Helgarpósturinn - 11.04.1996, Blaðsíða 12

12
FlMMnJDAGUR JLL APRÍL1996
viðtalið
*
Árleg alþjóðleg ráðstefna um fíkla og fíkniefnamál, með
háttí þrjú hundruð þátttakendum, stendur nú yfir á
íslandi. í samtali við Svein Rúnar Hauksson komst
Eiríkur Bergmann Einarsson að því að aðgengi fíkla að
meðferðarstofnunum á íslandi er með því besta
sem gerist í heiminum.
Tæpur fimmtungur
þjóðarinnar í meðferð
Sveinn Rúnar Hauksson: „Ef litið er til nágrannalanda eins og Banda-
ríkjanna og Danmerkur er áfengisneyslan minni á íslandi. Og þótt mest-
allt áfengismagnið sé innbyrt um helgar með tilheyrandi fylleríi þá er
það enginn alkóhólismi í sjálfu sér.“
frá höfuðstöðvunum
á Kópaskeri
Topp 10
listínn
— yfir öll þau __
verkefni sem Ólafur
Ragnar Grímsson
getur snarað sér í
ef hann skyldi nú
tapa í forseta-
kosningunum fyrir
Guðrúnu Péturs-
dóttur eða öðrum
kandídat hægri-
manna.
1. Hann getur haldiö áfram aö
undirbúa formennsku sína I
sameinuöum flokki jafnaðar-
manna og ullaö framan í
borgarstjóra.
2. Hannes Hólmsteinn og strák-
arnir sakna hans úr Háskól-
anum og vilja ekkert fremur
en kljást við hann á ný.
3. Alþjóðasamtök þingmanna
eru f sárum eftir aö hann
hægði á sér í störfum fyrir
þau og þarfnast sárlega
endurreisnar.
4. Eftir aö hafa slegiö í gegn á
nýjan leik getur hann hæg-
lega rústað Margréti
Frímanns í formanns-
kosningum allaballa.
5. Hann getur stofnaö alþjóö-
lega friöarstofnun hér á landi
og slegið Steingrími
Hermanns og Ástþóri í
Friöi 2000 við.
6. Eru íslendingar nokkuð búnir
aö gefast upp viö aö koma
aö sínum kandídat í embætti
aðalritara Sameinuöu
þjóöanna?
7. Og hvaö má þá segja um há-
skólarektorsstöðuna, fer hún
ekki aö losna hvað úr hverju
— og er hann þá ekki
tilvalinn?
8. Ef nægileg bylgja myndast
kringum frambjóðandann get-
ur hann valið úr öllum
feitustu sendiherra-
embættunum erlendis.
9. Okkur skilst aö sjálfstæðis-
menn standi fast aö baki
frambjóðandanum og er ekki
tfmi kominn til aö skipta enn
um flokk?
10. Ef hann verður ekki „lands-
faöir" þá getur hann án efa
tekiö viö af Brundtland
og oröiö svokallaöur
„heimsfaðir".
Igær var opnuð alþjóðleg
ráðstefna á Islandi um fíkni-
efnamál, sem nú er haldin í
þriðja sinn. Áður var hún í Ed-
inborg 1993 og í London 1994.
Og nú á íslandi. Sveini Rúnarí
Haukssyni var boðið sem
ræðumanni á ráðstefnuna í Ed-
inborg og hefur haft frum-
kvæði að því að fá hana hingað
til lands. Sveinn Rúnar sér um
framkvæmd ráðstefnunnar í
samvinnu við ráðstefnudeild
Úrvals-Útsýnar. Hugmyndin er
að hér komi saman fólk úr sem
flestum greinum samfélagsins
sem berst á einn eða annan
hátt við fíkniefnavandamál og
ræði saman um leiðir til úr-
bóta og fræði hvað annað um
hvað sé að gerast á hverjum
stað.
Hvaða fólk er þetta ann-
ars, Sveinn Rúnar?
„Það verða á þriðja hundrað
þátttakenda á ráðstefnunni í
allt. Þar af eru um hundrað og
fimmtíu íslenskir þátttakendur
og um áttatíu manns sem
koma erlendis frá. Þetta er fólk
úr ýmsum störfum. í fyrsta lagi
fólk sem vinnur við áfengis- og
fíkniefnameðferð og forvarnir
á meðferðarstofnunum — og
eins fólk úr ráðuneytum. Nú
þegar hefur boðað komu sína
fólk frá Danmörku, Svíþjóð,
Færeyjum, Póllandi, Bretlandi,
írlandi, Sádi-Arabíu, Lúxem-
borg, Grænlandi og Bandaríkj-
unum, svo nokkur dæmi séu
tekin. íslenski hópurinn er þó
mun breiðari hvað starfsgrein-
'ar varðar. Stór hluti okkar
fólks kemur úr heilbrigðisgeir-
Arum saman stóð ég í þeirri
trú, að einfaldasta leiðin til
að kynnast myrkustu innviðum
fólks á fljótlegan hátt væri að
grípa það glóðvolgt á áfengis-
örvuðu trúnaðarstigi. Fyrir
skemmstu kynntist ég afturám-
óti enn hraðvirkari aðferð, sem
felst í því að vinda samræðum
með hægð yfir að draumaver-
öldinni þarsem ótrúlegustu
hlutir koma uppúr kafi meðal-
mannsins: undur og stórmerki
sem spara langar stundir við
sálgreiningu. Til að reyna þessa
„innsýnarlist" settist ég niður
með fjórum vinum mínum um
síðustu helgi og ræddi við þá
um drauma sem við skilgreind-
um annarsvegar sem „hvers-
dagslega" og hinsvegar „furðu-
lega“.
Vinur númer eitt sagðist
dreyma hversdags að vera
skotinn til bana af fólki sem
honum þætti vænt um og opin-
beraði þarmeð ákafa hræðslu
sína við höfnun. Þannig hefði
ég til dæmis fylgt í kjölfarið á
bróður hans eina nóttina og
dælt hann fullan af blýi með
hríðskotariffli. Vinurinn lýsti
nákvæmlega þeirri tilfinningu,
að finna byssukúlu smjúga inní
sig. Furðulegu draumarnir
snerust síðan um kynsvalls-
veislur þessa mjög svo kynvísa
karlmanns með hommum og
fólu í sér athafnir sem við hinir
anum, bæði hjúkrunarfræðing-
ar og læknar. Samhliða ráð-
stefnunni verður haldinn al-
þjóðlegur fundur hjúkrunar-
kvenna sem starfa á sviði
áfengis- og vímuefnameðferðar
— það sem nefnt er á engilsax-
nesku substance abuse. Einnig
verða héðan margir úr félags-
málageiranum, löggæslu,
kennarar, starfsmannastjórar
og fólk úr öllum sviðum mann-
legs samfélags þar sem menn
eru að kljást við áfengis- og
fíkniefnavandann. Heilbrigðis-
ráðherra mun opna ráðstefn-
una og mun hún einnig taka
þátt í henni. Einnig verður
landlæknir með ræðu og borg-
arstjórinn í Reykjavík verður
þarna eitthvað líka — auk
margra sveitarstjórnarmanna
á landsbyggðinni. Ráðstefnan
er því algerlega þverfagleg."
Hvert er markmiðið með
ráðstefnunni — á að sam-
rœma einhverja alþjóðlega
stefnuskrá og aðgerðir í
þessum málum?
„Nei. Það er nú ekki hægt að
segja það. Tilgangurinn er
fyrst og fremst að efla og auka
þekkingu á þessu sviði mann-
lífsins, sem er að verða mjög
áberandi, og veita fólki tæki-
færi til að skiptast á skoðunum
í vinnuhópum. Meginmarkmið-
ið er að auka almenna vitund
og skilning á fíkniefnavanda
sem meðferðarhæfum sjúk-
dómi. Einnig viljum við stuðla
að auknum rannsóknum á
þessu sviði. Vegna þess
hversu stór hópur íslendinga
verður á ráðstefnunni geri ég
vissum ekki einu sinni að fólk
legði stund á. í þessum veislum
sagðist vinurinn hafa verið for-
færður á hryllilegan hátt og
vaknaði ávallt upp með miklum
andfælum, sveittur og með
seiðingsverk á vandræðalegum
stað. Nafnkunnar persónur lík-
tog Hómer Simpson, einn af
varaforsetum Alþingis og tvö
eða þrjú ungskáld voru og tíðir
gestir í þessum veislum.
Vinur númer tvö játaði uppá
sig stöðuga kynlífs- og hlaupa-
drauma hversdags. Hann er fyr-
ir það fyrsta í sjálfskipuðu kyn-
svelti og í öðru lagi langhlaup-
ari, þannig að það að geta ekki
klárað eitthvert maraþonhlaup-
ið vegna þyngsla eða að leggja
Pamelu Anderson er fullkom-
lega eðlilegt. Það sem olli okkur
hinsvegar áhyggjum var að
furðulegu draumarnir hjá þess-
um yfirmáta hógværa manni
snerust allir sem einn um
frægð, frama og völd: að halda
svo hrikalega þrumuræðu að
gjörvöll þjóðin hylli hann; að
vera á forsíðum glanstímarit-
mér vonir um að vinnuhópur-
inn um forvarnir fari fram á ís-
lensku þannig að tækifæri gef-
ist til að ræða sérstaklega um
íslenskan raunveruleika í þess-
um málum og finna flöt á stöð-
unni hér á Iandi til að stilla
kraftana saman og móta jafn-
vel einhverja stefnu."
Hvernig kom það til að
ráðstefnan er nú haldin á ís-
landi?
„Mér var boðið á sínum tíma
til ráðstefnunnar í Edinborg
sem ræðumanni og fór þá
strax að reka áróður fyrir því
að samskonar ráðstefna yrði
haldin á íslandi, en áform eru
um það að gera úr þessu ár-
lega ráðstefnu. Ég benti þeim á
að við íslendingar værum
komnir mjög framarlega í að
taka á áfengisvandamálum
fólks og hvergi er betra að-
gengi í heiminum að aðstoð
fyrir fíkla. Þeir útlendingar
sem hafa skoðað meðferðar-
stofnanir hér hafa flestir kom-
ist á þá skoðun. Og hvergi í
heiminum hefur jafn stór hluti
þjóðarinnar farið í gegnum
vímuefnameðferð en á íslandi
— um sautján prósent."
Er það ekki bara vegna
þess að fleiri íslendingar
eiga við vímuefnavandamál
að stríða en aðrar þjóðir —
til dœmis vegna villimanns-
legra drykkjusiða sem lýsa
sér best í miðbœ Reykjavíkur
á föstudags- og laugardags-
kvöldum?
„Þetta er greinilega spurning
sem brennur á vörum margra.
En ef litið er til nágrannalanda
anna — og HP (sem var víst
fremur martröð en draumur);
að slá í gegn og öðlast tak-
markalaus völd yfir skrílnum.
Þessi vinur okkar hefur aldrei
sýnt metnaðartilburði allt sitt
líf. Aldrei. Og svo dreymir hann
að hætti Mússólíní og Genghis
Kahn á nóttunni.
Vinur númer þrjú kom lítt á
óvart með hversdagslegum
draumum sínum á borð við þá
skelfingu að verða bensínlaus,
geta ekki gert ákveðnar æfingar
í þolfimi, ná ekki prófi, mæta of
seint í vinnuna og þar fram eftir
götunum. Furðulegu draumarn-
ir gengu hinsvegar útá að týna
sér gjörsamlega í villtum
draumum í vöku, svokölluðum
eins og Bandaríkjanna og Dan-
merkur er áfengisneyslan
minni á íslandi. Og þótt mest-
allt áfengismagnið sé innbyrt
um helgar með tilheyrandi fyll-
eríi þá er það enginn alkóhól-
ismi í sjálfu sér. Það er ekkert
samasemmerki milli þess að
detta í það um helgar og alkó-
hólisma. En drykkjumynstrið
er eitt af þeim málefnum sem
við munum ræða á ráðstefn-
unni og þetta er í raun mjög
spennandi spurning.“
dagdraumum. Um daginn var
hann þannig staddur á nektar-
strönd með öllum þingkonun-
um (Bryndísi Hlöðvers, Siv
Friðleifs, Jóhönnu Sig og Láru
Margréti meðal annarra) og var
á sama tíma þátttakandi í ráð-
stefnu um háalvarleg málefni er
lítið sem ekkert tengjast stjórn-
málum. Fyrir mánuði tók hann
sig síðan til í fjölskylduveislu og
játaði fyrir sínu fólki: Mig var að
dreyma ykkur rétt í þessu og
við vorum öll ófrísk — líka karl-
arnir. Og uppskar undrunartil-
Iit og fyrirlitningu það sem eftir
var helgarinnar. Hann getur
semsagt lokað augunum og
gert hvað sem er í huganum á
eins áþreifanlegan hátt og hann
Það hlýtur þó að skipta
máli hvernig fólk lœrir að
umgangast og drekka áfengi
— nokkuð sem Islendingar
hafa aldrei lœrt... Ekki er
þetta bara hreint náttúruval
sem ákvarðar hverjir verða
alkóhólistar eða hvað?
„Þetta hlýtur alltaf að vera
samspil milli þessara þátta —
erfðaþátta og umhverfis. En
tvíburarannsóknir hafa sýnt
að erfðaþátturinn er mjög
sterkur."
væri að framkvæma það í veru-
leikanum. Um daginn gerði
hann meira að segja tilraun til
að dreyma draum, en mistókst
víst naumlega.
Ég sjálfur get ekki — almenns
velsæmis vegna — rifjað upp
aðra drauma mína sem við
ræddum en martröðina sem ég
fékk uppá hverja einustu nótt í
æsku. Ég var staddur á grænu
engi og yfir hvolfdist skærblár
himinninn. Svo langt sem aug-
að eygði voru marglitir girðing-
arstaurar; naumlega tilgangs-
litlir — fyrir utan fegurðargildið
— þarsem engin var girðingin.
Svona stóð ég til að byrja með
og horfði stundarkorn yfir mig
andaktarhrifinn á einfeldnings-
lega fegurðina. Skyndilega birt-
ist útvið sjóndeildarhringinn
vélarferlíki eitt mikið og ógnar-
legt; svart á lit. Ferlíkið líktist
einna helst kornþreskivél og
tætti í sig hvern staurinn á fæt-
ur öðrum og færðist nær og
nær. Þartil komið var að mér,
sem virtist einn hlekkurinn í
þessari skrýtnu girðingar-
stauraröð. Ég var — mér til
mikillar hrellingar — miskunn-
arlaust tættur upp með hinum
og eftir það varð allt svart.
Endalaus nótt. Og ég vaknaði
upp með pinnstífa vöðva eftir
mótstöðuna við kornþreski-
spaðana og ískaldur að innan.
Enda steindauður...
Meðalmannsins myrkur...
„Ferlíkið líktist einna helst kornþreskivél og tætti í sig hvern
staurinn á fætur öðrum og færðist nær og nær ... Ég var — mér
til mikillar hrellingar — miskunnarlaust tættur upp með hinum
og eftir það varð allt svart. Endalaus nótt.“