Alþýðublaðið - 04.11.1976, Blaðsíða 6

Fimmtudagur 4. nóvember 1976!
„AFLEITT STJÓRNARFAR
EN ÞAÐ LANG SKÁSTA"
Þegar fólk um Evrópu
fór til vinnu sinnar í gær-
morgun lágu enn ekki
fyrir endanleg úrslit í
forsetakosningunum í
Bandaríkjunum. Að vísu
höfðu kosningatölur og
tölvuspár, sem birtust í
sjónvarpi í Bandaríkjun-
um og útvarpi um allan
heim jafnan gefið til
kynna alla nóttina að
Carter myndi vinna
nauman sigur — og þótt
eilítið drægi saman með
keppinautunum eftir því
sem á talninguna leið, þá
gat hver maður sagt sér
að það myndi ekki nægja
Gerald Ford til að halda
embætti sínu. En klukku-
stundu eftir að forsetinn
gekk til náða í Hvíta hús-
inu í gærmorgun varð
Ijóst að hann yrði fyrsti
forseti Bandaríkjanna,
sem aldrei hefur verið
kjörinn til embættis.
James Carter hinn vel
menntaði hnetubóndi frá
Georgiu, sem hlaut nægan
stuöning kjörmanna til aö veröa
endanlega kjörinn forseti hinn
13. desember og tekur viö em-
bætti i byrjun næsta árs, kemur
þá til Hvita hússins klyfjaður
kosningaloforöum, sem hin nýja
rikisstjórn verður vart öfunds-
verö af.
í kosningabaráttunni var
Carter óspar á loforðin um úr-
bætur á öllum sviðum banda-
risks þjóölifs, ekki sizt efna-
hagsmála. Hinn verðandi vara-
forseti, Walter Mondale, sem er
norskættaður, lagði á það mikla
áherzlu i sjónvarpseinvigi sinu
við keppinaut sinn, Robert Dole,
að Carter myndi fela sér sérstök
verkefni sem varaforseta viö aö
samræma alla viðleitni innan-
lands til viðnáms gegn verð-
bólgu, sem hann kvað órétt-
látustu skattlagninguna i land-
inu. Auk þess hafa þeir báðir
boðað miklar úrbætur i skatta-
málum, einkum hafa þeir sagzt
munu draga úr aðstööu stór-
fyrirtækja til skattafrádráttar.
Þar verður við ramman reip að
draga — en óhætt er að fuilyrða
að hafi Carter pólitiskt þor til að
biðja þingiö um aö standa með
sér i þeim efnum þá hafi hann
efnt það kosningaloforð sem
trúlega kann að hafa fært hon-
um sigurinn.
Fylgzt með um allan
heim.
Þær raddir hafa svo sem
heyrzt hér á landi og viðar að
þaðsémeðeindæmum sá áhugi,
sem fjölmiðlar utan Bandarikj-
anna hafa sýnt þessum kosning-
um vestan hafs.
Þeir menn sem annað hvort
eru haldnir ólæknandi fordóm-
um i garð Bandarikjanna eða
tekið hafa að pólitiskri erfð
viðhorf svipaðrar ættar kunna
að fussa og sveia yfir frétta-
flutningi af kosningabaráttunni
og telja, þegar beztlætur, að hér
sé um hámark amerikaniser-
ingar þjóðarinnar að ræða.
Lýðræði i verki
En málið er allt annars konar
og áhugi þeirra milljóna manna
um allan heim, sem vöktu fyrri
nótt eða talsvert fram eftir
nóttu og biðu fyrstu merkja úr-
slita af kosningunum er af allt
öðrum toga spunninn.
Þótt segja megi að þátttaka i
þessum kosningum sé hlut-
fallslega litlu meiri en i prest-
kosningum i Reykjavik og
kosningaúrslitin sjálf nálgist að
heita að teljast ólögmæt
kosning i einhverju prestakall-
inu hér i borg, þá er 56% kjör-
sókn margfaldlega nægilegt úr-
tak til að sýna hug þjóðarinnar.
Kosningabaráttan i Banda-
rikjunum hefur oft á sér nokkurt
yfirbragð glæsilegrar leik-
sýningar — og með tilkomu
elektrónisku fjölmiðlanna hefur
hún færzt af útifundum, handa-
böndum og barnakossum inn i
upptölusali litsjón varps-
stöðvanna þar sem örugg og
glæsileg sviðsframkoma hefur
talsvert að segja.
En þetta breytir þó engan
veginn þeirri staðreynd, aö
þarna gefst okkur kostur á að
sjá lýðræði i verki. Carter er
einmitt gangandi dæmi um það
hvernig hægt er að hljóta ut-
nefningu til valdamesta em-
bættis eins af stórveldunum án
þess að hafa að baki sér
„flokksmaskinu” ráðandi
stjórnmálaflokks eða yfirráð
yfir herjum viðkomandi rikis.
Aðdragandi forsetakosninga i
Bandarikjunum er nú nær heilt
ár, og allur gangur mála þar er
fyrir opnum tjöldum. Allir þeir,
sem sækjast eftir embætti,
hvort sem það er til þings,
byggðastjórnar eða forsetaem-
bætti, verða að koma fram fyrir
kjósendur sina, leggja unnin
störf á vogarskálar þeirra, eða
gagnrýna störf þeirra, sem við
völd eru og bjóða betri kosti og
sanna þá jafnframt heiöarleika
sinn og einlægni.
Þátttaka þjóðarinnar
Hinar miklu umræður, sem
fylgja kosningum draga athygli
kjósenda að þjóðmálum og örva
skoöanaskipti. Kjósendur táka
síðan ekki aðeins afstöðu til
manna, heldur einnig málefna
— og fjölmiðlar stjórna um-
ræðunum.
Bent hefur verið á að þetta
hafi stjórnkænskulega galla i
för með sér. Forseti neyðist til
að gefa út yfirlýsingar um hvað
hann hafi i hyggju i viðskiptum
sinum við önnur riki, og stjórn-
endur þeirra kunni að hagnýta
sér slikar yfirlýsingar. Það er
rétt, að þessar opnu umræður ,
veikja stjórnmálalega tafl-
mennsku bandariskra ráða-
manna á alþjóðavettvangi. En
án sliks fær lýðræði ekki staðizt.
Þessar opnu umræöur og al-
menna þátttaka fólks i stjórn-
málum eru á einn hátt veikleiki
lýðræðisins, þ.e.a.s. i
viðskiptum þess við veldi
annarra stjórnkerfa. En það-.er i
senn styrkleiki lýðræðisins, og
undirstrikar vel hin fleygu orð
Churchills, að lýðræði sé máske
afleitt stjórnarfar. En það sé
bara það langskásta sem völ er
á.
Bjarm
Sigtryggsson
tÚR YMSUM ATTUMl
Og þjóðin dottar
í Reykjavikurbréfi Morgun-
blaðsins nú um helgina var vikið
að embættaveitingum. Þar
segirmeðal annars á þessa leið:
„Það sýnist stundum gleym-
ast hjá þeim, sem með völdin
fara (og þá er átt við valdaaðila
á hinum ýmsu stigum kerfisins)
og kunna sjaldnast með þau
völd að fara, aö á bak við nöfn
umsækjenda er fólk, lifandi fólk
með tilfinningar, fólk sem hefur
lagt aö sér til þess að afla sér
menntunar eða sérþjálfunar á
þessu sviði.
Þetta fólk á kröfu til efnis-
legrar afgreiðslu á umsóknum
sinum. Það á kröfu til þess að
þeir, sem með völdin fara og i of
mörgum tilvikum hafa sótzt
eftir þeim sjálfir, leggi efnislegt
mat á hæfni þeirra til þess að
gegna tilteknu starfi. En það á
þó alveg sérstaklega kröfu til
þess að vera ekki notað sem peö
i einhverju undarlegu tafli, sem
á sér oft meiri forsendur i
brengluðu sálarlifi vandaaöila
en I raunveruleikanum.”
Embættisveitingar á íslandi
eru orðnar að „krónisku”
hneyksli. Að visu eru menn rétt.
byrjaöir að rumska viö sér.
Ráðherrar hafa verið
skammaðir árum saman fyrir
pólitiskar embættaveitingar.
Þeir eru skammaðir fyrir að
fara ekki eftir tillögum „réttra
umsagnaraðila”.
En vandamáliö nær miklu
dýpra. Réttir umsagnaraöilar
eru i mörgum tilvikum sizt
skárri en ráðherrarnir. Dæmin
skipta tugum og jafnvel
hundruðum þar sem „réttir um-
sagnaraöilar” hafa sniðgengið
lög og reglur til þess eins að
geta mælt með manni, sem
hafði réttan pólitiskan lit.
Það hlýtur að teljast mjög al-
varlegt mál þegar allir fræðslu-
ráðsmenn á Vesturlandi koma
sér saman um að mæla með
eina umsækjandanum, um til-
tekna stöðu, sem ekki hafði full
réttindi, en hafna hinum fimm,
sem allir voru með full réttindi
samkvæmt lögum.
Auðvitað er hér um lögbrot að
ræða. En það er ekki bara lög-
brot. Það er miklu meira. Ráð-
herra lætur „rétta umsagnar-
aðila” þ.e.a.s. fræðsluráöið
segja sér að endurtaka lögbrotið
og staðfesta þaö með undirskrift
sinni.
Siðan heldur vanviröan áfram
á gullfati upp til forseta Islands,
og honum boðið að staðfesta
embættisathöfnina með undir-
skrift sinni. Þannig heldur sag-
an áfram og ráðherrar senda
frá sér yfirlýsingar, hvit-
skúraöar og hreinar... og þjóðin
dottar.
í þessu sambandi væri til-
teknum ráöherrum hollt að lesa
yfir lög um ráðherraábyrgð og
einstaka liöi refsilaga. I lögum
um ráöherraábyrgö frá 1963
segir i 9. grein, að þaö varði ráð-
herra ábyrgö, „ef hann veldur
þvi, aö brotið sé gegn öðrum
lögum landsins en stjórn-
skipunarlögum þess: a. með
þvi aö leggja fyrir forseta til
undirskriftar ályktanir, til-
skipanir eða erindi, er fara i
bága við lögin, eða með þvi að
láta farast fyrir aö útvega for-
setaundirskrift undir ályktun,
tilskipun eöa erindi, þar sem
hún er lögmælt: b. með þvi
annars að framkvæma eða
valda þvi, að framkvæmt sé
nokkuð það, er fer i bága við
fyrirmæli laganna, eða með þvi
að láta nokkuð ógert, sem
heimtað er i lögum, eða verða
þess valdur, að slik framkvæmd
farist fyrir.”
ólafur tvfstígur í dóms-
málunum
A siöasta þingi kom berlega i
ljós aö Ólafur Jóhannesson
dómsmálaráðherra hugðist ætla
að bæta eitthvað úr þvi vand-
ræöaástandi, sem rikir I dóms-
málunum.
Aö visu munu flestir hafa
verið þeirrar skoðunar, bæði
innanþings sem utan, að dóms-
málaráðherrann og
lagaprófessorinn væri tiltölu-
lega ánægður með ástandið og
vildi i rauninni engu breyta.
En hvort sem hér var um að
ræða sýndarmennsku eöa raun-
veruiega umbótastarfsemi,
gerðist það að ráðherrann mælti
fyrir nokkrum frumvörpum,
sem miðuðu að þvi að bæta
ástandið hjá rannsóknarlög-
reglu og efia dómskerfið al-
mennt.
Þegar svo til kastanna kom
reyndist styrkur dómsmálaráð-
herrans ekki meiri en svo, að
flokksbræður hans og aðrir
stjórnarsinnar treystu sér ekki
til að samþykkja frumvarpið.
Töldu ýmsir að ráðherrann
hefði ekki tekið það nærri sér,
enda hugur ekki fylgt máli. Hins
vegar vakti það nokkra athygli
að Alþýðuflokkurinn var eini
stjórnmálaflokkurinn sem lýsti
yfir fullum stuðningi við frum-
varpið.
A þessu sama þingi flutti Sig-
hvatur Björgvinsson og fleiri
þingsályktunartillögu, sem fór i
þá átt aö efla rannsóknarlög-
regluna og hraða meðferð
dómsmála. Ólafur Jóhannesson
snérist gegn þessari tillögu og
sýnir það meðal annars hug
ráðherrans i reynd.
A þessu nýbyrjaða þingi
hefur Alþýðuflokkurinn flutt til-
lögu um skipun sérstakrar
rannsóknarnefndar i dómsmál-
um. Það var Sighvatur Björg-
vinsson sem fylgdi þessari til-
lögu úr hlaði með langri og Itar-
legri ræðu, sem vakið hefur
þjóöarathygli.
Olafur Jóhannesson tók til
máls við þessa umræðu. Þar
kom fram tviskinnungsháttur
dómsmálaráðherrans svo skýrt
sem verða mátti.
1 upphafi máls sins sagði ráð-
herrann, að hann heföi siður en
svo nokkuð á móti þvi aö þessi
rannsóknarnefnd yrði sett á
laggirnar. A hinn bóginn taldi
hann óliklegt að slik nefnd
hentaði vel hér á landi þar sem
þingræði væri hér i heiðri haft.
Ráðherrann benti siðan á, að i
Bandarikjunum væru slikar
rannsóknarnefndir starfræktar
með miklum fyrirgangi og augl-
ýsingaskrumi, eins og hann
orðaði það.
Ólafur sagði, að þar i landi
hefðu slikar rannsóknarnefndir
reynzt vel ungum og framgjörn-
um stjórnmálamönnum til þess
að vekja athygli á sjálfum sér.
Það veröur vart annað séð en
að ráðherrann hafi skilið til-
löguflutninginn sem einskonar
samsæri, enda mun fáum koma
til hugar, að dómsmálaráð-
herrann vilji I raun setja slika
rannsóknarnefnd á laggirnar,
sjálfum sér til höfuðs.
Það hefur marg oft komið
fram að Ólafur Jóhannesson tel-
ur sig og embætti dómsmála-
ráðherra upphafið yfir lög og
rétt. Framkoma hans staðfestir
það svo ekki veröur um villzt.
1 ræðu sinni reyndi ólafur að
gera litið úr tillögunni, sem
hann i upphafi sagöist ekkert
hafa á móti. Hann sagði að
Nixon hefði fyrst orðið frægur i
störfum slikrar nefndar. Það er
auðvelt aö nota Nixon I svona
dæmum fyrir dómsmálaráð-
herrann.
Þó mundu ýmsir ætla að
hann ætti að fara varlega I sak-
irnar eins og nú er ástatt i
réttarfarsmálum á Islandi. -Bj