Alþýðublaðið - 28.12.1974, Page 6

ERLENDAR BÆKUR Á fSLENSKUM HILLUM
Þaö eru komin jól. Upp-
skeruhátíð rithöfunda —
sauðburður bókaútgef-
enda — þegar berserks-
gangur rennur á íslenska
bókakaupendur og höfg
víma velmegunarinnar
rennur á bóksala. Það eru
komin jól.
En mitt í hringiðunni,
meðan bókaverslunin
tekur þetta árlega heljar-
stökk sitt, beygir einn
þáttur hennar útaf og
læðist í fýlu út í horn —
einmana og yfirgefinn af
jafnvel tryggustu aðdá-
endum sínum. Þessi þátt-
ur er sala bókmennta á
erlendum tungumálum.
Undanfarin ár hefur
sala bóka á erlendum
tungumáium farið mjög í
vöxt hérlendis, svo mjög
að nú eru starfræktar að
minnsta kosti fimm sér-
verslanir með erlendar
bækur, hér á Reykjavík-
ursvæðinu og æði margar
bókaverslanir hafa kom-
ið sér upp grind, eða smá
skoti, fyrir slíkan varn-
ing. Tilhlýðilegt þykir þvt
að kynna að nokkru það
úrval sem þar er á boð-
stólum.
Mikill meginhluti þeirra er-
lendu bóka sem á markaðnum
eru, eru enskar, enda liklega
um hvað auðugastan garð að
gresja þar. Ekki leikur heldur
neinn vafi á þvi hver bókaflokk-
urinn er mest áberandi meðal
enskra bóka — það eru hinar
svokölluðu afþreyingabók-
menntir, sem sumir nefna plat-
bókmenntir (hvernig svo sem á
þvi stendur). Innan þess bók-
menntaflokks kennir margra
grasa og mætti þar finna eitt-
hvað fyrir hvern þann sem á
annað borð les slikt. Agatha
Cristie stormar þar, að sjálf-
sögðu, i fararbroddi með fleir-
tugaframleiðslu sina, en margir
fylgja henni þó fast eftir, svo
sem Alistair Maclean, Desmond
Bagley og fleiri sem islending-
um bjóðast svo jafnan á móður-
málinu eftir á.
Nokkurnveginn hliðstæðar
bókmenntir, sem ef til vill geta
ekki talist með öðru en afþrey-
ingabókmenntum (þótt svo
draumsjúkir ávanafylgjendur
þeirra vilji telja þær með góð-
bókmenntum), eru „science
fiction” bækur, eða visinda-
skáldsögur.
Sú tegund bókmennta mun
ekki vera mjög þekkt hérlendis
og heldur er fátæklegt það sem
þýtt hefur veriö á islensku. Væri
það þvi ef til vill aðeins tilhlýði-
legast að kynna bókmenntir
þessar nokkuð nánar en aörar,
þvi margt finnst þar inn á milli
sem enginn heiðarlegur bók-
menntaunnandi ætti að láta fara
fram hjá sér.
Svo sem nafn bókmennta-
flokks þessa bendir til, fjallar
hann, i flestum tilvikum, um
eitthvaö þaö sem tengt er vis-
indum. Akaflega áberandi til-
hneigingar veröur fljótt vart
þegar lestur þessara bók-
mennta er hafinn, það er til-
hneiging til að fjalla um framtið
mannkynsins. Er það gert með
misjafnlega blandaðri samsuðu
úr raunsæi og hugmyndaflugi
og skiptast bókmenntirnar
nokkurn veginn i tvo undir-
flokka, visindaskáldsögur og
visindaævintýri, eftir hlutföll-
um blöndunnar.
Visindaskáldsögur má fá hér i
nokkru úrvali og þá eftir þó
nokkuð marga höfunda. Skipt-
ast þeir nokkuð greinilega I tvo
meginhópa, þá sem reyna aö
rýna framtiðina á nokkuð raun-
sæjan hátt og byggja bækur sin-
ar aö mestu á þeirri veraldar-
þekkingu sem nútimavisindi
hafa fært okkur — og svo þeir
sem láta allt slikt lönd og leið og
einbeita sér að grænum hestum
með frosklappir á Mars. Hvor
hópurinn hefur nokkuð til sins
ágætis og mætti vel minnast- á
nokkra þeirra.
Af þeim sem ekki láta þröng-
sýni þekkingarinnar aftra hug-
myndaflugi sinu, ber einna mest
á Edgar Rice Burrough i hillum
islenskra bókabúöa. Við flaust-
urslega könnun á birgðum
bókabúða kom i ljós aö fáanleg-
ar eru flestar bækur Mars-bóka-
flokksins, sem telur að minnsta
kosti 11 rit og hefur eitt þeirra,
prinsessan á Mars, komið út á
islensku. Þá er eitthvað til af
Venus-flokknum, en þessar
bækur eiga það sameiginlegt að
vera spennandi og nokkuð
djarftækar til hugmynda, enda
er höfundur trúr Tarsanhugsjón
sinni og lætur hvergi hallast svo
mjög á hetjur sinar að þær rétti
ekki af á ný, þótt svo þær þurfi
þá að beita aðgerðum sem ekki
eru tiltækar venjulegum mönn-
um.
Af þeim sem þekkingar-
bundnari eru i ritstörfum sln-
um, mætti nefna allmarga.
Fyrst ber þó að telja Isaac
Asimov, sem er liklega hvað
bestur allra höfunda visinda-
skáldsagna. Hann lætur þó ekki
nútimaþekkingu hamla sér um
of, þvi hann skyggnir mann-
kynssöguna nokkrar milljónir
ára fram i timann, til þeirra
alda þegar maðurinn hefur
numið land I flestum sólkerfum
vetrarbrautarinnar og enginn
man lengur að uppspretta Homo
Sapiens, sem þá verður reyndar
löngu orðinn Homo Superior,
eða jafnvel Homo Intelligent,
var litil eyja i Atlantshafi reiki-
stjörnunnar Jörð. Það sem Hk-
lega flestir telja Asimov til
ágætis er að hann skyldi geta af
sér þristirni það sem nefnt er
„The Foundation triologi”. Er
þar um að ræ&a þrjár bækur
sem fjálla um þróun mála eftir
fáeinar litlar milljónir ára og
verða þær að teljast með
stærstu og dýrmætustu perlum
visindaskáldsagnaheimsins.
Þess utan hefur Asimov samið
ótölulegan fjölda bóka og, þar á
meöal verk sem hafa áunnið
honum nafnbótina „faðir vél-
mennanna”. Likast til hefur
enginn maður fjallað eins mikið
um vélmenni og hann.
Þessu næst mætti nefna Ro-
bert Heinlein, sem hefur margt
gott gert. Helstu verk hans
verður þó að telja nokkuð sam-
timabundin, jafnvel þá sam-
tlmaádeilur, þvi hannvirðist
mikið fást við spurninguna:
„Hvað skeður ef við höldum
áfram á sömu braut?”
Af verkum Heinleins mætti þá
tilnefna „Stranger in a Strange
world”, „I will fear no evil”,
sem báðar verða að teljast
snilldarverk, nú og svo feikn
mikið af léttari framleiöslu.
Brian Aldiss heitir þá einn,
sem ekki er með öllu liðónýtur
og má nefna til bók hans „The
dark lightyears” svo eitthvað sé
nefnt. Þá er ekki úr vegi að
minnast á Arthur C. Clarke,
sem mörgum islendingi er að
góðu kunnur fyrir handrit sitt að
myndinni „Space odyssey
2001”. Eftir hann liggur mikið af
góðu gamni, sem hver einasti
rétttrúaður framtiðárspekingur
og FFH aðdáandi ætti að kynna
sér nokkuð.
Lengi mætti svo áfram telja,
langt fram á næsta ár eða mgir,
en verður þó látið staðar numið,
enda þessu ekki ætlað hlutverk
tæmandi greinargerðar. Ekki
má þó svo við skilja aö ekki sé
farið nokkrum orðum um John
Wyndham, sem haldinn er
þeirri sannegypsku ástriðu að
hella i sifellu plágum yfir sak-
laust mannfólkið, þótt svo hann
sjálfur sé réttur og sléttur Breti.
Bækur hans, svo sem „The
kraken wakes” og „The day of
the triffith”, hafa vakið óskipta
athygli um viöa og breiða veröld.
1 verkum sinum opinberar hann
sjálfan sig sem ákaflega bjart-
sýnan svartsýnismann. Yfir
hetjur hans, sem ávallt er
mannkynið, dynja i sifellu hinar
undarlegustu ofsóknarplágur
sem leggja þjóöfélagsskipan i
rúst, en yfirbuga þó aldrei
mannsandann. Hann beitir fyrir
sig ákaflega hvössum skilningi
sinum á samtlmanum og eöli
mannsins, hættir sér sjaldan út i
hættulega draumóra og skilar i
flestum tilvikum árangri, sem
hver rithöfundur væri full-
sæmdur af. Bækur hans eru vel
þess virði að kynnast þeim og
spásagnir og ábendingar eins og
koma fyrir i, til dæmis,
„Trouble with lychen”, eru
hverjum manni hollar og upp-
byggilegar, þvi Wyndham er ó-
hræddur við að láta álit sitt á
samborgurum sinum i ljós.
Að lokum þykir svo skylt að
benda á H.G. Wells, sem að llk-
indum verður að teljast eins-
konar faðir og frumherji vis-
indaskáldsagnaritunar. Er þar
einna merkilegast að finna hve
mikið af spásögnum hans hafa
þegar raungerst. Kafbátar,
tunglflaugar og fleira, sem
hann sá sér fyrir hugskotsjón-
um fyrir mörgum og margvis-
legum áratugum, hafa nú birst
okkur á tivisjónum okkar og eru
raunverulegri en svo að manni
sé fullkomlega rótt. Ef spádóm-
ar þeirra sem síðar hafa fengist
við framtiðarihugun, reynast
jafn nærri sanni, þá hygg ég
mannkynið ætti að fara að at-
huga sinn ganga af einhverri al-
vöru.
Siðan ekki meir um visinda-
skáldskap.
Nú, sitthvað fleira merkilegt
má finna I þessum óþjóðlegu
bókahillum sem, þótt furðulegt
megi virðast, fengust ekki af-
lagðar á þvi herrans feiknþjóð-
lega hátiðarári 1974. Enda
mætti llka teljast i hæsta máta
undarlegt ef engin önnur þjóð en
við íslendingar hefði getið af sér
frambærilega — þó ekki væru
nema þokkalega — rithöfunda.
Mesti vandinn er, svona i alvöru
talað — ekki sá að finna, heldur
sá að velja úr. Þarna ægir sam-
an slikum ofurmennum að
manni verður næstum á að
laumast aftur út, svo fljótt sem
fæturnir geta borið mann, áður
en upp kemst um andlegan
skyrbjúg manns og hordinguls-
eðli.
Til þess að byrja einhvers-
staðar mætti nefna jöfurinn
John Steinbeck. Hann, Ernest
Hemingway, William Faulkner
og fleiri höfunda sem getið hafa
sér sérstakt frægðarorð ætti að
vera óþarfi að kynna nokkuð
nánar. Nægir þar að benda á að
nokkuð mikið er til af verkum
þeirra nú, ef til vill sérstaklega
af verkum Steinbecks.
Af þeim höfundum sem nokk-
uð minna eru þekktir hér, mætti
nefna snillinga á borð við Saul
Bellow, sem er næsta óviöjafn-
anlegur. Bækur hans, svo sem
„Dangling man”, Herzog” og
„The victim”, hafa notið gifur-
legra vinsælda, enda hljóta þær
að teljast meö þvi besta sem út
hefur veriðgefið.Allarfjalla þær
um manninn i nútima samfé-
lagi og baráttu hans við sjálfan
sig og umhverfi sitt. Að öllum
öðrum verkum hans ólöstuöum,
mætti vel benda sérstaklega á
„Dangling man”, sem kryfur
tengsl manna við aðra og
vopnahlé þeirra gagnvart sjálf-
um sér til mergjar, á þann veg
sem fáir rithöfundar rata.
Annar þeirra sem íslenskir
þýöendur og bókaútgefendur
hafa kosið aö láta iiggja I þagn-
argildi, er James Baldwin. Bók-
salar eru þó fööurbetrungar að
þessu leyti, þvi oftast nær má
finna eitthvað af verkum hans á
hillum þeirra sem versla meö
erlendar bækur. Baldwin hefur
getið sér gott orð sem skáld-
sagnaritari og þá ekki siður
fyrir smásögur sinar og leikrit.
„Going to meet the man” er
smásagnasafn og ekki verður
sagt annaö en það gefi athyglis-
verða — og á stundum óhugnan-
lega — innsýn i heim banda-
riska negrans. Raunar er sá
heimur, svo til eingöngu, við-
fangsefni Baldwins I verkum
hans, hvort heldur þau koma
fjöldanum fyrir sjónir i formi
leikritunareða sagnagerðar. Og
það er annað sem er sérkenni-
legt I sambandi við James Bald-
win nú, atriði sem að visu verð-
ur ekki eignað honum sjálfum,
en er þó vert að minnast á einu
orði. Þannig er, að aldrei þessu
vant hefur innkaupasamband
bóksala brugðið við hart og
pantað nýjustu bók hans innan
þriggja ára frá útkomu hennar.
„If Beale street could talk”
nefnist hún og er ekki nóg með
að hún sé þegar fáanleg, rétt
fárra mánaða gömul, heldur
reyndist hún llka vera innbund-
in, en ekki i pappirskiljuformi.
Þótt svo pappirskiljan þjóni
hlutverki sinu með miklum
ágætum og verðskuldi alls ekki
þá undarlegu fyrirlitningu sem
fávlsir íslendingar hafa oft sýnt
henni, þá mætti vera töluvert
meir um aö bækur kæmu einnig
innbundnar.
Nú. Þessu næst sakar ekki að
benda á bækur Graham Greene,
sem margar eru fáanlegar nú,
þá má finna Voltaire og Moliere
og jafnvel Camus og inn i einu
horninu glimti á „Don Quixote”
Cervantes, ekki allfjarri „The
lord of the ring” og öðrum verk-
um Tolkiens. Þá mætti vel lesa
margt af verkum Aldousar
Huxley, alveg sérstaklega bók-
ina „Brave new world” sem er-
indi á til flestra áhugamanna
um bókmenntir.
Hvernig myndi þér lika að
búa i veröld, þar sem allt væri
orðið með föstu sniði, þar sem
allt væri útreiknanlegt og ekk-
ert gæti komiö þér á óvart?
Hvernig myndi þér lika að vera
framleidd(ur) af þar til geröri
tölvu, sem hefði ákveðið með
nokkrum fyrirvara, hvers kyns
þú ættir að vera, útlit þitt, per-
sónueinkenni, starfshæfni, and-
lega burði og annað það sem
sameinast i mannlegri tilvist?
Hvernig myndi þér lika að hafa
með höndum starf, sem væri
þér eðlislægt, að geta ekki skipt
um starf, þvi þú værir haldinn
meðfæddri andúð á öllum öðr-
um störfum? Myndi þér líka það
illa? Nei, I flestum tilvikum lik-
ar fólki það vel. Það er, I það
minnsta niðurstaða Aldousar
Huxley, i bókinni Brave new
world. Það eru undantekning-
arnar, þeir sem hafa fengið of
mikið eða of litið af einhverri af
fósturmeðferðum tölvunnar,
sem eru óánægðir. Hinir ganga i
gegnum lifið, ánægðir og vissir i
trú sinni á eigið mikilvægi og, ef
svo skyldi vilja til að einhver efi
læðist að, hverfa til innri sólar-
landa með hjálp ofskynjunar-
lyfjanna sem stjórnin úthlutar.
Slík eru forlög efri stétta
mannlegs samfélags, en hvað
þá um verkamenn og aðrar lág-
stéttir? Jú, það er ljótt fólk og ó-
aðlaðandi á flestan máta. Slikt
er enda nauðsynlegt, þó ekki
væri nema til þess að koma i veg
fyrir óheppilegan samdrátt
milli stétta. Þeir eru lika
heimskir og hafa innprentaða
andúð, jafnvel hatur, á öllu þvi
sem hægt væri að nefna mennt-
un. Þeir vinna. Þeir vinna þau
verk sem yfirstéttirnar hafa
andúð á. Þeir vinna og þegar
þeir hafa lokið dagsverki sinu,
fá þeir daglegan skammt af of-
skynjunarlyfjum, sem halda
þeim i draumlöndum fram að
næstu vakt. Allt fyrir öryggiö.
Það er fórskrift veraldarinn-
ar, i augum Huxleys og sjónar-
mið hans ætti hvert mannsbarn
aö kynna sér. Það gæti rétt hent
sig að hann hefði eitthvaö til
sins máls.
Þá skal nokkrum oröum fariö
um útgáfustarfsemi fyrirtækis
nokkurs er Collins nefnist, enda
þar um nokkuð merkilega út-
gáfu að ræða. Þessir mætu
menn hafa, fyrir utan útgáfu
gagnmerkra orðabóka og vis-
indarita, helgað starfskrafta
sina miðlun helstu gimsteina
heimsbókmenntanna meðal fá-
visra manna. Fyrst má þar til
nefna tvær heildarútgáfur, ann-
ars vegar á verkum Williams
Shakespears, en hins vegar á
þvi sem Oscar Wilde afrekaði.
Þar eru á ferðinni ódýrar útgáf-
ur á þessum snilldarverkum, en
þó I mjög þokkalegu bandi og
vel að þeim staðið á allan hátt.
Þá hefur Collins einnig látið
frá sér fara bókaflokk einn, all-
mikinn að vöxtum, sem þeir
nefna „Collins classics”. Innan
þess flokks er að finna marga af
bestu rithöfundum veraldarsög-
unnar, allt frá elstu sonnettu-
skáldum breta, til þjóðfélags-
ádeilna Dickens og framtiðar-
spádóma H.G. Wells. Meðal
annars merkisrita i þeim hópi,
mætti til nefna útgáfu á verkum
Edgars Allan Poe, sem gert
hefur hrafninn ódauðlegan, en
téð útgáfa mun fara nokkuð
nærri þvi að vera tæmandi, að
blaðaskrifum Poes undanskild-
um. Þá hafa bækurnar i þessum
flokk það einnig til sins ágætis,
að þeim er fylgt úr hlaði með
æviágripi hvers höfundar, en
það er stærri kostur en gæti
virst i fljótu bragði. Fyrir þá
sem gaman hafa af leikritum,
er einnig gert nokkuð þokka-
lega. Fáanleg eru nú mörg af
þekktustu verkum þeirra höf-
unda sem ritað hafa fyrir svið
og ber þar einna mest á nokkuð
viðfeðmum útgáfuflokki frá
Penguin. Þar er skartað Ibsen
og Steinbeck, Arthur Miller og
James Baldwin, að ógleymdum
meistara Shakespeare, sem
áður hefur verið minnst á.
En það er fleira meöal mör-
gæsanna, sem ekki siður á
erindi til þeirra sem unna góð-
um skáldskap. Penguin hefur
sumsé tekið upp á þvi að gefa út
ljóð þeirra skálda sem efst eru á
baugi á þessarri öld. Nefnist
bókaflokkur þessi „Penguins
modern eouropeanpoets”og tel-
ur hann vel yfir tvo tugi bóka.
Einnig hefur sama forlag gefið
út mikið af ljóðum annarra
skálda, meðal annars ljóð is-
raelska jöfra og fleiri þeirra
sem forvitnilegir verða að telj-
ast.
Ekki má hverfa svo frá ljóða-
bókum, að ekki sé minnst á
þann mann sem hvað mest
hefur hrifið ungt fólk i dag, með
skáldskap sinum. Nefnist mað-
ur sá Leonard Cohen, ljóðskáld,
lagasmiður, rithöfundur og
raulari. Gyðinglegur uppruni
Cohens leynir sér ekki i verkum
hans, sem flest eru dapurleg
uppgjöf við sjálfan hann og um-
hverfi hans meö enn dapur-
legra bibliuivafi, sem fellur
mjög vel að lifsviðhorfum
þeirra sem veröldin ógnar hvað
mest í dag. Auk ljóðabóka
sinna, sem eru orðnar fimm
talsins, hefur Cohen skrifað
tvær skáldsögur, The Favorite
Game, sem tekur uppvöxt og
lifsviðhorf gyðingsins til með-
ferðar, og Beautiful loosers,
sem fjallar um sama efni, en á
öllu ævintýralegri hátt. Varla
leikur nokkur vafi á að
siðari tima menn koma til með
að telja Cohen með mestu
skáldum tuttugustu aldarinnar,
enda er hann ákaflega læsileg-
ur.
Þá ber loks að geta um fáeina
austantjaldsrithöfunda, sem
taka nokkurt rými á hillum
verslananna. óskabarn vest-
rænnar menningar, heimsmet-
hafinn i sjálfsvorkunn og voli,
Alexander Solxhenitsyn er þar
að sjálfsögöu fremstur i fiokki.
Margar af bókum hans hafa
fengist hér undanfariö enda
maðurinn um margt merkileg-
ur. Þá er til eitthvað af Maxim
Gorky og Dostoýevski, að ótöld-
um öðrum meisturum, svo sem
Tolstoy. Væri það þakkarvert,
ef bóksalar sæju sér fært að
kaupa inn meira af verkum
þeirra manna sem byggja ógn-
arlönd kommúnismans, þvi
jafnvel þar má finna góðar bók-
menntir.
Það er undarleg árátta að
kaupa helst ekki annað inn af
bókum á norrænum tungumál-
um, heldur en væmniþrungna
og örvæntingarfyllandi konu-
rómana (RAUÐSOKKUR, hvar
eruð þið nú?) sem auðvitað eru
ekki minna nauðsynlegir en
annað, en mega ekki ráða rikj-
um af harðstjórn. Eitthvað mun
finnanlegt af bókum Hans
Schefrig og svo Rifbjergs, en að
öðru leyti verður að viðurkenn-
ast að „Kærligheden hersker”
og nóg um það. Þetta er þó, i
raun og veru, ósanngjarn
áfellisdómur, þvi að eitt hinna
norrænu tungumála sker sig á-
berandi úr, bæði h.vað bókaval
snertir, svo og með allan frá-
gang útgáfu. Það eru vinir okk-
ar Færeyingar. Ekki virtist
finnanlegur einn einasti róman
á færeysku, ekki heldur ein ein-
asta æsisaga eða Cristie, en
verk Jacobsens og Djurhuus og
meir að segja Njála og Heims-
kringla og Salka Valka fást hér
á færeysku og það i bandi og
broti sem sómir sér vel i hillu og
ekki siöur i hönd. Heiður sé
Færeyingum.
Og svo að lokum viðurkenning
á stórri synd og nokkrar úrbætur
þvi einum hóp rithöfunda var
gleymt I umtali um enskar bæk-
ur. Það eru rithöfundar svo sem
Enver Carim, Wole Soyinka og
Gabriel Ohara, sem undanfarið
hafa vakið nokkuð mikla at-
hygli. Þeir eru allir fulltrúar
heims sem er að skapa sér sina
bókmenntahefð á þessari öld.
Heims sem flestir setja I sam-
band við annað en góðbók-
menntir. Þeir eru Afrikanar og
eru, sem frumkvöðlar, verðir
allrar athygli. Afrika er i þróun
og þvi skyldi maður ætla að bók-
menntir hennar séu það lika —
sem og er, þótt svo þær séu
byggðar á ævagömlum hefðum
og siðum.
Lýkur svo þessu bókaspjalli.
Ekki er um auðugan garð aö
gresja, með bókmenntir á þýsku
máli á bókahillum verslana hér-
lendis. Veldur það raunar nokk-
* urri furðu, þar sem æði margir
islendingar eru vel þokkalega
læsir á það barbariska tungu-
mál. Þá er finnanlegt eitthvað
af verkum Thomasar Mann og
svo Brechts — fyrir utan eitt-
hvaðaf afþreyingabókmenntum
sem hér verða ekki tíundaðar.
Frönskulesandi fólk býr einnig
við heldur rýran kost, en hafa þó
hlotið nokkra leiðréttingu sið-
ustu mánuði, þvi hafinn er inn-
flutningur á ódýrri útgáfu
franskra góðbókmennta þannig
aö Beauvoir, Hugo, Camus og
fleiri góðir menn raula loks sina
frönsku á hillum bókaverslana
hér. Af spönskum bókum fannst
ekkert nú, sem gæti þá leynst
einhversstaðar, og verður þvi
snúið að frændþjóðum okkar,
sem eiga töluvert af fulltrúum
hér.
HELGI SÆMUNDSSON SKRIFAR UM BÆKUR
DOKTOR KRISTINN
Frá Rauðasandi til Rússi-
á. Dr. Kristinn Guð-
mundsson fyrrum utan-
rikisráðherra ogambassa-
dor rifjar upp endur-
minningar sínar. Gylfi
Gröndal skráði. Setberg.
Reykjavik 1974.
Kristinn Guðmundsson
fyrrum utanríkisráð-
herra skaust inn í íslensk
stjórnmál fyrir tuttugu
árum eins og halastjarna.
Hann varð utanríkisráð-
herra sumarið 1953 og
gegndi því embætti þrjú
ár en hafði aldrei verið
kosinn á þing þó mjóu
munaði stundum. Krist-
inn var hinsvegar lands-
kunnur sem mennta-
skólakennari og skatt-
stjóri á Akureyri. Þjóð
vissi að dr. Kristinn Guð-
mundsson var gáfaður,
, menntaður og mikilhæf ur
maður þegar hann settist
óvænt í tignarsæti utan-
ríkisráðherra 1953 eins og
fyrr greinir. Sú upphefð
hans entist ekki nema út
kjörtímabilið. Að því
loknu varð dr. Kristinn
ambassador, fyrst í Bret-
landi og síðan í Sovétríkj-
unum uns hann settist í
helgan stein. Hann dvelst
nú aldurhniginn í Reykja-
vík en sést iðulega á
ferli, mikill að vallarsýn,
brosleitur, fróður og
skemmtilegur. Dylst eng-
um að þar fer ekki aðeins
halur hærugrár heldur og
svipríkur og eftirminni-
legur sómakarl.
Endurminningar dr.
Kristins eru sérstæð
bók. Hann reynir hvergi
að teygja lopann í endur-
minningum sínum. Dr.
Kristinn stiklar á stóru og
er harla varfærinn þó
hann leyni enganveginn
skoðunum sínum á mönn-
um eða málefnum. Hins-
vegar er honum i mun að
segja skilmerkilega og
skemmtilega frá. Bók
hans er því stutt en lag-
góð. Hún er persónusaga
dr. Kristins Guðmunds-
sonar og lýsir honum
mætavel.
Úrtak æviatriðanna
sem dr. Kristinn gefur
j lesendum kost á er senni-
íega einhæft en því virð-
ast gerð prýðileg skil.
Uppruna sínum vestur á
Rauðasandi lýsir hann
fáum en skýrum dráttum
svo úr verður ærin mynd.
Sama gildir um nám hans
í Reykjavík og Þýska-
landi og störf þau er hann
vann heima og erlendis
að því loknu. Meginein-
kenni bókarinnar telst
kannski hvað dr. Kristinn
er alltaf í góðu skapi.
Lesandinn sér lörigum
fyrir sér brosið hans
breiða en verður aldrei
var við að honum mislíki.
Þess voru þó dæmi. Einu
sinni man ég dr. Kristin
reiðan frá því að hann
var utanríkisráðherra.
Þá varð eins og sól-
myrkvi á andliti hans og
þessi stóri og sterki garp-
ur minnti helst á særðan
björn sem rís upp í híði
sinu og reiðir hramminn
til höggs.
Mannlýsingar eru
margar snjallar í bók
þessari en flestar hlið-
stæðar enda einkum ætl-
að að leggja rækt við að
skilgreina álit og afstöðu
dr. Kristins. Ályktana
gætir þar hinsvegar ekki
mikið því að dr. Kristinn
virðist gera sér far um
Blaðburðarfólk
óskast til að
bera blaðið út
i eftirtaldar
götur
Ránargata
Bárugata
Brekkustigur
Seljavegur
Stýrimannastigur
Álfheimar
Goðheimar
Breiðagerði
Sogavegur
Steinagerði
Vesturgata
Mýrargata
Nýlendugata
Hafið samband við
afgreiðslu blaðsins.
Sími 14900
alþýðu
la

hófsemi og varfærni í
þeim efnum. Samtfer því
f jarri að hann sé haldinn
einhverri minnimáttar-
kennd. Hann tjáir þvert á
móti stundum hug sinn
allan þó ræða hans sé
ekkert ,,kjaftamagn''.
Störf utanríkisráðherra
voru umdeild í valdatíð
dr. Kristins. Hann rekur
atburði og rifjar upp
staðreyndir i því sam-
bandi og er ekkert myrk-
ur í máli. Þeim kaf ia bók-
arinnar lýkur með þess-
um orðum sem allir
sæmilegir íslendingar
ættu að geta tekið undir:
„Hér þurfti að fjalla
um flókið og viðkvæmt
mál, en ég held, að tekist
hafi furðanlega vel að
leiða það til lykta.
Hitt er svo annað mál,
að ég taldi alltaf og tel
enn neyðarbrauð að
þurfa að hafa erlendan
her hér á landi. Á þessum
árum var kalda stríðið í
algleymingi og viðsjár
miklar með stórveldun-
um tveimur, Rússum og
Bandaríkjamönnum. Og
þótt eitthvað hafi ef til
vill hlýnað síðan, er víst
enn allra veðra von.
Við skulum samt óska
þess af heilum hug, að
þjóðum heimsins megi
takast— hvenær sem það
nú verður — að tryggja
svo frið og alþjóðlegt ör-
yggi, að ófriður verði úti-
lokaður og engra her-
varna þörf — hvorki hér
né annarsstaðar”.
Guð gæfi að valdhafar
okkar í dag hugsuðu á
þessa lund og breyttu
samkvæmt því.
Vandi Gylfa Gröndals
hefur verið nokkur þegar
hann rakti garnirnar úr
dr. Kristni. Blaðamanns-
reynsla hans veldur því
að bók þessi er glögg og
skýr þó hún reynist ekki
stór í sniðum. Hún er og
listrænnar gerðar líkt og
Svo kvað Tómas sem mér
hefur fundist í sérflokki
íslenskra samtalsbóka
þangað til ég las Frá
Rauðasandi til Rússíá.
Þegar dr. Kristinn af-
henti Brezhnev allsherj-
argoða rússa trúnaðar-
bréf sitt sem ambassador
var með honum Ingvi
Ingvarsson, ,,en hann er
hár maður vexti eins og
ég", segir hinn aldni og
vörpulegi greppur. „Eruð
þið allir svona hávaxnir
islendingar?" spurði
Brezhnev. „Við erum
taldir meðalmenn á ís-
landi", svaraði dr. Krist-
inn.
Þá hló Brezhnev.
Sá sem skilað hefur
dagsverki dr. Krstins
Guðmundssonar er sann-
arlega enginn meðalmað-
ur. Hann var það ekki á
Rauðasandi, í Þýska-
landi, á Akureyri, í
Reykjavík, Lundúnum
eða Moskvu og stendur
enn vel fyrir sinu á
Grettisgötunni.
H.S.

GEIR
FuEblvJ
HEIL PUNSSKAL OfeEITT IÁAL KERKT
IN/OA - HVAO ÆTLAST HANN TIL ?
0
Laugardagur 28. desember 1974.
Laugardagur 28. desember 1974.