Alþýðublaðið - 13.10.1972, Blaðsíða 8

RÆTT VID BJÖRN JÓNSSON
þýðustéttirnar i þessum löndum
en dæmi eru til um annars staðar
frá. Engar ásakanir um fráhvarf
og þjónkun viö borgaraleg öfl
breyta þeirri staðreynd.
Að þvi leyti, sem við getum sótt
okkur fyrirmyndir til annarra
landa, þá eru þær þessar, — jafn-
aðarmannaflokkarnir á Norður-
löndum og i Bretlandi.
— Hvaða hlutverki telur þú að
slikur stór flokkur jafnaðar-
manna ætti að gegna á islandi.
sem aðrir flokkar samkvæmt nú-
verandi flokkakerfi annað hvort
geta ekki innt af höndum eða eiga
crfitt mcð?
1 þvi sambandi er mér verka-
lýðshreyfingin efst i huga og
hennar mál. Hin faglega hreyfing
verkafólks er og hefur verið til-
tölulega sterk á íslandi, en hana
skortir þann bakgrunn á stjórn-
málasviðinu, sem verkalýðssam-
tökin á Norðurlöndum hafa haft.
Ég tel, að fyrir málum verkalýðs-
hreyíingarinnar — bæði á félags-
legu, efnahagslegu og menning-
arlegu sviði — sé ekki nógu vel
séð nema saman fari öflug fagleg
barátta og öflug stjórnmálaleg
barátta sterks flokks, sem verka-
lýðshreyfinguna styöur.
Hér er ég alls ekíd að segja, að
verkalýðshreyfingin eigi að þjóna
undir pólitiskan flokk. Hún á að
vera þeim vanda vaxin að geta
tekið sjálfstæðar og óháðar
ákvarðanir um mál út frá sjónar-
miði verkafólksins eins. Hins
vegar er hér um svo samtvinnaða
hluti að ræða, að hag verkafólks-
ins verður aldrei borgið fyrr en
saman fara öflug félagsleg bar-
átta og öflug stjórnmálaleg bar-
átta verkalýðsflokks. Þannig
l'lokk vil ég veira þátttakandi i að
skapa.
Ég er mjög bjartsýnn á, að þótt
sameiningin verði i fyrstu lotu að-
eins formlega bundin Alþýðu-
flokki og SFV og þeim aðilum
öðrum, sem nú þegar er auðsætt
að vilja vera virkir þátttakendur,
þá verði sá flokkur næst stærsti
flokkur þjóðarinnar strax i sinum
fyrstu kosningum.
— Nú hefur þú farið nokkrum
orðum um verkalýðsmál og
stjórnmál. Ef við flytjum okkur
til úr framtið til nútiðar, þá eru
um þessar mundir ýmsar blikur á
lofti i efnahagsmálum. Munu
verkalýðssamtökin ekki láta þau
mál að einhverju leyti til sin
taka?
Ég tel það vist, að er þing ASÍ,
kemur saman 20. nóv. n.k.,
þá liggi fyrir skýr mynd af þeim
efnahagslega vanda, sem nú
blasir við og að verkalýðshreyf-
ingin og þingið ræði þau mál itar-
lega. Vera kynni, að þegar ASl-
þingið kemur saman lægju fyrir
tillögur rikisstjórnarinnar i mál-
inu og að þingið tæki afstöðu til
þeirra þátta i tillögunum, sem
beint varða hagsmuni fólksins i
Alþýðusambandinu og snerta þá
samninga, sem i gildi eru á milli
verkalýðsfélaganna og atvinnu-
rekenda.— SB.
RAOGATA AÐ
ÞETTA GED-
ÞEKKAVERK
MISTOKST
Þjóðleikhúsið:
TtjSKllJ)IN(iS«HEKAN
llöfundur: Bertolt Breelil
Tónlist: Kurt Weill
hýðandi: Þorsteinn l>or-
sleinsson
l’ýðendiir söngva: Þorsteinn
frá llainri. Sveinlijörn Bein-
leinsson. Böðvar (iuðimindsson.
I.eikstjóri: (iisli Alfreðsson
l.eikinvndir og liúningateikn-
ingar: Ekkehard Kriilin
III jómsveitars tjóri: ('arl
Killieh
Fyrsta verkefni Þjóðleikhúss-
ins á þessu leikári er hið við-
kunna og vinsæla verk Bertolts
Breéhts, Túskildingsóperan,
sem frumsýnd var á þriðju-
dagskvöld. Er skemmst af þvi
að scgja, að sýningin var I flestu
tilliti ákaflega máttlaus, og ær
mér fullkomin ráðgáta hvernig
ha'gt er að gera þetta geðþekka,
skemmtilega og safarika verk
svo yfirmáta leiðinlegt og lang-
dregið. Það gengur kraftaverki
næst.
SIGURÐUR A.
MAGNUSSON
ÖM TÚSKILDINGS-
ÓPERUNA
Eins og kunnugt er samdi
Brecht Túskildingsóperuna
uppúr Óperu betlarans eftir
John Gay og beindi spjótum sin-
um einkum gegn viðskiptahátt-
um og siðferði borgarastéttar-
innar með þvi að sýna lifsvenjur
góöborgarans i spegli afbrota-
manna. Verkið á þvi sérstakt
erindi við íslendinga, enda er
ádeilan viða hnyttin og skörp,
þó hitt sé laukrétt sem þýðand-
inn, Þorsteinn Þorsteinsson,
bendir á i leikskrá, að verkið
„klofnar að vissu marki i þjóð-
félagsádeilu og grinleik, og i
stað þess að þessir tveir þættir
magni hvor annan, þá dregur
grinleikurinn gjarnan broddinn
úr ádeilunni”. Vissulega er leik-
stjórum vandi á höndum við
uppsetningu sliks verks, en það
býr samt fyrir svo miklum lifs-
krafti, aðerfitt mun að kæfa það
gersamlega i márklausu orða-
gjálfri og stefnulausu fálmi
einsog gerðist i Þjóðleikhúsinu á
þriðjudagskvöldið.
Frumforsenda þess að upp-
færsla Túskildingsóperunnar
takist að einhverju marki er, að
hún hafi fastmótaðan stil og
samíelldan svip. Þess verður
varla krafizt af islenzkum leik-
urum, að þeir hafi vald á hinum
sérkennilega og margræða leik-
lúlkunarstil Brechts sjálfs, sem
hann ól sinn eigin leikflokk upp
i, þó vissulega væri ánægjulegt
að þeir kynnu eitthvað fyrir sér
á þeim vettvangi. Verk Brechts
má setja upp á fleiri vegu og er
raunar oft gert, en þau heimta
kláran stil.
Að minni hyggju var grund-
vallarveilan i uppfærslu Þjóð-
leikhússins fullkomin vöntun á
stil. Hrærigrauturinn var svo
yfirgengilegur, að maður trúði
vart sinum eigin augum. A svið-
inu ægði öllu saman, drama,
raunsæisstil, satiru, ameriskum
söngleikjatilburðum, grinleik
og hreinum farsa. Mikið veltur
á réttri hlutverkaskipan og
ýtarlegri útfærslu hverrar leik-
persónu, einnig þeirra minnstu,
en það fór lika i handaskolum.
Bófaflokkurinn og vændis-
kvennahópurinn eru til dæmis
þakklátur efniviður i eftir-
minnilega persónumótun, en
þar var flest á sömu bók lært:
hver persóna annarri lik og
flestar andlitslausar með öllu.
Það var helzt að Flosi Ólafsson
kæmi einhverju bófasköpulagi á
Matthias klink, en það var i stil
A1 Capones, og auk þess hætti
honum til ýktra og augljósra
leikbragða eða réttara sagt
leikkækja.
Sannleikurinn er sá, að ofan á
stilleysið bættist saltleysi: þaö
vantaði kraft,safa, krydd i leik-
inn, hann varð með einhverjum
furðulegum hætti penpiulegur
og hálfhuggulegur. Það var
bláttáfram sárgrætilegt að
horfa uppá hvert atriðið á fætur
öðru fara gersamlega á vaskinn
og gera sér þess grein í leikslok,
að ekki eitt einasta atriði hafði
kviknað til lifs i þeim skilningi,
að það yrði smitandi, útgeisl-
andi.
Onnur ástæða ófaranna og ná-
tengd stilleysinu held ég hafi
verið það uppátæki leikstjóra og
leikmyndamálara að flytja
verkið beint inni nútímann og
láta sem efni þess gæti fullt eins
vel verið sótt i enskar nútima-
aðstæður. Að sjálfsögðu speglar
verkið i mörgum greinum nú-
timaaðstæður að svo miklu leyti
sem maðurinn er alltaf samur
við sig og flest hans vandamál
eilif. En verkið á sér ákveðið
sögulegt umhverfi sem á að
koma fram i túlkun þess. Að
öðrum kosti hangir það i lausu
lofti einsog uppfærslan á þriðju-
dagskvöldið — eða til þarf að
koma svo snilldarleg stllfærsla
og staðfæring, að verkið fái nýtt
lif, en þvi var ekki til að dreifa
hér. Leikmyndir Kröhns voru að
sinu leyti haglega gerðar, ein-
faldar i sniðum og stórbrotnar,
og mörg vandamál sviðsetning-
arinnar voru fagmannlega
leyst, til dæmis i sambandi við
atriðaskiptingar sem gengu
mjög greiðlega, en leikmynd-
irnar slitu verkið frá sinu rétta
umhverfi og áttu sinn drjúga
þatt i að spilla sýningunni, ekki
sizt vegna þess að I nýtizkuleg-
um glæsileik sinum urðu þær til
að undirstrika enn frekar en
þörf var á hinn augljósa áhuga-
mannabrag túlkunarinnar. Eitt
dæmi um rugling, sem þjónaði
engum listrænum eða póli-
tiskum tilgangi, voru nýlegir is-
lenzkir peningaseðlar i marg-
faldri stærð með gömlum orðs-
kviðum úr Bibliunni, og fannst
mér bæði Hannes Hafstein og
Tryggvi Gunnarsson ósköp hjá-
rænulegir i þessu enska um-
hverfi.
Ég hef séð Túskildingsóper-
una i fjórum mismunandi Upp-
færslum áður. Ein þeirra var i
Leningrad, og sat ég sem berg-
numinnalltkvöldið, þó ég skildi
ekki aukatekið orð. f fyrra sá ég
uppfærslu Leikfélags Akur-
eyrar, sem var að mestu unnin
af ólærðu áhugafólki um leiklist,
enda var vissulega meiri við-
vaningsbragur á þeirri sýningu
en sýningunni i Þjóðleikhúsinu,
en það merkilega var að Akur-
eyrar-uppfærslan var með köfl-
um hrifandi vegna þess að þar
var ástriða, tilþrif, lifsþróttur.
Einkennilega var valið i hlut-
verk Túskildingsóperunnar, og
fáum reyndist auðgert að blása
lifi i sinar persónur. Róbert
Arnfinnsson dró upp glæsilega
mynd af Makka hnif og fór vel
með söngvana, þó textarnir
yrðu stundum óskiljanlegir með
öllu af vörum hans, en mér
fannst hann helzti mattur i
túlkun sinni, einkum þegar hið
sanna eðli Makka birtist. Briet
Héðinsdóttir dró upp viðunandi
mynd af Silju Peachum, en
nokkuð eintóna.Hún skilaði
hinsvegar söngtextunum með
sérstökum ágætum. Edda
Þórarinsdóttir flutti söngtext-
ana fallega og kom mjög vel
fyrir á sviðinu, en henni lánaðist
ekki að kveikja verulegan lifs-
neista i Pollý. Sama er að segja
um Sigrúnu Björndsóttur i hlut-
verki Knæpu-Jennýar, en hún
skilaði söngtextunum sóma-
samlega. Jónatan Peachum i
túlkun Ævars Kvarans og
Brown yfirlögreglustjóri i túlk-
un Rúriks Haraldssonar voru
eins og menn frá öðrum hnött-
um i þessu verki, og svipað má
segja um obbann af leikendum:
þeir virtust ekki hafa hugmynd
um hvert þeir væru komnir né
hversvegna þeir væru þangað
komnir.
Hin stórskemmtilega og
hrifandi tónlist Kurts Wills við
Túskildingsóperuna naut sin
ekki nema til hálfs i þessari
dauflegu uppfærslu, en vitan-
lega þarf meira en lélega upp-
færslu til að ganga af henni
dauðri. Hinsvegar var það einn
af ljóðum sýningarinnar, að
söngtextar heyrðust yfirleitt
ákaflega illa, bæði vegna lélegr-
ar textameðferðar og of sterks
leiks hljómsveitar. Það var
hnyttileg tilbreytni að koma
hljómsveitinni fyrir á palli ofan-
Pollý (Edda Þórarins-
dóttir) og frú Peachum
(Briet Héðinsdóttir).
við leiksviðið, þar sem hún var
ööruhverju sýnileg áhorfend-
um, en ekki hefur sú tilhögun
auðveldað söngfólkinu að leysa
sinn vanda, auk þess sem þessi
staða hljómsveitarinnar gerði
hana óþarflega drottnandi i
söngatriðum.
Þýðing Þorsteins Þor-
steinsssonar á lausamálstext-
anum virðist mér vönduð. Hún
er orðfleiri en gamla þýðingin
og með köflum á óþarflega bók-
legu máli, en traust og nákvæm.
Ljóðin þýddu þeir Þorsteinn frá
Hamri, Sveinbjörn Beinteinsson
og Böðvar Guðmundsson með
merkilega góðum árangri, þvi
sannarlega er ekkert áhlaupa-
verk að snúa söngtextum
Brechts á stuðlaða islenzku.
Mér finnst sárt til þess að
vita, að fyrsta sýning Þjóðleik-
hússins undir stjórn hins nýja
leikhússtjóra skuli ekki hafa
betur tekizt, en vitanlega ber
hann enga ábyrgð á þeim mis-
tökum, og er óskandi að
styrkrar handar hans taki að
gæta sem allra fyrst i vali og
meðferð verkefna Þjóðleikhúss-
ins.
Sigurður A. Magnússon.
o
Föstudagur T3. október T972