Alþýðublaðið - 06.08.1975, Blaðsíða 6

••••••*••••••■••••■«••••••••••••••••••••••
Sir William Stephenson, einhver stórbrotnasti afreksmaður
af íslenskum ættum, serrf uppi hefur verifl
H. HHtiwirj Hjíe I ^ýllafi iKitliU Pilutur
DULARFULLI76
! KANADAMAÐURINN
«••••••••«•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
krata, Robert E. Hannegan, til að ræða við hann. Hvor um sig tjáði
Peargon, hversu mikils forsetinn mæti hugrekki hans, og bætti við, að
þótt þeir hefðu deilt um ýmislegt á liðnum tímum, væru hættumar nú
of miklar, til þess að smávægilegur persónukritur mætti verða málstaðn-
um til baga. Pearson varð harla ánægður, og eftir það barðist hann af
kappi fyrir Roosevelt og fjórða kjörtímabilið.
Þótt Pearson bærist talsvert af hernaðarlega mikilvægum upplýs-
ingum óbeint frá skrifstofu Stephensons í New York, varð árangurinn
ekki sambærilegur við skiptin við Winchell. Pearson neitaði ekki aðeins að
heimila nokkrum manni að skrifa dálk sinn fyrir sig, heldur vildi hann oft
ósveigjanlegur viðhafa eigin túlkun í sambandi við upplýsingar, sem hann
fékk. Ekki var heldur mögulegt að koma í veg fyrir, að hann birti við
og við talsvert af andbrezku efni. Slík skrif, oft mjög ofsaleg, bárust
honum frá heimildarmönnum eins og Leahy flotaforingja, sem farið
hafði frá Vichy til að verða formaður herforingjaráðs Roosevelts forseta,
John J. McCloy aðstoðarhermálaráðherra og öðrum. Pearson birti þetta
ekki af því, að hann væri fjandsamlegur Bretum. Hann var það ekki.
Hann birti þetta af því, að þetta voru „glænýjar“ fréttir — til dæmis,
þegar McCloy sagði honum, að hann (McCloy) teldi, að Bretar tefðu af
ásettu ráði, að stofnað væri til annarra vígstöðva — og enginn gat komið
í veg fyrir, að Pearson gerði þetta. Á hinn bóginn var hann talinn ofan
af að birta margt, sem hefði verið Bretum í óhag. Sannað var, að margt
af því var ósatt eða ónákvæmt, og Pearson sinnti því þá ekki. Hann var
fenginn ofan af að nota mikið af því á þeim grundvelli, að það mundi
verða til tjóns fyrir sambúð Breta og Bandaríkjamanna og þar af leið-
andi sameiginlegt styrjaldarátak þeirra.
Þótt Pearson vílaði ekki fyrir sér að birta heimildarlausar fréttir, varð
hann samt ævareiður, þegar Stephenson tókst að rjúfa upplýsingaþjónustu
hans. En Pearson varð þess aldrei áskynja, hvemig að var farið eða hver
gerði það. Nú er óhætt að skýra frá nánari atvikum í sambandi við það.
Þetta hófst 25. júlí 1944, þegar Pearson birti í dálki sínum meiri-
hluta trúnaðarbréfs frá William Phillips, reyndum stjómarerindreka, sem
hafði verið varautanríkisráðherra Bandaríkjanna, síðan sendiherra þeirra
á ítaliu og loks sérstakur sendimaður forsetans í Indlandi. I bréfinu,
sem skrifað hafði verið í Nýju Delhi í apríl 1943, og var stílað til forset-
ans, en afrit sent Cordell Hull, segir sendimaður álit sitt á Indlandi, og
var þetta enginn skemmtilestur, sízt fyrir Breta.
Að sögn Phillips rikti algert sinnuleysi og deyfð á Indlandi, þar
væri hver höndin upp á móti annarri og menn úrræðalausir, meðan van-
traust og óbeit á Bretmn færi í vöxt, svo og vonbrigði varðandi Banda-
ríkjamenn. Bretum hefði tekizt fullkomlega sú stefna að „halda lokinu
á“ og ráða niðurlögum hverrar hreyfingar meðal Indverja, sem ætla
mætti, að stefndi að sjálfstæði. Hvarvetna bæri mest á brezka heraum,
óg 20 þúsund leiðtogar þjóðþingsflokksins væra í fangelsi, án þess að
mál þeirra hefðu komið fyrir dóm. Phillips sagði einnig, að erfitt væri
að verða var, hvort sem væri í Nýju-Delhi eða annars staðar á Indlandi,
nokkurs eindregina vígamóðs gagnvart Japönum, jafnvcl af Breta hálfu.
Bretum fyndist frekar, að ábyrgð þeirra væri Indlands megin við Burma-
Assam-landamærin. „Ef ekki verður breyting til batnaðar á þessu and-
rúmslofti/4 hætti hann við, „verðum við Bandaríkjamenn að bera hita
og þunga af væntanlegri herför í þessum hluta heims og getum ekki
treyst nema á sýndaraðstoð Brcta í Indlandi.“
Birting þessarar gagnrýni orsakaði talsverða ólgu, og vakti mikla
gremju í Bretlandi. Sir Ronald Campbell, sem gekk næstur Halifax í
Washington, óskaði þegar viðtals við Cordell Hull, bar fram harðorð
mótmæli og óskaði þess, að Bandaríkjastjórn gæfi út yfirlýsingu, þar sem
hún lýsti yfir, að hún væri ósammála þeim skoðunum, sem fram kæmu
í bréfinu. Síðan fór Campbell, samkvæmt fyrirmælum utanríkisráðuneyt-
isins, á fund Eugenes Mayers, útgefanda Washington Post, og bar einnig
fram formlega kvörtun við hann. Það var þó til lítils gagns, því að Post
var aðeins eitt af 616 blöðum, sem þessi móðgandi grein birtist í, og
hafði að auld ekkert vald yfir Pearson. Sendiherrann skýrði samt frá
viðtáli sínu við Mayer í leynilegu skeyti til utanríkisráðuneytisins í
London. Honum til mikillar undranar var aðalefni þess, sem hann sím-
aði til London, endurprentað nákvæmlega í dálki Pearsons fáeinum dög-
um síðar. Virtist því svo sem Pearson hefði einhvem veginn náð afriti
af skeytinu í brezka sendiráðinu.
Þetta var óþolandi ástand. Cordell Hull var staðráðinn í að ganga
úr skugga um, hver liefði fengið Pearson bréf Phillips, og brezka sendi-
ráðið fór einnig að leita bresta í öryggisbrynju sinni. Jafnframt tók
Steplienson til starfa og snemma í ágúst varð hann þess áskynja, að
Pearson hafði fengið afrit af bréfinu frá Indverja. Frekari rannsóknir
næstu þrjár vikur leiddu í ljós, að maður þessi var indverskur þjóðernis-
sinni, Chamal Lal að nafni.
Þá var enn óleyst gátan varðandi sendiráðsskeytið. 1 ágústlok fékk
Stephenson tilmæli frá London um að veita sendiráðinu alla mögulega
aðstoð við rannsóknina, þar sem uppvíst hefði orðið um aðra og alvar-
legri leka. Til dæmis hafði Albert B. Chandler, öldungadeildarþingmaður
frá Kentucky, getað vitnað í ræðu í öldungadeildinni til nákvæms texta
skeytis frá sir Olaf Caroe, ráðherra í utanríkisdeildinni í Nýju-Delhi, til
Indlandsmálaráðuneytisins í London, þar sem sagt var, að Phillips væri
persona non grata hjá Indlandsstjóm.
Áður en vika var hðin gat Stephenson sent sendiráðinu tæmandi
skýrslu, þar sem sýnt var fram á, að lekinn væri í Washingtonskrifstofu
Indlandsfulltrúa, og vora liinir brotlegu nafngreindir. Fyrir bragðið var
Altaf Qadir majór, þriðja ritara í skrifstofu fulltrúans og eldheitum
þjóðernissinna, vísað úr landi. Hann hafði tekið skeyti í spjaldskrá skrif-
stofunnar traustataki og sent Pearson og Chandler öldungadeildarmannl
sem andbrezkan áróður indverskra þjóðernissinna.
Birting Pearsons á bréfi Phillips orsakaði að líkindum meiri óþæg-
indi á sviði opinberrar sambúðar Breta og Bandaríkjamanna en nokkurt
annað atvik af því tagi á stríðsárunum. Eftir upphafleg andmæh Camp-
bells sendi Hull forsetanum áUtsgerð á þá leið, að utanríkisráðuneytinu
fyndist, að „ógemingur mundi vera að gefa út yfirlýsingu, sem Bretar
sættu sig við, þar sem við erum í aðalatriðum sammála þeim skoðunum,
sem fram koma í bréfi sendiherrans.“ Forsetinn var sammála uppástungu
Hulls um, að bezt mundi að segja ekkert opinberlega um mál þetta og
láta brezka sendiráðið vita það. En Bretar vildu ekki láta máUð niður
falla. Þann 8. september 1944 gekk Halifax lávarður á fimd Hulls, sem
sagði, að sendiherrann hefði „óskað þess mjög eindregið, að forsetinn
dræpi á bréf Phillips á blaðamannafundi, án þess þó að nefna það, og
færi lofsamlegum orðum um her Indlands og leiðrétti síðan hvera konar
skoðanir, sem menn kynnu að hafa fengið á því, að Bretar veittu ekki
aðstoð í styrjöldinni gegn Japan.“
Þótt forsetinn gerði þetta ekki, gaf hann út, á Quebec-ráðstefnunni
viku síðar, sameiginlega yfirlýsingu með forsætisráðherra Breta á þá leið,
að allar þjóðir, sem þátt tækju í styrjöldinni í Austur-Asíu og Suðaustur-
Asíu, hefðu „brennandi áhuga“ á að tefla fram gegn Japönum þeim miklu
lierjum, sem þær væru að koma á fót og fylkja. Churchill skrifaði síðar
um þetta: „Því fór fjarri, að Bretaveldi vildi svíkjast um þetta verkefni,
því að það vildi eiga sem mestan þátt í því. Það var ærin ástæða til þess.
Japan var eins hatrammur fjandmaður Bretaveldis og Bandaríkjanna.
Brezk lönd höfðu verið unnin í orustum, og við höfðum goldið mikið
afhroð.“ Churchill bauð síðan, að aðalfloti Breta tæki þátt í helztu hem-
aðaraðgerðum gegn Japan undir yfirstjórn Bandaríkjanna, og þá Roose-
velt það hiklaust sem æðsti yfirmaður herafla þeirra.
VIIL KAFLI
Lokaþáttur
í.
Auk þess sem mönnum Stephensons tókst að afla upplýsinga í sendi-
ráðum Vichy-Frakka og Itala, lánaðist þeim þetta varðandi sendisveitir
Japana og Spánverja í Vesturheimi, án þess að uppvíst yrði. Jafnframt
héldu aðrir sambandi við ýmsa útlenda flóttamenn, og hjálpuðu þeim
við skipulagningu „frjálsra“ sveita til að styrkja mótspymuhreyfingima
f löndum, sem fjandmaðurinn hafði hemumið. Einkum hafði B.S.C. náið
samstarf við Pólverja, Tékka, Ungverja, Frakka, Austurríkismenn, Norð-
menn, Itali, Þjóðverja, Dani, Júgóslava og Hollcndinga, en einnig við
spænska lýðveldissinna og Baska.
Þrátt fyrir tungumálavandræði og aðra erfiðleika hafði Stephenson
trygg sambönd innan japönsku sendisveitarinnar í Washington og við jap-
Vtvarp
MIÐVIKUDAGUR
6. ágúst
7.00 MorgunUtvarp. Veflur-
fregnir kl. 7.00, 8.15 og 10.10.
Fréttirkl. 7.30, 8.15 (og for-
ustugr. dagbl.), 9.00 og
10.00. Morgunbæn kl. 7.55.
Morgunstund barnanna kl.
8.45: Kristján Jónsson les
söguna „Glerbrotiö” eftir
Óiaf Jóhann Sigurösson (3).
Tilkynningar kl. 9.30. Létt
lög milli atriöa. Kirkjutón-
list kl. 10.25: E. Power
Biggs leikur meö Colum-
bia-sinfóniuhljómsveitinni
Orgelkonsert nr. 3 I C-dúr
eftir Haydn/ Ursula Buckel,
Yonako Magano, John van
Kesteren, Jens Flottau,
Franz Lerndorfer, Drengja-
og Dómkórinn i Regensburg
ásamt Sinfóniuhljómsveit
útvarpsins i Munchen flytja
„Missa Brevis” I B-dúr eftir
Haydn. Morguntónleikarkl.
11.00: Filharmoniusveit
Lundúna leikur enska dansa
eftir Malcolm Arnold/ Kon-
unglega filharmoniusveitin
I Lundúnum leikur „Svo
mælti Zarathustra”, sinfón-
iskt ljóö eftir Richard
Strauss.
12.00 Dagskráin. Tónleikar.
Tilkynningar.
12.25 Fréttir og veöurfregnir.
Tilkynningar.
13.00 Viö vinnuna: Tónleikar.
14.30 Miödegissagan: „1
Rauöárdalnum” eftir Jó-
hann Magnús Bjarnason.
Orn Eiðsson les (6).
15.00 Miödegistónleikar.
Vladimir Ashkenazy leikur
„Myndrænar etýöur” op. 39
nr. 3—7 eftir Rachmaninoff.
Oda Slobodskaya syngur
„Sex spænska söngva” eftir
Shostakovits, Ivor Newton
leikur á pianó. Sinfóniu-
hljómsveit Lundúna leikur
„Sinfóniu I þrem þáttum”
eftir Stravinsky, Colin
Davis stjórnar.
16.00 Fréttir. Tilkynningar.
(16.15 Veöurfregnir).
16.25 Popphorn.
17.00 Lagið mitt. Berglind
Bjarnadóttir sér um óska-
lagaþátt fyrir börn yngri en
12 ára.
17.30 Smásaga: „Sættir” eftir
Þórarin Helgason. Guörún
Asmundsdóttir leikkona les.
18.00 Tónleikar. Tilkynning-
ar.
18.45 Veöurfregnir. Dagskrá
kvöldsins.
19.00 Fréttir. Fréttaauki. Til-
kynningar.
19.35 1 sjónmáli. Skafti Harö-
arson og Ste’ngrimur Ari
Arason sja um þáttinn.
20.00 Pianósónata op. 20 eftir
Samuel Barber. Vladimir
Horowitsj leikur.
20.20 Sumarvaka. a. Af
skáldakyni. Guörún Guö-
laugsdóttir ræöir viö Jó-
hönnu Guðlaugsdóttur um
bróöur hennar Jónas skáld.
b. Hofið f Ljárskógum.
Hallgrimur Jónsson frá
Ljárskógum segir frá. c.
Fyt-sta kirkjuferöin min.
Guörún Eiriksdóttir flytur.
d. Kórsöngur. Söngfélagiö
„Gigjan” á Akureyri syng-
SjónTarp
MIÐVIKUDAGUR
6. ágúst 1975
20.00 Fréttir og veöur.
20.30 Dagskrá og auglýsingar.
20.35 Gunniaugs saga orms-
tungu. Mýndasaga 1 sex
þáttum. 1. þáttur. Teikning-
ar geröi Haraldur Einars-
son, en söguna les úskar
Halldórsson.
20.50 Ljúft er aö láta blekkj-
ast. Norski sjónhverfinga-
maöurinn Toreno sýnir
spilabrellur, og ýmiss konar
töfrabrögð og útskýrir,
hvernig hægt er aö blekkja
áhorfendur. Þýöandi Jó-
hanna Jóhannsdóttir.
ur undir stjórn Jakobs
Tryggvasonar. Þorgeröur
Eiriksdóttir leikur meö á
planó.
21.30 Ctvarpssagan: „Hjóna-
band” eftir Þorgils gjall-
anda. Sveinn Skorri
Höskuldsson les (6).
22.00 Fréttir.
22.15 Veðurfregnir. Kvöldsag-
an: „Knut Hamsun lýsir
sjálfum sér”.
22.40 Djassþáttur. Jón Múli
Arnason kynnir.
23.25 Fréttir i stuttu máli.
Dagskrárlok.
(Nordvision — Norska sjón-
varpiö).
21.40 Engispretturnar.
(Locusts). Ný, bandarisk
sjónvarpsmynd. Leikstjórí
Richard T. Heffron. Aöal-
hlutverk Ron Howard, Ben
Johnson, Lisa Gerritsen og
Belinda Balaski. Þýöandi
Dóra H af steinsdóttir.
Myndin gerist á búgaröi i
Montana I Bandarikjunum
um 1940. Sonur bóndans er
nýkominn heim eftir brott-
rekstur úr flughernum.
Hann þykir hin mesta ætt-
arskömm, en lær ’þó aö
sýna, hvaö i honum býr,
þegar engisprettuplága
ógnar afkomu sveitabænda
á þessum slóöum.
22.55 Dagskrárlok.
Jafnvígur á olíu og rafmagn. Ketill, sem eflaust
mikla framtíð fyrir sér, ef rafmagnsveiturnar kon
til móts við þarfir neytenda.
Stilling olíukynditækja sparar 200 milljc
Rafmagn til
Framtak vélskólanemenda á
liönu vori, undir stjórn og leið-
sögn Olafs Eirikssonar kennara,
er enn i fersku minni. Þá kom i
ljós, að mikið skorti á, að mið-
stöðvarkatlar, sem þeir gerðu
athugun á á Akranesi, skiluðu
fullum afköstum, af margvis-
legum ástæðum. Þessi starfs-.
hópur vann að stillingu og lagfær-
ingum á oliukyntum kötlum með
svo góðum árangri, að mikill
sparnaður varð af. Þetta hefur nú
orðið til þess, að viðskiptaráðu-
neytið og samband isl. sveitar-
félaga, auk oliufélaganna og með
aðstoð frá Háskólanum og Bruna-
málasto'fnuninni, hafa beitt sér
fyrir námskeiðum, til þess að
kenna rétta stillingu oliukatla.
Mikill áhugi kom fram viðsvegar
um landið, þegar fregnir bárust
um framtak og árangur
Vélaskólamanna. Hver árlegur
sparnaður kann að verða af
þessari viðleitni, fer auövitað
eftir þvi, hve grandgæfilega
verður að verkinu unnið. Oliu-
kreppan hefur sannarlega ekki
sneitt hjá garði Islendinga.
Þórhallur Asgeirsson, ráðu-
neytisstjóri i Viðskiptaráðu-
neytinu upplýsti, að árið 1972
hefði innflutningur á gasoliu og
fuel oliu og benzini numið 1,09
milljörðum, en innfiutningur
sömu vörutegunda 1974 5,16
miljörðum. Sérhver tilraun til að
spara þessar vörur eru þvi þjóð-
hagslega mikils virði og þvi
meira, sem hún verður árangurs-
rikari, sagði ráðuneytisstjórinn
við blaðamenn.
„Sveitarfélögin hafa veitt þessu
máli hina mestu athygli’! sagði
Unnar Stefánsson við sama tæki-
færi, úg áhugi manna á málinu
er mjög almennur.”
„Lauslega er áætlað, að um
4000milljónir króna fari árlega til
oliukaupa til húshitunar”, sagði
Agúst Karlsson hjá Oliufélaginu.
Hann dró nokkuð i efa, að meðal-
talsparnaður gæti orðið árlega
10%, þó katlar væru stilltir, en
jafnvel þó minna væri, væri lik-
legur milljónatuga sparnaður i
heild,.Bárður Danielsson, bruna-
málastjóri, benti á, að aukið ör-
yggi af rétt stilltum og með-
förnum kötlum væri erfitt að
meta, en fullyrti að um leið og
stilling þeirra kæmist i fullkomið
lag, myndi hætta á eldsvoðum
stórminnka, kæmi það að auki við
almennan sparnað.
Ágúst Karlsson sló upp dæmi
um árlega upphitun einbýlishúss
aö stærð 140 rúmm. Hann sagði að
talið væri, að 14 1 af oliu þyrfti til
að hita upp hvern rúmmetra,
miðað við árið. Með núv«
verði næmi oliukostnaður k
þús. Hér væri þvi um að ræi
milljóna sparnað, þó ekki
uðust nema 5% af áætlaðr
eyðslu (4000 millj. króna).
Að lokum leiddi Ö
Eiriksson blaðamenn i ketili
þar sem kennsla á námsski
skal fram fara. Þar sýndi 1
aðalatriðum, hvernig fumm
HOLL
— Ef þú ert sjáan
ef þú getur teiknað,
ánægju með olíuiitu
haft ánægju af þvi a<
gera sér slikt til dur
þú að reyna, þá verí
Þú þarft nokkrar litatúbu
hvað til þess að mála á
spjald, tvo-þrjá pensla, te
Inu eða „white spirit” og nc
tuskur. Tuskurnar geturðu
þér úti um sjálfur. Hitt fí
verslunum, sem selja listm
vörur (Málarinn i Reykja
t.d. ein þeirra). Og ef þú
„bakteriuna”, þá geturðu
þér úti um ýmislegt fleir
éins og málaratrönur, se
munt fljótlega komast að,
getur ekki án verið. En by
með það minnsta og ódý
sem þú kemst af með.
Hvaða liti þarft þú að k
Það eru til ótalmörg litbri
ollulitum, en þér nægja til þ
byrja með svo sem eins i
túbur með þeim litum, sem
eru notaöir:
Titanhvftt eða sink
Kauptu stóra túbu af þv
munt nota þennan lit mikið.
þér svo kadmium-gult, okki
sinnober (rautt), krapj
rauölitur, sem b
með koboltbláu gefur 1
fjólubláa „litartóna”, „en
Pliistos liF
PLASTPOKAVE RKSMIO JA
fc Sfmar 82A39- 82A55
Votnagörðum 6
6o* 4064 - Ifcykjavlk

Ókypis þjónusLa
Klokkáöar auglýsingar
erulesendum Alþýöublaösins
að kostnaöarlausu. Kynniö
ykkur LESENDAÞJON
USTUNA á blaösiöu 11.
Hafnarfjarðar Apótek
Afgreiðslutimi:
Virka daga kl. 9-18.30
Laugardaga kl. 10-12.30.
Helgidaga kl. 11-12
Eftir lokun:
Upplýsingasimi 51600.

pláss
Hér er laust auglýsingapláss.
Hafið samband viö auglýs-
ingadeild blaðsins- Hverfis-
götu 10 — simi 14906.

(iætó 1 hópnn
Bætist i vaxandi hóp nýria
áskrifenda Alþýöublaösins.
Askrift er ódýrari en lausasala
— og tryggir blaðið heim á
hverjum morgni.