fram á alls konar mannamótum,
árshátíöum og þorrablótum. Þaö
er nú bara vegna þess að ég er
svo ofboðslega skemmtilegur að
það er alveg með fádæmum. Ég
er sem sagt mjög ánægður með
lífið og tilveruna," sagði Flosi
Danni Ólafsson. -SG