Alþýðublaðið - 28.03.1973, Blaðsíða 7

Aukið eftirlit hefur dregið
úr ölvunarakstri
Þolum við að heyra sannleikann um, hvað að okkur amar?
ÞÚGNIN GERIR DAUÐANN TILGANGSLAUSAN
Lengi hefur dauðinn
verið friðheilagur. Hann
er eitthvaö, sem við öll
eigum sameiginlegt, en
sem við — hingað til —
helzt ekki höfum viljaö
tala um.Nú er hann kom
inn „í tizku”.
Eftir aö fengizt hefur
aukin hreinskilni um kyn-
lifið fer nauðsynin fyrir
aukinni hreinskiini um
dauðann stööugt i vöxt.
Það eru skrifaðar um
hann bækur, og I tlma-
ritsgreinum „veður dauð-
inn uppi”.
Ein af athygiisverðustu
bókunum um dauðann,
sem út hafa komið upp á
siðkastið, er bók banda-
riska sá lfræöingsins
Elisabeth Kubler Ross
„Dauðinn og hinir deyj-
andi”. Hún hefur vakið
upp nýjai* hugmyndir i
sjúkrahúsum viða um
heim — m.a. I Dan-
mörku: Eigum við að
verða opinskáari um sjúk
dóma og dauða? Er var-
úðarþögnin, sem mái
þessi eru nú sveipuð, ekki
röng?
Leiðarahöfundur nýút-
komins tölubiaðs af tima-
riti danska sálfræðifé
lagsins sýnist ekki vera i
vafa um dauðann.
— Það er ótti vor á að
tala um dauðann og lifa i
nánd viö hann, sem gerir
sérhvern dauðdaga til-
viijunarkenndan og til-
gangslausan i stað þess
að iáta hann vera ímynd
hinnar siðustu samkenn-
dar.
Á geislalækningadeild-
inni i öðinsvéum hefur
krabbameinssjúklingum
nú upp á siðkastið verið
sagt, hvað þjái þá.
— Við segjum sjúkling-
unum að þeir hafi illkynja
æxli, en að hægt kunni að
vera að gera þá heil-
brigða á ný. Ef sjúkdóm-
urinn er kominn á hærra
stig segjum við, að þeir
hafi sæmilega möguleika.
bað, sem mestu máli
skiptir er, að fólkið sé
aldrei svipt voninni.
betta segir Eiler Lam-
berthsen, yfirlæknir við
geislalækningadeildina.
— Ég hef rætt við fleiri
hundruö sjúklinga eftir að
við byrjuðum að upplýsa
þá á þennan hátt og eng-
inn þeirra hefur hallmælt
okkur fyrir hreinskilnina.
bað mikilvægasta er
samt sem áður gott sam-
band læknis og sjúklings.
Við höfum skipt deildinni
niður i undirdeildir, sem
hver hefur sinn hóp
lækna, þá þekkjast allir
mun betur.
— Er einnig rætt um
dauðann?
— bað á ekki að þvinga
sannleikanum inn á fólk,
sem ekki er reiðubúið að
veita honum viðtöku. Og
maður á að gera sér það
ljóst, að ekki er hægt að
segja við einn né neinn:
bú átt að deyja — og sið-
an ekki söguna meir.
En flestir þeir, sem eru
dauðvona, vita ljóslega af
þvi. bar er vandi læknis-
ins ekki sá að segja satt
ellegar skrökva heldur
stendur hann frammi fyr-
ir þvi vandamáli, hvernig
honum sé unnt að bera
sannleikann með
sjúklingnum.
bvi miður er hér um að
ræða atriði, sem alger-
lega hefur verið litið fram
hjá við læknanámið. bar
er okkur ekkert kennt
um, hvernig hjálpa megi
hinum dauðvona.
Um nokkurt skeið höf-
um við á fundum starfs-
fólksins reynt að athuga
og breyta okkar eigin við-
horfi til dauðans. Og það
er einmitt mergurinn
málsins.
Ef læknar og hjúkr-
unarkonur hafa ekki leyst
sin eigin vandamál i við-
horfi sinu til dauðans, þá
geta þau ekki hjálpað
sjúklingunum með þeirra
vandamál.
Ekki deyða vonina
Eiler Lamberthsen, yf-
irlæknir, tók nýlega þátt i
umræðum á landsfundi
hjúkrunarnema á Fjóni
um spurninguna: Eiga
sjúklingarnir að fá að vita
um sjúkdómsgreining-
una? bátt i umræðunum
tók einnig Knud Jensen,
yfirlæknir við héraðs-
sjúkrahúsið i Óðinsvéum.
— Menn eiga að vera
opnir fyrir breytingum og
lagfæringum,segir hann.
Aðeins að segja það, sem
hægt er að standa við —
án þess að deyða vonina.
Flestar manneskjur eiga
sér von. bá von eiga
menn ekki aö deyða.
Deyfing til að
hjálpa dauðanum
— A maður að tala
hreinskilnislega um
dauðann við sjúklinga?
— Sumir sjúklingar
gera sér i rauninni aldrei
grein fyrir þvi, aö þeir
eigi að deyja — fyrr en að
þvi kemur. bað getur
ekki verið hlutverk
læknisins að eyðileggja
siðustu hérvistarstundir
þeirra. öðrum en sjúkl-
ingnum er ástandið hins
vegar fyllilega ljóst.
Við hér i Óðinsvéum
höfum rætt um, að e.t.v.
ætti að notast meira við
sálfræðinga i sambandi
við dauðvona sjúklinga.
Sálfræðingar hafa
reynslu i að tala við fólk,
sem á við erfiðar aðstæð-
ur að etja.
— Til eru þeir sem
hvetja dauðvona fólk til
þess að láta ekki „dópa”
sig siðustu hérvistardag-
ana.
— baðerhetjuskapur á
kostnað annara. bað er
vandalaust að krefjast
þess af öðru fólki að deyja
standandi með höndina
við húfuskyggnið.
Aðstandendurnir:
skrefi á undan
— Hvenær eiga að-
standendurnir að fá að
vita sannleikann?
— Ég tel, að þeir eigi
kröfu til þess að fá að vita
hann, þegar við vitum
hann með nokkurri vissu.
En einnig i þessu sam-
bandi er það einstaklings-
bundið. Bezt er, ef að-
standendurnir eru skrefi
á undan sjúklingnum
sjálfum, ef svo má segja.
Hjúkrunarkonurnar
eru meðal þeirra, sem
nánust samskipti eiga við
sjúklinginn. Eru þær fær-
ar um, að deila sannleik-
anum með honum?
Lise Friis, hjúkrunar-
nemi frá Holbæk segir:
— Hér er um að ræða
mál, sem krefst endur-
skoðunar og endurmats
af samfélaginu sem
heildar. bessar nýju hug-
myndir er ekki hægt að
setja fyrirhafnarlaust i
framkvæmd hvarvetna.
bær krefjast ákveðinna
eiginleika hjá þvi fólki,
sem aðallega á um þær að
fjalla — eiginleika, sem
allir búa ekki yfir.
— Er hjúkrunarnem-
um kennt, hvernig þær
eigi að umgangast dauð-
vona fólk?
— Ekki sérstaklega.
bað er aðeins liður i þeim
almennu ungengnishátt-
um við sjúklinga, sem
þeim er veitt kennsla i.
— Viljum við vita
hvenær við eigum að
deyja?
Guðfræðingurinn og rit-
höfundurinn Johannes
Möllehave, sem einnig
tók þátt i hringborðsum-
ræðum hjúkrunarnem-
anna um dauðann, sagði:
— Ég held, að við vilj-
um það. Mér finnst, að
við eigum að fá að vita
það. Vandamálið er, hver
á að segja okkur það. Ég
er alls ekki viss um, að
við eigum að láta lækn-
ana eina um það. Við vit-
um, að á sjúkrahúsum
gefst oft litill timi til þess
að byggja upp trúnaðar-
og vináttusamband sjúk-
lings og læknis.
Bezt væri — að ég held
— að ávallt væri til staðar
einhver nákominn, sem
vildi taka verkið aö sér og
fylgdist með á öllum stig-
um.
Engar reglur
Sálfræðingurinn Lise
östergárd, prófessor við
Kaupmannahafnarhá-
skóla, segir:
— Ég imynda mér, að
það að viðurkenna, að
maður sé dauðsjúkur, sé
atburðarás. bau timabil
eru, þar sem maður er
ekki reiðubúinn að með-
taka „dóminn” og svo
önnur, þar sem rétt væri
að gefa hreinskilið svar.
Sem sagt: það er ekki
unnt að setja fastákveðn-
ar reglur.
Hvers vegna erum við
svona hrædd við dauð-
ann?
— í iðnaðarmenningu
nútimans höfum við fjar-
lægst sjálft lifið og gang
þess. A meðan landbún-
aðarmenningin settimark
sitt á samfélagið gat hinn
dauðsjúki sjálfur verið
með i að ákveða, hvað
bera skyldi á borð við erf-
isdrykkjuna. í dag setjum
við gamalt fólk á hæli og
sjúkt fólk á spitala þannig
að börnin umgangast
þetta fólk ekki og sjá
ekki, hvernig dauða þess
ber að.
Annað atriði er ein-
manakenndin i menn-
ingarsamfélagi voru.
Dauðinn er túlkaður sem
margföld aukning ein-
manaleikaóttans. Að
vinna bug á þessari ein-
manakennd hlýtur þannig
að verða mikilvægasta
verkefni læknisins og að-
standendanna. Við, sem
eftirlátnir verðum, meg-
um til með að sitja yfir
hinum dauðvona. bað er
okkar ábyrgð, segir Lise
östergard.
LÆKNARNIR f ÓMHSVÉUM ÞORA AD SEGJA HANN
VAFNINGALADSAN: ÞÉR ERUD MED KRABBAMEIN!
FRYSTIHÓLFIÐ
TILBÚNIR
Fiskmáltið
getur verið ýmis-
legt annað og
meira, en soðinn
eða steiktur fiskur.
Athugun á vörun-
um i kæliborðinu
hjá kaupmannin-
um leiðir i ljós, að
þar er úrval
frystra fiskafurða
og nú upp á sið-
kastið má einnig
finna þar ýmsa til-
búna fiskrétti, sem
tslendingar fram
til þessa hafa látið
sér nægja að selja
öðrum þjóðum. Nú
eru þeir einnig á
boðstólum fyrir is-
lenzkar húsmæður.
Mörgum af þess-
um fiskréttum er
pakkað á litia ál-
diska eða föt og
rnatreiða á réltinn
i þeim fötum eða
bökkum i ofnin-
um. Réttinn má
FISKRÉTTIR ÚR
einnig framreiða i
álbökkunum þann-
ig að hægt er að
spara sér uppvask-'
ið. Matreiðslan i
ofninum tekur
venjulega 35—40
min. við 225 stiga
hita á Celcius.
Vanalega er
skammturinn i
hvérjum bakka
ætlaður fyrir tvo,
nema annað sé tek-
ið fram.
bessa tilbúnu
fiskrétti — eins og
t.d. fiskirúllurnar
— má svo bragð
bæta á margan
hátt. Hér eru tvær
hugmyndir:
Ofnsteiktur
fiskur
með sveppum:
Ef álbakkinn er
litill eru fiskrúll-
urnar teknar úr
honum og settar i
eldfast mót ásamt
smjöri, soðnum
sveppum, og e.t.v.
er tækifærið notað
til þess að setja á
fiskinn meira
krydd — eins og
t.d. niðurskorinn
piparávöxt. Rétt-
urinn steiktur i ofni
i 30—40 min. og er
þá miðaö við, að
KÆLIBORÐINU
rúllurnar séu sett-
ar frosnar i ofninn.
Ofnsteiktur
fiskur
í tómat
Fiskrúllurnar
settar i eldfast mót
ásamt smjöri, nið-
ursneiddum eða
heilum tómötum,
púrru, pakriku,
sitrónudropum og
e.t.v. auknu
kryddi. Matreitf
eins og að framan
segir.
Hinir nýtilkomnu
djúpfrystu fisk-
réttir gera meira
en að létta vinnu af
húsmóðurinni.
beir geta einnig
hjálpað henni til
þess að hafa fjöl-
breyttari fiskmál-
tiðir. Og I fiskleys-
inu á höfuðborgar-
svæðinu eru ýmsir
þessir réttir þjóð-
ráð, þvi fiskurinn
þar er oft betri, en
sá fiskur, sem
fluttur hefur verið
um langan veg i
fiskbúðirnar, — lit-
ið eða ekkert var-
inn fyrir hita og
rotnun.
o
Það hefur verið sagt að heil kynslóð hafi snúið
baki við hinum klassisku samkvæmisdönsum —
og telji það til hins frambærilegasta á dansgólf-
inu að geta skekið sér og hrist án nokkurrar
reglu, jafnvel án mótdansara.
Ýkjur, að vísu, þótt tangó og aðrir dansar úr
þeirri áttinni sjáist sjaldnar á dansgólfum höf-
uðborgarinnar, Hins vegar hafa dansskólar séð
fyrir þvi að viðhalda danskúnstinni, — og ei
yngsta kynslóðin lærir sporin, þá er séö fyrir
lengri lifdögum þessara dansa.
BRETAR SEGJA
AÐ „PROMILLE-
LÖGIN” HAFI
BORIÐ GÚÐAN
ARANGUR
Orsökin fyrir því,
aö ölvunarakstur er
nú farinn að minnka
í Bretlandi, er e.t.v.
sú, aö lögreglan hef-
ur verið dugleg við
að notfæra sér pro-
mille-lögin. Mr.
Peyton, samgöngu-
málaráðherra Breta,
gerði fyrir skömmu
grein fyrir málinu í
neðri deild þingsins.
Promilli-lögin — eða
réttara sagt lögin
um óleyfilegt magn
áfengis í blóði öku-
manna — eru frá ár-
inu 1968 hvað Bret-
land varðar.
Það hefur komið i ljós,
að fjöldi þeirra öku-
manna, sem handteknir
voru með ofmikið á-
fengismagn i blóðinu,
jókst griðarmikið á árun-
um 1968—1971. Einkum og
sér i lagi hefur aukningin
verið mikil i sambandi
við alvarlegri umferðar-
slys, þar sem fólk hefur
beðið bana eöa slasast al-
varlega. 1 slikum tilvik-
um hefur fjöldi þeirra
ökumanna, sem sekir
voru um ofneyzlu áfengis,
þrefaldast á timabilinu
frá 1968 til 1971.' Sam-
anburðartölur frá þvi áð-
ur en prómille-lögin
gengu i gildi eru ekki til.
Nú upp á siðkastið hafa
einnig komið fram ýmsar
dómsuppkvaðningar,
sem þétta eiga ýmis göt i
löggjöfinni. Nýlega var
mál ungs ökumanns, sem
orðið hafði 4ra ára gam-
alli stúlku aö fjörtjóni,
lagt fyrir hæstarétt i
Bretlandi. A meðan á
málsmeðferð stóð sagöi
dómarinn, að hann teldi
rétt að benda kviðdóm-
endum á, að hinn ákærði
hefði haft 1,3 prómill af á-
fengi i blóðinu, þegar
slysið varð. Ungi maður-
inn var þó ákærður fyrir
ógætilegan akstur frekar
en ölvunarakstur. Hann
fekk samt frekar vægan
dóm — ca. 21 þús. Isl. kr. i
sekt fyrir ökulagið, sem
leiddi til dauða stúlkunn-
ar og sjö ára ökuleyfis-
sviptingu.
Annað tilvik bregður
ljósi á muninn i refsi-
matinu: Frændi drottn-
ingarinnar missti öku-
skirteinið sitt i eitt ár til
viðbótar við ca. 7 þús. kr.
sekt fyrir að hafa ekið bil
með 1,32 prómill af áfengi
i blóðinu. Saksóknarinn
féll frá kærunni um
ógætilegan akstur jafnvel
þótt hinn ákærði hefði
verið handtekinn fyrir að
keyra á kyrrstæðan bil,
sem beið eftir grænu ljósi.
Miðvikudagur 28. marz 1973
Miðvikudagur 28. marz 1973