Alþýðublaðið - 24.09.1976, Blaðsíða 9

Alþýðublaðið - 24.09.1976, Blaðsíða 9
8 ÚR YMSUIW ATTUM Föstudagur 24. september 1976 alþyðu- blaóid alþýðu* blMðlö Föstudagur 24. september 1976 VETTVANGUR 9 Ha, Þórarinn? Hinn 15. ágúst s.l. skrifaöi Þórarinn Þórarinsson i dálk sinn Menn og mál- efni. Þar segir á þessa leið: „Fram- sóknarflokkurinn mun ekki binda sig vi6 neina einsýna stefnu, heldur kapp- kosta að leggja raunhæft mat frjáls- lynds umbótaflokks á hin einstöku vandamál. Hann mun leggja kapp á að vera viösýnn og framsýnn, en binda sig ekki viö meira og minna úreltar kreddur. Þessi stefna er i fullu sam- ræmi við hinn nýja tima og nýju kyn- slóð, sem er á margan hátt minna kreddubundin, óháðari og frjálslynd- ari en fyrri kynslóðir voru, þegar undan eru skildir tiltölulega fámennir kredduhópar, sem hafa ýmist skipað sér lengst til hægri eða vinstri.” I leiöara Timans i gær leggur Þórar- inn mikla áherzlu á þaö, aö afturhaldið i landinu hafi alla tið beint spjótum sinum aö Framsóknarflokknum og Timanum. Siöan segir: „Afturhaldiö gerir sér ljóst, að þvi stafar ekki nein hætta frá uppvisnuðum krataflokki eða grimuklæddum kommúnistaf- lokki”. Nei sei nei. Siðan heldur Þórar- inn áfram gunnreifur og segir: „Afturhaldinu stafar mest hætta af umbótaflokki, sem vinnur ábyrgt og öfgalaust að félagslegum og verkleg- um framförum.” Þarna á Þ.Þ. viö Framsóknarflokkinn og heldur svo áifram: „Framsóknarmenn geta talið sér til sóma, að afturhaldsblaö og sorpblað eins og Dagblaöið skuli sér- staklega beina geiri sinum gegn þeim. Það er góð sönnun þess, að þeir eru á réttri leið. Þær öfgafullu ásakanir blaösins, að flokkurinn sé eins konar samsafn glæframanna, munu ekki verða flokknum til tjóns, heldur öfugt. Þær munu hins vegar verða þeim, sem leggjast jafn lágt i öfgafullum áróöri, til ævarandi skammar.” Forsætisráðherra Noregs í opinberri heimsókn: ENGIN VANDAMAL Á DAGSKRÁNNI SJ-Kcykjavfk. Odvar Nordli for- sætisráöhrrra Norömanna kom i opinbrra hrimsókn hlngaA til lands slðdegis I gcr ásamt eigin- konu sinni og fylgdarliði. Viftlá að ekki v*ri hxgt aö lenda á Kefla- vfkurflugvelli vegna þoku, en þaö tókst, og kvaóst ráöherrann vera áncgóur aö vera kominn á is- lenzka grund, og kvartaöi ekki þótt veöriö v*ri þungbúiö. Nordli kváö Norómenn og Islendinga ekki hafa vandamál. sem þeir þyrftu aö rcóa sln I milli, en þeir Geir llallgrimsson forsvtisráö- herra myndu hinsvegar rröa samvinnu landanna og önnur m þar sem báöar þjóóirnar V hagsmuna ab geta. Þetta . fyrsta skipti sem Nordli forsætis- V K^nnrbf ti! ráöherra kemur hingaö I opinber- kv' lands t.l um erindagjöröum. .A Urnir I fylgd meö norska forsætisrá* . -n herranum eru Marit Nordi1 vind Bolle abstoöarráöh e&t -<C^ kon» hans Olga, P- .0' ^ ráöuneytisstjóri. • A'ð ,*a\ V J&P aker skrifstof- ráöuney tiny^ £%* og fréttr V feröinr & <f' .Aöt1: Almannavi Nægc ráðstc við Ki miðaí Í-O'A' <-ff & eran V'e^ Opinberri heimsókn utanríkis- ráðherra lýkur '■ <pk.« kJ>aö V/ fa/s i ff')}, r’ .ríkisráö- 0 Geir llall- ^rsctisráöherra, .ikonum sinum, fyr- ,an heimiii forsætisráö- i-ahjónanna 1 gxrkvöld. vík. — Miö vöur, þá aráö aö þs «gt aó nrgar ö .air hafi verib g .röflu, ságöi Guójón I samóali vió Timann I ga >kiö var fundi ráösin- ' vegar var r*tt um þaö I stafanir þyrfti aó g veturinn, þegar snjóalc aö hamla eölilegri umi ars er almannavarnane vatnssveit og þarf aö hana hvaba ráöstafi heppilegar. Uppljóstranir Vilmundar Gylfason- , ar um fjármál Einars Ágústssonar skall fyrir þjóðina i byrjun mánaðar- ins, en þá hitti einmitt svo á að utan- rikisráðherra var erlendis. Þaö var þvi ekkert óeðlilegt þótt málgagn utanrikisráðherra, Timinn, tæki upp hanzkan fyrir Einar strax daginn eftir að grein Vilmundar birtist i Dagblað- inu. IfréttTimansfrá 4. september segir svo um þetta mál undir fyrirsögninni „Vegið að utanrikisráðherra fjar- stöddum”: „í grein eftir Vilmund Gylfason, sem birtist i Dagblaðinu i gær, er vegið að Einari Agústssyni utanrikisráðherra vegna veðskulda- bréfs, sem Landsbankinn hefur keypt af honum siðastliðiö vor, að fjárhæð 5.7 miljónir króna." Slðan segir svo i frétt Timans: „Grein þessi birtist einmitt þá daga, er utanrikisráðherra dvelst einhvers staöar i Júgóslaviu i framhaldi af heimsókn sinni til Tékkóslóvakiu og Ungverjalands, og er ekki væntanleg- ur heim fyrr en eftir allmarga daga. Hún er með öörum orðum birt, þegar hann getur ekki svarað fyrir sig fyrr en seint og um siðir og verður sú að- ferð að teljast álassverð, þar eö enginn getur gert grein fyrir þessu máli frá sjónarmiði utanrikisráðherrans nema hann sjálfur.” Svo mörg voru þau orð. Að visu heföi utanrikisráðherra ver- ið f lófa lagiö að stytta för sina eitt- hvað austan járntjalds til að svara al- varlegum ásökunum. Ráðherrann Jæja þá, Einar Ágústsson kaus þó að fara sér hægt og vera viö- staddur hátiöahöld i tilefni einnar mestu niðurlægingar, sem um getur I Evrópu á siöasta áratug. En það er önnur saga. Samkvæmt upplýsingum frá utan- rikisráðuneytinu var gert ráð fyrir að Einar kæmi til landsins 11. þessa mán- aðar. Má vera aö það hafi staðizt. Eitt er vist að ráðherrann er nú búinn aö vera á landinu i nokkurn tima. 1 fréttum útvarpsins s.l. þriðjudag var greint frá þvi að Einar Ágústsson mundi ávarpa Alsherjarþingið mið- vikudaginn 29. september. Hins vegar hefur engin tilkynning borist frá utan- rikisráðuneytinu þess efnis aö Einar Agústsson, muni opinberlega gera grein fyrir viðskiptum sinum við Landsbankann. Nú fer ekki á milli mála, að ráöherr- anum er fullljóst hversu alvarlegt mál hér er á ferðinni. Það er ekki bara dagblaðið Timinn sem biöur eftir skýrslu utanrikisráðherrans um þetta fjármálahneyksli.heldur allur al- menningur. Að visu er það ekki bara ráðherrann, sem þarf að standa fyrir máli sinu. Jó- hannes Nordal og Jónas Haralz veröa lika að gefa sin svör. Ef þessi svör fást ekki með venjulegum leiðum verður ekki annað séö en krafist verði tafar- lausrar dómsrannsóknar. Hitt er ljóst, að ráðherra getur ekki endalaust þagað. Hann veröur að komast að einhverri niöurstöðu. —BJ JARÐHITI VÆNTANLEGA NOTAÐ- UR TIL GRASKÖGGLAGERÐAR A siðustu árum hafa verið gerðar rannsóknir á heyþurrkun við jarðhita. i upphafi árs 1974 var Baldur Líndai efnaverkfræðingur fenginn til að endurskoða fyrri athuganir sem farið höfðu fram á vegum Rannsóknarráðs ríkisins og kom m.a. fram í skýrslu hans, að rannsókn lokinni, að heyþurrkun við jarðhita reyndist stórum hagkvæmari en meðnotkun olíu. Þessar niðurstöður voru sföan teknar til athugunar hjá Land- námrikisins, einkum með tilliti til graskögglagerðar. Að sögn Arna Jónssonar landnámsstjóra er það einkum á tveim stöðum, semkemurtil greina að nýta jarðhita til heyþurrkunar. Er það í Saltvik i Suður - Þing- eyjarsýslu og Hólmi í Skaga- firði. Á þessum stöðum er fyrirhugað að reisa grasköggla- verksmiðjur bráðlega, og i báðum tilfellum hafa veriö ræddir hugsanlegir möguleikar á nýtingu jarðvarma. Skortir fjármagn. Nú hafa alls verið reistar 4 heykögglaverksmiðjur, og eru þær allar byggðar á vegum rikisins. En vegna stað- setningar þeirra hefur ekki verið möguleiki á að nota jarð- hita við heyþurrkunina. Hins vegar hefur ekki verið tekin endanleg ákvörðun um hvenær hafist verði handa við byggingar áöurgreindra verk- smiðja, enda hefur skort fjár- magn til framkvæmdanna. Sagði Arni, að rætt væri um að framkvæmdir geti hafist á næsta ári, en sem stæði væri verið að undirbúa ræktun og þ.h. Aðspurður um sparnað með jarðhitaþurrkun, sagði Arni, að ekki væri hægt að nefna neinar óyggjandi tölur enn, þvi énn væri ekki vitað með vissu hversu mikla fjárfestingu til viðbótar þetta hefði i för með sér. Þurrkunarkostnaður með oliu væri nú i kringum 15-17% af öllum rekstrarkostnaði verk- smiðjanna. Fyrir hvert kiló af svartoliu fengjust um það bil 3 kg af kögglum. Ef svartolian kostaði tæpar 20 kr. kg væri þessi kostnaður tæplega 7 kr. fyrir hvert kiló af graskögglum. Það hefði komið fram I skýrslu Baldurs Lindal, að hey- þurrkun við jarðhita hefði aukna f járfestingu i för meö sér. Væri hún m.a. fólgin i þvi, aö þegar heý væri þurrkað við lág- hita, þyrfti talsvert stærri þurrkunarflöt heldur en ef um háhitaþurrkun væri að ræða. „Sem dæmi má nefna, að jarðhitinn sem yrði væntanlega notaöur við heyþurrkunina, er 70-80 gráður. Hins vegar er hitinn sem fæst meö svartoliu- þurrkun miklu meiri eða 900- 1000 gráður. Það gefur því auga leið, að það þarf mörgum sinnum stærri þurrkflöt til að ná sömu afköstum. En þetta dæmi er ekkert auöreiknað fyrirfram, og erfitt að nefna einhverjar ákveðnar tölur i þessu sambandi”. 100% nýting. Sagði Arni Jónsson enn fremur aö fengist hefði nokkur reynsla varðandi þurrkun með jaröhita með tilkomu Þörunga- vinnslunnar á Reykhólum, en þar er sem kunnugt er notaöur jarðvarmi við þörunga- þurrkunina. Ef farið yröi út i slika heyþurrkun, yrði vafa- laust notaöur svipaður út- búnaður og er i Þörunga- vinnslunni, en vegna litils orkumagns reyndist það ekki vera hægt. En þaö verða ef til vill gerðar tilraunir með þetta næsta sumar, og þá ættu málin að fara að skýrast, sagöi Arni Jónsson að lokum. —jss HVERNIG BREGZT F0LK TILFINNINGA- LEGA VIÐ NÁTTÚRUHAMFÖRUM Sólfríður Guðmundsdóttir hjúkrunarfræðingur Þótt þegar liggi fyrir talsverð vitneskja um eðli náttúruhamfara hér á landi og við eigum nú kunn- áttusama sérfræðinga — á sviði náttúruvisinda — þá hafa ekki verið gerðar sem skyldi rannsóknir á félagslegum áhrifum meiriháttar náttútuhamfara. öllum er ljóst hversu mikið rask eldgosið i Vest- mannaeyjum hafði á allt mannlif tiltölulega stórs byggðarlags, en enginn hefur grannskoðað þau áhrif eða reynt að skrá þau. Þá hafa sérfræðingar ekki skjálftarnir hófust i kjölfar unnið skipulega að þvi að kanna áhrif náttúruhamfara á andlega heilsu fólks, en upplýsingar um allar félagslegar afleiðingar náttúruhamfara hljóta að verða ómissandi við skipulag almanna- varna og viðbúnaðar gegn náttúruhamförum hér á landi. Sólfriður Guðmundsdóttir, hjúkrunarfræðingur, sem var á Kópaskeri þegar jarðskjálftarnir miklu gengu þar yfir i fyrra, hefur ritað skemmtilega og athyglisverða grein i nýútkomið tölublað Timarits Hjúkrunar- félags Islands. Þar greinir hún frá ýmsu, sem hún veitti eftirtekt i fari fólks og viöbrögðum þess viö jarðskjálftunum. Grein Sólfriðar ber yfir- skriftina „Áhrif náttúru- hamfara” og er svohljóðandi:. Sólfriður Guðm undsdóttir hjúkrunarfræðingur Kæru lesendur. 1 þessari frásögn, sem fjallar um náttúruham- farirnar hér á Kópaskeri og i ná- grenni, frá þvi desember 1975, mun ég leitast við að fjalla um áhrif þeirra á andlega heilsu ibúanna, þar sem kviöi, tauga- spenna, andlegt og likamlegt álag kom þungt niður á fólkinu á þess- um slóðum. Það var um 20. des., sem leirgoss úr Leirhnjúk. Þá var ástandið verst i Kelduhverfi og á sumum bæjum við öxarfjörð, en fannst einnig hér á KÓpaskeri. Þá þegar átti margur maöurinn i erfiöleikum andlega, aðallega eldra fólkið, sem hafði lent i jarð- skjálftum áöur. Þar kom strax fram kviöi og hræösla sem orsakaöi vöðvaspennu, svo fólki varð ekki svefnsamt nótt eftir nótt. Það leitaöi eftir aðstoð og fékk töflur fyrir svefn, sem hjálpuðu þvi að slaka á yfir nóttina svo að það væri betur undirbúið fyrir erfiði næsta dags. Dagarnir liðu hver af öörum, stundum voru margir skjálftar, en oft var rólegt á milli. Fólkið undirbjó jólahátiðina eftir beztu getu. A Þorláksmessu var ákveð- ið að mynda almannavarnar- nefnd á Kópaskeri. A nefndinni áttu sæti 6 manns. Fjallað var um neyðarvamir og undirbúningur hafinn til að hægt væri aö senda björgunarsveit til aöstoðar þeim i Kelduhverfinu, þvi þar var ávallt búist við einhverjum slysum af völdum náttúruhamfara. Viö töldum til allar jeppabifreiöar, snjósleða og vörubifreiðir til manna- og skepnuflutninga. Einnig var lagt talstöðvarkerfi, og ýmsum upplýsingum safnaö. Aðalstöðvar almannavarna voru ákveðnar i húsi kaupfélagsins og þaðan skyldi starfinu stjórnað. Björgunvarsveitir eru starfandi á þessu svæði. Nú voru jólin gengin i garð og spenna lá i loftinu vegna stöðugra skjálfta og á jóladagskvöld kom reglulega snarpur kippur, þannig að leirtauið hristist i skápunum og fólkið hreyfðist til sitjandi sem standandi, Það kom óhugur i fólk og flestar umræður snerust um hvaö væri að gerast hjá nátt- úrunni. Óvissa og kviöinn gerði nú enn meira vart við sig en áður. Sumir voru svo forsjálir að þeir tóku niður dýrmæta muni af veggjum og settu útvörp og sjónvarpstæki á gólfiö, pökkuðu niður leirtaui og voru viðbúnir að taka á móti næsta kipp. Margir höfðu þann háttinn á, að sofa sem næst útidyrunum til aö geta hlaupið út þegar skjálftar komu, en aðrir stifnuðu kyrrir i sömu sporum og náhvitnuðu. Flestir voru mjög spenntir. Ahrif skjálftanna á blessuö börnin voru misjöfn, fór það mjög eftir skapgerð barnanna. Einnig tel ég viðbrögðin i kringum þau hafa haft talsvert að segja á framkomu og liöan barnanna. Það var si og æ verið að tala um jaröskjálfta, hvað kippurinn i gær hafi veriö mikill og hvort þessu ætlaði aldrei aö ljúka, hvað myndi gerast næst? Alltaf hlust- uöu börnin og fundu spennuna i loftinu. A hverju heimili voru óvænt komnir einhverjir jarð- skjálftamælar, svo sem hurðir sem hristust til, ljósakrónur sem glömruöu, einhverjir hlutir sem hreyfðust til við smáskjálfta. Yngstu börnin kölluðu á mömmu, þegar þau urðu fyrir einhverjum áhrifum skjálftanna. Þau spurðu starandi, hrædd og hissa: „Hvaö var þetta mamma?” Skólabörnin og unglingarnir sögðu t.d.: „fannstu þennan?” eöa hlupu til og sögöu frá þvi, að þau hefðu fundiö jaröskjálfta og séð eitt- hvað hristast. Ahrifin voru sem sagt mörg og misjöfn. Hver hefur sina sögu að segja, en i öllum tilfellum er erfitt að lýsa þeim svo, að óreyndir fái einhverja hugmynd um hvernig það er að búa á jarðskjálftasvæöi. Haft hefur verið eftir jarð- fræðingi, að af öllum náttúru- hamförum hafi jarðskjálftar verstu áhrifiná fólkið, þvi það getur i rauninni ekki forðast hætt- una, það er huglægt atriði, en þegar eldgos brýst út, þá getur það haldið sig i hæfilegri fjar- lægð, það er hlutlægt. Þetta held ég að sé mikið rétt hjá honum, þvi óvissan um næsta kipp er mjög mikil. Hvað verður hann sterkur og hvar gætir áhrifa hans mest? Aðfaranótt hins 13 dags janúar- mánaðar var töluvero ókyrrö þvi við vöknuöum oft þá nótt, sem sumar aörar nætur. En það veit sá sem allt veit að enginn bjóst við þvi sem við áttum i vændum þann dag. Það var þriðjudaginn 13. janúar kl. 13.32 að þaö kom mjög stór jarðskjálftakippur, sem mældist ca. 6,5 á Richterkvarða. Hann kollvarpaöi þessum lyrrkáta staö, allt lif fór úr sinum föstu skorðum. Margar frásagnir eru til um það sem gerðist. Tel ég vist að allir hafi lesið dagblöðin, en þar var t.d. greint frá jarðfræði- legurn breytingum sem uröu á þessu svæði.ásamt þeim skemmdum sem uröu á mann- virkjum. En hvernig brást fólkið við? Ég var stödd inni i litlu lyfja- herbergi viö vinnu mina, þá heyri ég óskaplegar drunur og sér- kennileg óhljóð utan frá og lit upp. Húsið fór að hoppa til og lyfjaglösin að detta úr hillunum. Fyrsta hugsun min var að jþessi skjálfti væri stærri en hinir og að húsið myndi e.t.v. hrynja. Börnin min, eins og tveggja ára, voru uppi á efri hæðinni ásamt tiu ára tviburasystrum, sem voru aö fóstra þau fyrir sig. Ég kallaöi upp yfir mig: „Börnin min!” og hentist af stað upp til aö bjarga þeim út. A leið minni upp stigann sá ég hvernig sprungur komu i veggina og stór gluggi gegnt mér gekk i bylgjum. Ég hélt mér i handriðið og gat togað mig ein- hvern veginn upp. Þegar þangað varkomið fann ég börnin öll liggj- andi hér og þar á gólfinu, ékk’ert þeirra var slasaö, þó svo að allt i kringum þau lægju hutir sem höfðu dottiö niður af veggjum og hillum. Þá fór skjálftanum að linna og við lituðumst um i húsinu, þar sem ekkert var á sin- um rétta stað, eins og hvirfil- vindur hefði komiö og sópað öllu til. Eftir á að hyggja held ég að viðbrögð min hafi verið ósjálfráð og eflaust þaö sama að segja um fólk almennt fyrstu mlnúturnar. Ég sá að fólkið hljóp um göturnar eflaust að huga að fjölskyldu sinni og eignum. Böm voru grátbólgin og óttaslegin. Eginmaður minn tók nú börnin okkar með sér og fór að aka skólabörnum úr skól- anum heim á bæina i Núpasveit enég fór að vinna. Þennan eftirmiðdag var staddur læknir á Kópaskeri, þvi þeir koma reglulega einu sinni i viku frá Húsavik og við vorum svo heppin að það var einmitt á „læknisdegi” sem stóri kippurinn kom. Við byrjuðum á þvi að taka til á læknisstofunni svo að hægt yrði að ganga þar um. Viö bjugg- umst við að fólk hefði farið illa út úr þessum skjálfta og máttum eins vel búast við fjöldamóttöku. Viö unnum saman að þeim verk- efnum sem upp komu. En þegar leið á daginn kom i ljós að engin stórslys höfðu orðið og er það kraftaverk. Rafmagnið sló út smá tima, vatn kom ekki úr krön- unum og simasamband var mjög lélegt og um tima alls ekk- ert. Almannavarnanefndin ákvað að flytja skyldi alltfólk i burtu, en þar sem sagt var i fyrstu aö brýrnar sunnan við Kópasker væru ófærar, var aðeins ein und- ankomuleið, þ.e. i áttina noröur til Leirhafnar og Raut’arhafnar. Lögðu bilar af stað fullhlaðnir fióttafólki. Þá var farið að hvessa og kominn skafrenningur um kvöldið. Það kom i ljós eftir smá- tima aö brýrnar voru færar þrátt fyrir skemmdir. Þá tók sumt af fólkinu stefnu til Húsavikur. Þangað fór eiginmaður minn með börnin okkar og fleira fólk, en afi barnanna kom svo með flugvél til Húsavikur næsta dag til að sækja þau. Stööugar jarðhræringar fund- Myndirnar sýna glögglega vegsummerki náttúruhamfaranna. ust næstu daga á eftir, svokallaðir eftirskjálftar, en þá vann hópur fóiks að endurreisnarstarfinu. 1 byrjun febrúar fór fólkið að flytja heim aftur, þá var bráða- birgðavatnslögn komin i sam- band og hægt var að byrja á að lagfæra og þrifa almennilega. Þegar þetta er ritað (i april 1976) er allt fólkið komið heim til sin. Þeir sem ekki geta búið i sin- um húsum dvelja hjá kunningjum sinum. En eru hræringar stöku sinnum, en þaö hef ég ekki fundiö persónulega, heldur frétt úr út- varpinu. Jörðin er mjög illa farin eftir þessar hamfarir, viða sprungur, gjótur, og stórar og ljótar gjár inni i miðju þorpinu, þar sem jarövegur, sem settur er ofan i þær sigur stöðugt niöur. Húsin bera þess einnig merki, þvi þau eru viða mjög sprungin og eitt hús þarf að jafna við jörðu vegna hættu á hruni. Þar hoppaði eftir partur hússins ofan á þeim neöri svo það er misgengi i veggjum hússins. 1 mörgum tilfellum lætur mannfólkið lika á sjá. Börnin eru sum hver ekki enn búin að jafna sig, þurfa e.t.v. að leita hjálpar sálfræðings. Fullorðna fólkið geymir þessa sérstöku minn- ingu, eins og einn Kópaskersbúi sagði: „Það var gaman að fá þessa reynslu áður en maöur fer i gröfina.” Kæru lesendur, ég vil leyfa mér að nota þetta tækifæri til aö senda innilegar kveöjur og þakklæti til stéttarsystra minna, samstarfs- manna og þeirra mörgu sem hafa sýnt mér og fjölskyldu minni vinarhug. Læt ég nú þessari frásögn minni lokið, þó að heilmargt sé látið ósagt, meö ósk og von um góöa framtið fyrir Kópaskersbúa og nábýlisfólk.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.