Alþýðublaðið - 26.03.1976, Side 9

8 VETTVAIMGUR
Föstudagur 26. marz 1976 gjjjj'j1.
alþýðu-
blaðiö
Föstudagur 26. marz 1976
VETTVANGUR 9
Eigingirnin er köld, samúðin heit...
VILJINN ER
BLÖNDUNAR-
TÆKIÐ...!
2. hluti erindis
Guðjóns B. Batdvinssonar
Dæmið um eyrna
skurðinn á italska knatt-
spyrnuvellinum sýnir
hvernig tilfinninga-
þátturinn tekur völdin og
stjórnar andartaksað-
gerðum, er leitt geta og
hafa leitt til striðs og
styrjalda. Dæmið um
Alþingi götunnar er sam-
sett, þar er um að ræða
annars vegar tilfinninga-
hita, sem nefndur er
réttlát reiði af þeim, sem
mynda þennan hóp, og
hins vegar valdhneigð
þeirra, sem stjórna hon-
um i krafti andúðar á til-
teknum aðgerðum vald-
hafa. Er þá kominn til
eðlisþátturinn, vilji, sem
eins og forsætisráðherra
Sviþjóðar segir, er póli-
tik. En þvi miður, pólitik
er ekki alltaf „hungur og
þorsti eftir réttlætinu.”
Pólitik er viðkvæm
fyrir persónulegum ann-
mörkum þeirra, sem hafa
hana að lifsstarfi, og póli-
tik elur á vissum eigind-
um dýrkenda sinna svo
sem valdagirni og ann-
arri eigingirni i ýmsum
myndum, fyrir þvi er að-
hald fólksins nauðsynlegt
og endurnýjun liðsodda i
pólitiskum hreyfingum
sömuleiðis. Hvorugt
kemur þó að gagni nema
mannbætur séu undir-
staða, en grundvöllur
mannbóta er sjálfsrækt,
þjálfun skapgerðar.
Úsamiyndi okkar
er sprottið af
veiðimanns-
eðlinu
Eins og blaðamaðurinn
og dulhuginn Poul
Brunton sagði: Eigi betri
heimur án betra fólks.
Viðhorf þitt, hlustandi
minn, fer að sjálfsögðu
eftir þvi hvort þú hefir
mótað þér lifsskoðanir og
siðan læst þig fastan i
þeim, eins og stoltum Is-
lendingi þykir sæma.
Ósamlyndi okkar, sem
allir játa á alvarlegum
stundum að sé skaðlegt
fyrir þjóðarhag i and-
legum og efnislegum
skilningi, er sprottið af
veiðimannseölinu, rán-
yrkjunni, sem við
stundum. Þessari krefj-
andi skammsýnu eigin-
girni, sem tæmir ungviði
sjávarinsi trollið, ofbeitir
landið, selur landsgæði án
minnstu hugsunar um
framtiðina o.s.frv. Þessi
skammsýna eigingirni
birtist oft i fautalegri
valdniðslu, og þá er vilja-
krafturinn notaður til að
þóknast duttlungum sér-
hyggjunnar eða persónu-
legum skapsmunum, eins
og t.d. þegar tekin er
húsaleiga af fyrrverandi
sóknarpresti þegar hann
mætir i kirkju sinni til að
skira barn, vigja kirkju
sinni nýjan einstakling.
Eða þegar vinnuveitand-
inn segir upp starfsmönn-
um sinum, sem hafa af-
stýrt valdniðslu hans, og
fá svo siðar að gjalda
þess, einn og einn i einu.
Það verður með sanni
sagt, að „syndin er lævis
og lipur.”
Látum sólina ekki
yfir reiði okkar
Þessum dæmum er
brugðið upp til þess að
gefa skýrari mynd af þvi
við hvað er að striða,
hversu tilhneigingarnar
eru ismeygilega illskeytt-
ar og þorstinn eftir rétt-
lætinu er litill.
Vandi okkar hvers um
sig er að gæta jafnvægis,
láta sólina ekki setjast
yfir reiði okkar, telja upp
að tiu áður en svarað er
ávarpi, sem ýft hefir
skapið, þ.e. tefla vitinu á
móti tilfinningunum áður
en viljaafstaðan er mörk-
uð. Nákvæmlega hið
sama þarf að gerast hjá
vitmanninum, sem hugs
ar rökrétt og kalt, eins og
kallað er, hann sér hlut-
inn fyrir sér i þeim ljós-
geisla vitsins, sem honum
er eiginlegastur og
hjartað er ekki haft með i
ráðum. Eigingirnin er
köld, samúðin heit#þessu
þarf að blanda saman
eins og baðvatni, til þess
að vel farnist.
Jafnvægi i
skapgerð er öllum
nauðsyn
Viljinn er blöndunar-
tækið hann má ekki vera
undir stjórn annars af
hinum eðliskostunum,
sem hér er talað um,
heldur stjórna báðum
eða vera undir stjórn
beggja jafnt. Jafnvægi i
skapgerð er öllum
nauðsyn.
Sannarlega er þetta eitt
ekki nægilegt til velfarn-
aðar. Skapgerðin getur
eftir sem áður verið
tamin hörð og köld,
miskunnarlitil gagnvart
umhverfinu þ.e. háð hinu
lægra eðli. Frelsi er m.a.
fólgið i þvi að hafa
ákveðna og jákvæða lifs-
skoðun.
Lífsstefna án
einingarvitundar er
ekki frjáls
Sú li'fsstefna er ekki
frjáls, sem mótuð er án
einingarvitundar. Við
skulum vera minnug þess
að við lifum i samfélagi,
og svarið við spurningu
Kains á að vera jákvætt.
Við eigum að muna eftir
bræðrum okkar, þeir eiga
lika rétt á olnbogarými,
þeir eiga sama rétt til
lifsins og þú eða ég. Við
eigum engan rétt til að
traðka á náunga okkar,
og meðan við höfum ekki
tileinkað okkur þá lifs-
skoðun erum við ekki
frjáls, heldur búum við
það helsi sem sér-
hyggjan, eigingirnin hefir
lagt á lifsviðhorf dtkar.
011 óhamingja lifsins
stafar af skorti á kær-
leika, er þá til mikils
mælzt við okkur sjálf, þó
að við krefjum okkur um
umburðarlyndi og samúð
gagnvart samferðafólk-
inu? Ekki i þeim skilningi
að þola óréttinn eða
ágirndina, heldur reyna
að forða sjálfum okkur og
bræðrum okkar frá þvi að
verða háðir óréttlætinu og
ágirndinni. Vissulega
vandasamt hlutverk.
INNDJÚPSÁÆTLUN
ÆTLAR AÐ DRAG-
AST A LANGINN
• 29 beiðnir liggja fyrir um lán til framkvæmda
• En ræktun er 2-3 árum á eftir skipulaginu
„Landnám rikisins átti upp-
runalega að hafa umsjón með
Inndjúpsáætlun. Nauðsynlegt
hefði verið, að hafa sérstakan
mann, sem hefði umsjón með
áætluninni, en þann mann höf-
um við aldrei fengið. Þvi höfum
við aðeins sinnt þessari áætlun i
hjáverkum”, sagði Arni Jóns-
son, landnámsstjóri, i' samtali
við Alþýðublaðið. Arni sagði, að
áætlunin hefði ekki staðizt að
öllu leyti, og hefði þar margt
komiðtil, m.a. staðiðá greiðslu
lána fram á siðasta haust.
Ræktun á eftir
„Framkvæmdir og skipulagn
ing við Inndjúpsáætlun” byrj
aði fyrst fyrir þremur árum
og var áætlað að ljúka
byggingarframkvæmdum að
mestu fyrstu ár áætlunarinn-
ar. Fyrirhugað var, að rækt-
unarframkvæmdir væru gerðar
samhiiða byggingu útihúsa, þvi
að nauðsynlegt er, að það hald-
ist I hendur, til að hægt sé að
fjölga I bústofninum. Arin 1973
og 1974 fékkst enginn til þess að
grafa skurði, svo að hægt væri
að ræsa fram. Fékkst ekki mað-
ut til þess fyrr en siðastliðið
sumar, og er ætlunin að klára
þennan lið i sumar. Ræktunar-
málin eru þvi 2—3 ár á eftir
skipulagningunni.
Þetta setur að sjálfsögðu stórt
strik i reikninginn, vegna þess
að þegar útihúsin eru tilbúin, þá
standa þau að mestu auð, þar til
búið er að rækta tún, og þá fyrst
er hægt að fjölga búsmala.
Þetta dregur þvi áætlunina alla
aftur um töluverðan tima. Hins
vegar er ekki hægt að neita þvi,
að öll skilyrði til ræktunar á
þessum slóðum eru mjög erfið”.
Fjósin til staðar.
Nú eru nær eingöngu byggð
fjárhús og hlöður, en litið sem
ekkert af fjósum. Hvernig send-
ur á þvi? „Fjárhúsin fyrir vest-
an voru flest byggð úr torfi, og
mjög úr sér gengin. Einnig voru
þau mjög litil, og þvi ástæða til
að stækka þau og fjölga, með
aukin fjárbúskap i huga.
Mjólkurframleiðsla bænda i
Inndjúpinu var, og er enn tölu-
verð. Hins vegar þurftu þeir að
fella kýrnar i stórum stil á
kalárunum 1966 til 1968. Fjósin
voru flest nýrri og stærri en
fjárhúsin, þannig að mikið er af
auðu plássi fyrir þær nú.”
Eykur áhuga á búsetu.
„Þessar framkvæmdir I Inn
djúpinu virðast auka
áhuga yngra fólks til bú
setu á þessum fjarlægu
stöðum. Ég veit til þess,
að eitthvað af ungu fólki
hefur fluzt vestur til búsetu. Til-
gangurinn með þessari áætlun
var sá að koma i veg fyrir, að
fólk á þessum stöðum færi það-
an i stórum stil. Nú er alveg
búið að koma I veg fyrir það, og
má geta þess, að nú liggja fyrir
29 beiðnir um lán til fram-
kvæmda”, sagði Arni að lokum.
Endurgreiðslur
„Það reyndi fyrst á það I
haust, hvort bændur stæðu i
skilum með endurgreiðslur lán-
anna”, sagði Stefán Pálsson,
skrifstofustjóri hjá Stofnlána-
deild landbúnaðarins, i samtali
við Alþýðublaðið. Stefán bætti
þvi við, að endurgreiðslur af
lánunum væru óðum að berast
þessadagana, og vildi hann þvi
ekkert spá um skilin.
„Það sem af er, Tinnst mér
skil á endurgreiðslunum ekki
mikið verri en ég bjóst við. Ég
lit ekki á, að vanskil séu slæm,
nema fyrr en eftir svona 2 ár frá
gjalddaga. Það er litið á allar
framkvæmdabeiðnirnar og
athugað, hvort viðkomandi hafi
staðið i skilum. Ef svo er ekki,
þá fá þeir ekki lán aftur.
Það eina, sem við óttuð
umst, er það að ræktunarmálin
hafa ekki staðizt, og eru þau
þegar 2-3 árum á eftir áætlun.
-GG-
ÞAU VILJA
JAZZINN
METINN AD
VERDLEIKUM
Stofnaður verði sjóð-
ur til styrktar norræn-
um tónskáldum, sem
vilja semja fyrir jazz-
hljómsveitir. Komið
verði á fót norrænu
jazzmúsik-safni, þar
sem hljóðfæraleikarar
og hljómsveitir hafi
greiðan aðgang að nót-
um. Reynt verði eftir
mætti að greiða fyrir
gagnkvæmum heim-
sóknum norrænna jazz-
leikara og þeim gefin
tækifæri til að starfa i
hljómsveitum hvar-
vetna á Norðurlöndum.
Þetta eru þrjú þeirra atriða
sem Nordjazzfundur haldinn I
janúar siðastliðnum, lagði hvað
mesta áherzlu á . Fundur þessi
var hinn þriðji i röðinni, en
Nordjazz samstarfið hefur nú
staðið um tveggja ára skeið.
Fundurinn ákvað einnig, að
halda áfram samvinnu á borð
við Nordjazz kvintettinn, sem
varstofnaðuri hittifyrra og nor-
ræna kvintettinn — jazz-beat-
popp-flokkinn, „De vilde svan-
er”, sem gerði mikla lukku i
vetur. Þar var fulltrúi Islands
Jakob Magnússon, pianóleikari.
Sem fyrr er það þröngur fjár-
hagur Nordjazz, sem aðallega
háir framkvæmdum — opinber
framlög skorin við nögl, og
skilningur ráðamanna á listgildi
jazztónlistar viðast næsta tak-
markaður.
Fundarmenn lýstu þó mikilli
ánægju sinni með nýju tón-
listarlögin I Danmörku en þar er
jazzmúsik metin til jafns við
aðra músik.
Að lokum var ákveðið, að
unnið skyldi að auknu samstarfi
norrænna útvarps- og sjón-
varpsstöðva i jazzmálum.
KYNLEG TEIKN
EFTIR GEST GUÐMUNDSSON - FRÁFARANDI
FORMANN STÚDENTARÁÐS (3. HLUTI):
A LOFTI: FRUMVARP RfKISSTJORNARINNAR
Embættís-
mannafrum-
varpið
En nú fóru einkennilegir
hlutir að gerast. Svo virðist sem
ráðamönnum þjóðarinnar hafi
virzt endurskoðunarnefndin
vera orðin of höll undir náms-
menn þvi að málum var þannig
hagað að hún skilaði aldrei áliti
heldur voru embættismenn i
ráðuneytum látnir vinna upp
lagafrumvarp, menn sem litla
þekkingu hafa á lánamálum
námsmanna, menn sem litinn
sem engan skilning höfðu á þvi
sem þeir fjölluðu um a.m.k.
ekki eftir afurð þeirra að dæma.
Það var heldur rislágur
menntamálaráðherra sem
mælti fyrir frumvarpi til nýrra
laga um námslán og námsstyrki
i efri deild Alþingis þriðjudag-
inn 24. febrúar sl. Enda virtist
hann mæla gegn betri
sanivizku. Það frumvarp sem
hann lagði fram var slik ósvifni
við námsmenn aö full ástæða
var fyrir aðstandendur þess að
skammast sin. Þetta er þeim
mun fordæmanlegra fyrir þá
sök að námsmenn höfðu lagt
fram tillögur sem fólu i sér að
yfirlýstum markmiðum rikis-
valdsins i lánamálum náms-
manna yrði náö.
Frumvarp
rikis-
stjórnarinnar
Og hvemig litur svo þetta
frumvarp rikisstjórnarinnar
út?
I fyrsta lagi er þar ekki gengið
til móts við meginkröfu náms-
manna um að lögfesta, að
námslán nægi fyrir eðlilegum
framfærslukostnaði. Það á
áfram að „stefna að” þessu
marki, þó að Alþingi og rikis-
stjðmir hafi fyrir löngu fest
þetta orðalag i sessi yfir loforð
sem örugglega á að svlkja.
Þrátt fyrir það að full-
nægjandi námsaðstoð er ekki
lögbundin, er gert ráð fyrir
strangri endurgeiðslum náms-
lána en þekkjast á nokkrum lán-
um á opinberum lánamarkaði.
Stilfært og stolið
Embættismenn rikisvaldsins
hafa stuðzt nokkuð við tillögur
námsmanna, en gert á þeim
breytingar, sem allar ganga
þvert á grundvallarsjónarmið
námsmanna. Allar þessar
breytingar leggjast nefeilega á
lágtekjumenn.
I frumvarpinu eráfram gertráð
fyrir þvi, að tekiö verði hlutfall
af tekjum manna umfram við-
miðunartekjur, eins og tillögur
námsmanna ætluðusttil.En það
á ekki að láta hér við sitja, eins
ognámsmenn kröfðust, heldur á
jafnframt að leggja á hvern og
einn námsmann 50 þúsund
króna ársgreiðslu, en sú upphæð
er miðuð við núverandi verðlag
og verður verðtryggð.
Vilhjálmur Hjálmarsson
sagði þegar hann mælti með
frumvarpinu að þessi lág-
marksendurgreiðsla væri til-
tölulega lág upphæð.Þaö getur
verið, að manni með samanlögð
þingmanns- og ráðherralaun
þyki 50 þús. lág upphæð en ég
er smeykur um að verkamanni
eða starfsmanni I verksmiðju
þætti heldur hart að sjá af
einum mánaðarlaunum i endur-
greiðslur námslána, og það er
alls ekki útilokað að maður sem
lokið hefur námi, eigi eftir að
vinna um lengri eða skemmri
tima sem ófaglærður verka-
maður.
1 viðbót við 50 þúsund króna
ársgreiðsluna ætlast rikis-
stjómin til að námsmenn greiði
eitthvert hlutfall af tekjum
umfram viðmiðunartekjur. Ég
sagði eitthvert hlutfall, þvi að
skv. frumvarpinu á að ákvarða
það með reglugerð. Þetta telja
námsmenn mjög óeðlilegt að
hlutfallið verði ekki ákveðið af
Alþingi og sett i lög. En frum-
varpið um námslán og náms-
styrki ber öll merki vafasamra
vinnubragða eins og sést bezt á
hinum fjölmörgu atriðum sem
skjóta á til reglugerðar eða eru
einungis heimild.
Ég sagði áðan að nefndin sem
átti að semja frumvarpið, hefði
náð samkomulagi i öllum helztu
atriðum, fyrir utan þann tiltölu-
lega smávægilega ágreining
sem varð um endurgreiðslu-
kerfið. En það virðisthelzt sem
slikar nefndir starfi bara upp á
punt, þvi að það frumvarp sem
lagt var fram, sver sig I flestum
atriðum litið i ætt við það frum-
varp sem endurskoðunarnefnd-
in var um það bil að ganga frá. I
öllum þessum atriðum, sem
þarna ber á milli, gengur frum-
varpið á rétt námsmanna.
Ríkisstjórnin vill hafa ráðu
neytameirihluta i stjórn lána-
sjfíisins, námsmenn eiga að
afla sér sjálfskuldarábyrgðar-
manna að námslánum sinum,
styrkir til að jafna aðstöðu
námsmanna eiga ekki að ná til
námsmanna hérlendis, allt of
óljós ákvæði eru um það, hverjir
eigi að fá aðild að Lánasjóði, og
þannig mætti lengi telja. Það er
engu likara en embættis-
mennirnir sem frumvarpið
sömdu, sjái fyrir sér náms
menn sem hálfgildings glæpa-
lýð, þvi að alls staðar eru sett
inn ákvæði sem tryggja rétt
rikisvaldsins, en færri sem
trýggja rátt námsmanna.
En veigamestu atriðin eru
samt endurgreiðslurnar og á-
kvæði um það hversu há lánin
eiga að vera. A sama tima og
rikið veigrar sér við að lögfesta,
að það láni námsmönnum það
sem þeir þurfa, á sama tima
ætlar rikisvaldið að margfalda
endurgreiðslur námslána frá
þvi sem nú er.
Endur-
greiðsluákvæðin
Endurgreiðsluákvæði lána-
frumvarpsins myndu þýða að
næstum þvi hver einasti lánþegi
myndi endurgreiða námslán sin
upp i topp visitölutryggt, og eru
það harðari kjör en þekkjast á
lánamarkaðnum. Hver einasti
námsmaður,sem tekur heildar-
lán sem er lægra en ein milljón
endurgreiðiir það bara með lág-
marksgreiðslunum. Hér er um
að ræða um það bil helming af
þeim sem á annað borð fá lán.
Hinar svokölluðu aukaafborg-
anir frumvarpsins, sem menn
greiða i samræmi við tekjur,
munu að öllum likindum ná til
meginþorra lánþega á þann
veg, að þeir endurgreiði lán sin
að fullu, visitölutryggð.
Á sama tima vill rikisvaldið
ekki lögfesta að þessi afarlán
skuli nægja mönnum til fram-
færslu meðan á námi stendur.
Það er þvi ekki að ófyrirsynju,
að námsmenn sögðu i umsögn
sinni til Alþingis, að frumvarpið
sé samið út frá þvi meginsjón-
armiði að láta sem minnst og
taka sem mest.
Kröfur
námsmanna
Allt frá þvi að frumvarpið
kom fram fyrir þrem vikum,
hefur farið fram mikil umræða
meðal námsmanna. Engan hef
ég ennþá fyrirhitt, sem er á-
nægður með frumvarpið. Menn
hefur greint á um það hvort
námsmannasamtökin eigi að
heimta lækkun endurgreiðslna
fyrir alla, eða fyrir lágtekju-
menn. Það sjónarmið hefur orð-
ið yfirsterkara, að díki eigi að
taka upp vörn fyrir hátekju-
menn, en hins vegar eigi að
leggja allt kapp á að verja lág-
tekjumenn fyrir ströngum
endurgreiðslum. 1 samræmi við
þetta hafa ótal fundir náms-
manna samþykkt eftirfarandi
kröfugerð til Alþingis um breyt-
ingar á frumvarpinu:
1. Full brúun fjárþarfar
námsmanna verði lögfest.
2. Burt með lágmarksendur-
greiðsluna. Einungis verði um
endurgreiðslur að ræða, þegar
tekjur eru komnar yfir lág-
marksframfærslukostnað.
3. Fullur stuðningur við tillög-
ur Kjarabaráttunefndar náms-
manna, en þessi samstarfs-
nefnd allra viðkomandi náms-
mannasamtaka hefur sent Al-
þingi tillögur að lögum um
námslán og námsstyrki.
Megin-
sjónarmið
Sú stefna sem kemur fram i
stjórnarfrumvarpinu, ber semj-
endum sinum ekki fagurt vitni.
Það meginsjónarmið er látið
ráða, að eyða sem minnstu i
menntamál. Þar með er alger-
lega litið fram hjá þeirri þjóð-
hagslegu nauðsyn, sem er á öfl-
ugu menntakerfi. Skammtima-
örðugleikar efnahagslifsins
verða öllum langtimasjónar-
miðum yfirsterkari. Jafnframt
er þetta frumvarp árás á yfir-
lýsta stefnu stjórnvalda um
jafnrétti til náms^ þar sem
námslán eiga ekki að vera full-
nægjendi, og stifar endur-
greiðslur lágtekjumanna ekki
siður en hátekjumanna geta
orðið til þess að menn leggja
ekki út i að taka lánin.
Menntamálaráðherra lýsti
þvi yfir i' útvarpi i gær, að út frá
þvi skyldi gengið að foreldrar
námsmanna styddu þá til náms.
Þá spyrja námsmenn eðlilega :
„Hvað með þá námsmenn sem
eiga tek julitla foreldra sem ekki
eru aflögufærir, eða eru jafnvel
foreldralausir?" Slika náms-
menn virðist rikisstjórnin ætla
að setja út á gaddinn.
Námsmenn berjast nú fyrir
þvi að efnahagslegt jafnrétti til
náms verði að veruleika. Náms-
menn eru ekki að berjast fyrir
neinum forréttindum, við vilj-
um fallast á stifar endurgreiðsl-
ur námslána af hálfu hátekju-
menntamanna, en við viljum
verja lágtekjumenntamenn frá
slikum álögum.Við heitum á is-
lenzka alþýðu að hún styðji
námsmenn i baráttu sinni, þvi
að baráttan fyxir efnahagslegu
jafnrétti til náms er stéttarbar-
átta alþýðunnar.