Alþýðublaðið - 29.11.1972, Blaðsíða 7

frá

r
umsjónarmaður Olafur Þ. Harðarson
Þaö vantar ekki að
það sé leitað til hins
landlausa almennings
um aðstoð við nytjar og
nýtingu lands og fólkið
í borgum og bæjum fái
að borga með einum
eða öðrum hætti
milljónir i vasa land-
eigendastéttarinnar á
ári hverju. En þegar
talið berst að því, hver
á og hvað má, — þá er
ekki þörf fyrir fólkið.
Þá má almenningur
aftur halda á mölina.
HVERA
LANDIÐ?
Þingmenn Alþýöuflokksins
hafa nú lagt fram á Alþingi
þingsályktunartillögu, sem
miöar að þvi, að samið verði
lagafrumvarp þar sem iandið,
gögn þess og gæði verði lýst
alþjóðareign. Þessi tillaga hefur
valdið miklu fjaðrafoki meðal
ihaldssömustu aflanna i þjóðfél-
aginu, þvi þetta er vist skerðing
á „eignarétti” einstaklinganna
og jafnvel hafa heyrzt raddir
um, að þetta brjóti i bág við
stjórnarskrána! Við skulum nú
lita á þetta ofurlitið nánar.
Hverjir eiga
landið?
t upphafi er bezt að gera sér
grein fyrir þeirri grundvallar-
spurningu hverjir séu hinir
raunverulegu „eigendur”
landsins. Á landið að vera eign
þjóðarinnar, eða á það að vera
eign fáeinna útvalinna rikis-
bubba, sem nýta það einungis i
sina þágu og hirða afraksturinn
af gæðum þess, án þess að láta
nokkurn skapaðan hlut i stað-
inn? Enginn jafnaðarmaður ef-
ast um svarið við þessari spurn-
ingu, en það er ósköp skiljan-
legt, að braskarar og stóreigna
menn reyni að verja forréttindi
sin — jafnvel þó flestir viður-
kenni, að þau séu ranglát. Það
er lika skiljanlegt, að rök þau,
sem andstæðingar tillögunnar
hafa fært fram eru fyrst og
fremst söguleg — þeir benda á
að hér sé gömul hefð um
„eignaréttinn” brotin. Þeir hafa
hins vegar ekki hætt sér út i um-
ræöur um hvað væri eðlilegt og
mest i þágu þjóðarinnar, enda
stendur málstaður þeirra þar
höllum fæti.
óbyggðirnar
Þingsályktunartillagan gerir
ráð fyrir þvi, að allt hálendið
verði lýst alþjóðareign. Þennan
hluta tillögunnar ætti vart að
þurfa að rökræða. Það er ákaf-
lega óeðlilegt, að fáeinir menn
geti kastað eign sinni á hin
óbyggðu svæði landsins og
stjórnað nýtingu þeirra uppá
sitt einsdæmi. Allireiga að hafa
jafnan rétt til að njóta hinnar
ósnortnu náttúru og yfirráða-
réttur þjóðarinnar þarf að vera
skýr og ótviræður.
Ár og vötn
Tillagan gerir einnig ráð fyrir
þvi, að allar ár og vötn ve.rði
lýst eign þjóðarinnar allrar.
Kðlilegt er að um þetta standi
nokkur styrr, þvi i dag er
nokkur hópur manna, sem
rakar saman peningum með þvi
að selja svokölluð veiðileyfi.
Þessir menn teljast nefnilega
eiga fiskinn i ánum og vötnun-
um, af þvi að þeir „eiga”þau!
Þeir leggja nákvæmlega ekki
neitt fram varðandi veiðina, en
samthirða þeir gróðann! Þessir
braskarar geta svo sprengt upp
verðið á „veiðileyfunum” — og
það hefur þau áhrif, að veiðar i
ám og vötnum verða aðeins
rikramannadundur. Þarna er
um hreint og ómengað arðrán
að ræða.
Og hvar á að setja mörkin?
Kyrst einstaklingar geta „átt”
árnar og vötnin af hverju geta
þeir þá ekki slegið eign sinni á
firði og flóa? Og fyrst þessir
menn eiga fiskinn i ánum er
eðlilegt að spyrja: Eiga þeir
ekki lika virkjunarréttinn i án-
um? Verður ekki almenningur
að borga landeigendaauðvald-
inu stórfé fyrir að fá að virkja
fallvötnin, rétt eins og hann þarf
að borga þeim fyrir veiðileyfin?
Eða er kannski ekki einu sinni
samræmi i vitleysunni hjá hin-
um „rökföstu" talsmönnum
gróðahyggjunnar?
Um bújaröir
Tillagan gerir ráð fyrir, að
smám saman komist allt land i
eigu þjóðarinnar, en þó haldist
núverandi skipulag varðandi
bújarðir meðan bændur kjósa
það heldur — svo ekki er þar
róttækninni fyrir að fara. Eðli-
legast er, að allt sé i eign þjóðar
innar og að þvi ber hiklaust að
stefna. Hins vegar dettur auð-
vitað engum i hug að reka
bændur af þeim jörðum sem
þeir búa á og tryggja verður
ótviræðan forgangsrétt þeirra
og niðja þeirra til að nytja jarð-
irnar. En þjóðareign alls lands
kemur i eitt skipti fyrir öll i veg
fyrir óeðlilegt brask með landið
og skjótfenginn gróða „land
eigenda”, sem eingöngu stafar
af framkvæmdum og skipulagi
hins opinbera.
Að hafa arð af //eignum"
sínum
Gott dæmi um fáránleika rikj-
andi skipulags er sagan um
veiðileyfin i Þórisvatni. Lengi
hefur verið talið, að engin veiði
væri i Þórisvatni og auk þess er
það langt frá byggð og erfitt að
komast þangað. Þegar virkjun-
ar framkvæmdir þarna austur
frá hófust lagði rikið veg upp að
Þórisvatni. Þá kom lika i ljós að
silungsveiði var i vatninu, þrátt
fyrir forna trú um hið gagn-
stæða. Ef til vill mun það stafa
af þvi, að fyrir mörgum árum
tóku nokkrir Reykvikingar sig
til og gerðu sér ferð upp að vatn-
inu og slepptu þar nokkrum
seiðum. En hvað með það, fisk-
urinn er i vatninu og menn fóru
að veiða. Þá gerðist það , að
bændur i næstu sveit stofna
veiðifélag — og allt i einu
„eiga” þeir fiskinn i vatninu og
menn þurfa að kaupa af þeim
veiðileyfi til að fá að veiða þar.
Hafa þeir selt grimmt og haft
drjúgan arð af þessari „eign”
sinni.
Á leiö til
sósialisma
Þetta er aðeins eitt litilfjör-
legt dæmi um það arðrán, sem
núverandi skipulag býður upp á.
Þetta skipulag er ranglátt og
þess vegna á að ,breyta þvi.
Samþykkt þingsályktunartil-
lögu Alþýðuflokksins væri eitt
litið skref i áttina að réttlátara
þjóðfélagi, — þjóðfélagi sósial-
ismans.
Að visu má gera þvi skóna, að
tillagan verði felld á Alþingi af
þeim flokkum, sem styðja auð-
valdsskipulagið, en nauðsynlegt
er að um hana fari fram sem
mestar umræður. Hún afhjúpar
nefnilega þann grundvailarmun
sem er á milli borgaraflokk-
anna annars vegar og þeirra
flokka, sem stefna að umsköpun
þjóðfélagsins hiris vegar. Þetta
er eitt af þeim málum sem allir
raunverulegir vinstri menn geta
sameinast um, hvar i flokki sem
þeir standa i dag. Þess vegna
ættu þeir, sem vilja koma á
þjóðskipulagi jafnaðarstefn-
unnar að berjast kröftuglega
fyrir þvi, að landið allt, gögn
þess og gæði verði ótviræð eign
islenzku þjóðarinnar ailrar.
ÍSLAND - ÞJÚÐAREIGN EÐA EINSTAKLINGA?
72ia ARA OG
LEIKUR SÉR
AÐ DUKKUM!
Á langri ævi hafði frú Estrid
Faurholm, sem er dönsk kona
á áttræðisaldri, safnað um 400
antikdúkkum og 36 gömlum
dúkkuhúsum. Safn þetta á sér
enga hliðstæðu i heiminum.
Þegar frú Faurholm komst
á eftirlaunaaldurinn, fannst
henni nóg komið, og seldi
dúkku safnið sitt til Lego-
lands. En gamall vani er
samur við sig og gamla konan
hafði enga eirð i sinum bein-
um, fyrr en hún var byrjuð að
safna aftur.
Nú á hin 72 ára gamla
„brúðumóðir” 80 dúkkur i
nýju safni, en auK þess að
safna dúkkum hvaðanæva að
úr heiminum, er hún nú byrjuð
að safna gömlum stafrófs-
kverum og glansmyndum.
Glansmyndirnar ásamt
nokkrum úrklippubókum
verða meðal hlutanna sem
sýndir verða á „Fyens Forum
’72”, sem fram fer i Dan-
mörku i siðari hluta nóvem-
ber. Ein úrklippubókanna,
sem á sýningunni verða, hefur
að geyma nokkrar útlinu-
myndir (silhouetta-myndir) af
ævintýraskáldinu góðkunna,
H.C. Andersen.
Estrid Faurholm á ennþá
fyrstu antik-dúkkuna, sem
hún eignaðist . Hún segir sjálf
um þessa dúkku:
„Þessi dúkka var gerð i Den
kgl. Porcelænsfabrik, en ég
rakst á hana einu sinni i forn-
gripaverzlun. Dúkkan átti að
kosta 85 krónur.en forngripa-
salinn lét mig hafa hana fyrir
75 krónur, en lét það þó fylgja ,
að hver maður gæti séð, að
þessi dúkka væri peninganna
virði.
A þessum tima hafði enginn
áhuga á þvi að safna eldgöml-
um dúkkum, en nú er þetta
breytt og þeir margir, sem
berjast um hverja verðmæta
brúðu, sem finnst. Nú liður
lika langur timi milli þess, að
mér berast virkilega áhuga-
verðar dúkkur i hendur”,
segir frá Faurholm.
Hafnaði tilboði
frá Ameríku
Þegar gamla konan lét i ljós
áhuga á þvi að selja hið ein-
stæða dúkkusafn sitt, sýndu
Bandarikjamenn strax áhuga
á að kaupa það. En sú gamla
er af gamla skólanum og var
ekki að hugsa um peninga. Þó
að hún fengi helmingi lægra
tilboð frá Legolandi i Dan-
mörku, hugsaði hún sig ekki
um, en seldi þvi safnið.
i einu horni stofunnar i ibúð
frú Estrid Faurholm i
Hellerup stendur margra
haaða gamalt dúkkuhús. Þetta
húsvill gamla konan aldrei láta
af hendi, en dúkkuhúsið var
upphaflega i eigu ömmu
hennar, sem gaf dótturdóttur
sinni það, þegar hún var litil
telpa.
Þetta merkilega dúkkuhús er
búið tilheyrandi húsgöngum
og á veggjunum eru smágerð
málverk. Eitt þeirra er af
sumarbústað ömmu hennar og
afa, sem þau áttu i Vangede.
„Þegar við höfðum súpu að
borða, var maðurinn minn
alltaf lafhræddur um, að ein-
hvern tima fengi hann dúkku-
föt i staðinn fyrir súpu. Ég var
nefnilega vön að sjóða dúkku-
fötin i pottunum”, segir frá
Faurholm.
Estrid Faurholm er viður-
kenndur sérfræðingur i antik-
dúkkum. Hún hefur skrifað
mikla bók á ensku um þetta
áhugamál sitt og nefnist hún
„Dolls and Dollhouses”. Bókin
er meðal annars vel þekkt i
Bandarikjunum og er biblia
allra dúkkusafnara.
Flestar um 100 ára
Frú Faurholm safnar helzt
engum hlut, sem er yngri en
frá árinu 1880 og er þvi ekki að
undra þó að margir safngrip-
anna eigi að baki merkilega
sögu, þó að sjaldnast geti þeir
sagt hana sjálfir, — og þó:
28. október 1968 sat frúin
með eina af uppáhalds dúkk-
unum sinum og er hún var að
handfjatla hana, stakkst kort
út undan kjólnum hennar. A
kortið var skrifað, að nafn-
greind ensk stúlka hefði upp-
haflega átt dúkkuna, en þessi
stúlka lézt einmitt 28. október
1868. Fyrir einhverja tilviljun
minnti dúkkan á 100 ára ártið
upphaflegs eiganda sins.
Victoria & Albert, Breta-
drottning og eiginmaður henn-
ar nefnast tvær merkar
dúkkur i safninu og eiga þær
að likjast þeim hjónum.
Þessar dúkkur eru frá árunum
milli 1860 og 1870, en þær voru
keyptar i Paris.
Þá er i safninu dönsk dúkka
frá 1850 klædd hátiðarbúningi
Amagerbúa. Allar dúkkurnar
i safninu eru i upphaflegum
búningum sinum.
Ensk trédúkka frá 1780 er
ein helzta uppáhaldsdúkka
frúarinnar. A handleggjum og
fótleggjum hennar eru liða-
mót og á höfðinu er ekta hár.
Einnig er i safninu önnur ensk
dúkka frá 1830. Dúkkur af
þessu tagi seldu farandsalar i
Bretlandi á sinum tima.
Frú Faurholm á lika i safni
sinu fjöldan allan af eldgöml-
um dúkkuhúsgögnum, m.a.
dúkkustól frá þvi á 18.öld.
1 örlitlu snyrtiborði,sem er
er frá þvi um 1850, fann frú
Faurholm dúkku-skinnhanzka
Estrid Faurholm með enska trédúkku frá 1780. Hár hennar er ekta mannshar og saumað fast.
i einni skúffunni. 1 mörgum
dúkkuhúsgagnanna eru leyni-
hólf eins og tiðkaðist að hafa i
skattholum og öðrum hús-
gögnum fyrr á árum.
En frú Faurholm safnar
einnig giansmyndum. — Hve-
nær var byrjað að gera glans-
myndabækur? Spurningunni
er beint til frú Faurholm.
Elzta glansmyndabókin i
minum fórum er frá árinu
1862. A hana er letrað, hver
var fyrsti eigandi hennar.
Ég rakst á fyrstu bækurnar
hjá fornbókasala, en hann hélt
helzt, að þetta væru gamlar
bókhaldsbækur. Þær höfðu að
geyma merkilegar litmyndir,
sem i rauninni voru forverar
glansmyndanna. H.C.Ander-
sen minnist á þessar bækur i
nokkrum af bréfum sinum,
sem hafa varðveitzt”.
Þetta er í
ættinni
„Ég hef alltaf verið þeirrar
náttúru að þurfa að safna ein-
hverju, helzt einhverju, sem
enginn hefur safnað áður”,
segir frú Faurholm. Hún ráð-
leggur öllum sem hún þekkir
að byrja að safna einu eða
öðru. — En hvers vegna? —
spyrja vinir hennar.
„Vegna þess að það gefur
lifinu aukna fyllingu. Maður
verður svo margs visari og
lærir svo margt, ef maður
kafar niður i einföldustu við-
fangsefni”, segir hún.
Hvar finnurðu alla þessa
hluti?, er Faurholm spurð og
hún svarar:
„Á llklegustu og óliklegustu
stöðum. Ég hef ferðazt mjög
mikið og kem yfirleitt alltaf
með eitthvað nýtt heim úr
hverri ferð. Ég hef heimsótt
forngripasala viðs vegar um
heiminn.
Hlutirnir kosta mig ekki
himinháar upphæðir vegna
þess einmitt að ég hef venju-
lega byrjað að safna þeim á
undan öðrum, en þvi miður
eru þeir nú orðnir alltof marg-
ir, sem áhuga hafa á að safna
gömlum dúkkum”.
Að lokum segir hin gamla
dúkkumóðir: „Söfnunarnátt-
úran er i ættinni. Nýlega byrj-
aði barnabarn mitt að safna
sérkennilegum flöskum.”
OG FIÖLDINN ALLUR AF FULLORDNUM DAUDOFUNOAR - ÞVl DÚNKURNAR HENNAR ERU DVRAR
LEIMR HAFA SVO SEH
AÐUB IfCIÐ SAHAN!
Nú þegar Lafði Tweedsmuir
er komin til landsins, má
minnast þess. að þetta er ekki
i fyrsta skipti, sem leiðir
Tweedsmuir-nafnsins og is-
lendinga liggja saman.
Tweedsmuir lávarður, öðru
nafni John Buchan, varö
landsstjóri i Kanada árið 1935.
i Lögbergi scgir frá heimsókn
lávarðarins að Gimli hinn 21.
sept. 1936, i bliðskapar veðri ,
að viðstöddu miklu fjölmenni.
Kvaðst Tweedsmuir iávarður
ekki heimsækja islendinga
sem embættismaður. heldur
sem vinur þeirra og frændi.
IVIáttu þá islendingar vestan
hafs muna heimsókn fyrir-
rennara hans, Dufferins lá-
varðar, sem á erfiðum tímum
talaði kjark i landnemana is-
lenzku og reyndist þeim hinn
bczti drengur. John Buchan
var kunnur rithöfundur og
fræðimaður. Er Tveedsmuir
barónessa, öðru nafni Prisc-
illa Jean Fortescue Buchan,
tengdadóttir hans, gift elzta
syni hans, sem erfði titil hans.
Kona landsstjórans, lafði
Susan, var dóttir Hon.
Norman Grosvenor. Er þetta
allt þekkt merkisfólk.
Til gamans má geta þess, aö
þau hjónin ciga sér þessi
hugðarefni ítómstundum: Lá-
varðurinn: Laxveiði, skytteri,
auk þeirrar konunglegu
iþróttar, fálkaveiöa. Lafðin:
Sund, garðyrkja og býflugna-
rækt.
HANS HÁGÖFGI KÓNGSFULLTRÚINN í CANADA LAVÁRDUR TWEEDSMUIR - MYND í „LÖGBERGI" FRÁ 1936

HELGI SÆMUNDSSON UM
ækap
BLOM OG BÖRN
Þuriður Guðmundsdóttir:
Hlátur þinn skýjaður.
Ljóð. Almenna bókafé-
lagið. Prentsmiðjan Oddi.
Reykjavík 1972.
ÞURtÐUR GUÐMUNDS-
DÓTTIR gaf út fyrstu ljóðabók
sina 1969. Hún hét Aðeins eitt
blónt. RitdómaraF veittu henni
minni athygli en skyldi, þvi að
kvæðin voru eins og blóm, sem
ilma dauft, en skarta einkenni-
legum og fögrum litum. Hér var
um að ræða óvenjulega frum-
smið. Ég tel að á hálfum öðrum
áratug hafi ekkert ungt islenzkt
ljóðskáld kvatt sér hljóðs svipað
þvi og Þuriður með þessu snotra
kveri.
Nú er komin ný ljóðabók frá
hendi skáldkonunnar og nefnist
Hlátur þinn skýjaður. Fljótt á
litið virðast ljóðin harla lik
hinum fyrri, en við nánari
athugun sannfærist maður brátt
um tækni Þuriðar. Oll kvæðin
eru stutt, og litið má út af bera,
svo að slys hljótist ekki af.
Orðavali má naumast skeika,
þá fýkur lauí af grannri jurt,
sem stendur nakin og skjálfandi
á rót sinni. Þetta veit Þuriður
Guðmundsdóltir. Þess vegna
reynir hún að hlúa vandlega að
blómunum sinum i hlýjum garði
og verja þau næðingi.
Lifsvon kvæða eins og þessara
íelst i þvi, að þau spegli mynd
og kliði tón. Þuriði mistekst
myndsmiðin stundum einkenni-
lega. Hún færist svo litið i fang,
að margir lesendur koma varla
auga á, hverju hún lyftir. Hins
vegar auðnast henni að gæða
þessi smágerðu ljóð undarlegri
litadýrð, og i þeim niöar löngum
veikur en áleitinn tónn, sem
verður kannski minnisstæðari
en þungur hljómur. Sumir ætla,
að þetta séu bara litir og tónar,
en þvi fer fjarri. Litirnir og tón-
arnir eru tákn Þuriðar Guð-
mundsdóttur, og með þeim
túlkar hún það, sem máli skiptir
i þessum nýstárlega skáldskap
— einlæga og djúpa tiliinningu.
Svona Ijóð bjarga ekki heim-
inum, en þau auka á töfra
mannlifsins og prýða veröldina
eins og angandi blóm.
Hlátur þinn skýjaður vitnar i
heild um enn nosturslegri rækt-
un en kvæðin i fyrri bókinni. Hér
eru raunar ýmis áhorfsmál og
nokkrar tilraunir hafa augsýni-
lega misheppnazt, en skáld-
konan nær eigi að siður undra-
verðum árangri. Hún beitir
vandasamri aðferð og slær
aldrei ódýran hljóm. Gott dæmi
um kunnáttu hennar og vand-
virkni er ljóðið „Siðan fellur
að”, þar sem litsterk mynd
vefst mjúkum tóni:
Hryggð min mun fylgja þér
þegar fellur að
og augu min leika við brimið
siþyrst cins og svart bergið
llrynjandi blóðs þins
berst mér
Irá hvitum strcngjum
næturinnar
Nátlfjólur
er ég tini i fjörunni
og fcl i barmi mér
Spor þin
orpin sandsins mýkt
Siðan fellur að
Og „Hesturinn minn” telst
ekki bara mynd. Lesandinn
verður að skynja, hvað er i
nánd, ef hann á að njóta þessa
finofna kvæðis:
Hesturinn minn er hvitur
um nætur
llófaslögin klukknahljómur
sein kallar inig til ferðar
Hvert ég sæki trú mina
Hesturinn minn er hvitur
um nætur
Vfir dimma heiði
fer dauðinn við lilið mér
Ljós á hverju lciði
Lif og dauði sækja sömu
kirkju
Hesturinn minn er hvitur
uni nætur
Þá hrökkva til min neistar
undan hrafntinnu-
liófum
og bjart faxið
verður
eins og framtið i fangi mér
Þuriði Guðmundsdóttur hætt-
ir til þess að ofhlaða smámyndir
sinar litum. Bezt finnst mér
henni takast, þegar kvæði vefst
utan um eina samlikingu, hvort
sem táknið er litur eða tónn.
Athyglisvert dæmi þessa er
„Norðurljós”:
llvitar heiidur
sem leika og liðast
um stálbláa arma og strjúka
noröursins strengi
meðan stjörnurnar hlusta
Hvitar hendur
sem liðast og leysa
logabjart hár er hrynur
um hjarnhvitar herðar
og brjóst
llvitar hendur
sein lyfta boga
og bæra liina bleiku kyrrð
()g raunverulega vakir lifs-
skoðun fyrir Þuriði Guðmunds-
dóttur, þó að hún stilli boðskap i
hóf. Mörg kvæðin túlka dulræna
Irúhneigð, sem sannkristnum
heiðingja eins og mér fellur i
geð. Um það efni fjallar mesta
kvæði bókarinnar að minum
dómi — „Og þú ert alltaf barn”:
Einn dag
Igggur , þði niður grimuna
fyrir Guði
og sjálfum þér
Þú crt aftur barn og biður
i sólskini
að citthvað samgleðjist þér
i vanmætti
að eitthvað verndi þig
Þú leggur niður grimuna
l'yrir Guði
og sjálfum þér
Og þú ert alltaf barn
Kvæöi Þuriðar Guðmunds-
dóttur líkjast þannig ekki aðeins
blómum i garði. Þau minna
einnig á börn, sem hlaupa með
framréttar hendur út i vorið og
sólskinið.
0
Miðvikudagur 29. nóvember 1972
Miðvikudagur 29. nóvember 1972
0