Alþýðublaðið - 10.11.1976, Qupperneq 2

2 STJORNMAL
Miðvikudagur 10. nóvember 1976
alþýóu-
blaöiö
alþýöu-
blaðió
Útgefandi: Alþýöuflokkurinn.
Rekstur: Reykjaprent hf. Ritstjóri og ábyrgðarmaöur: Arni Gunnarsson. Fréttastjóri: Bjarni Sigtryggsson.
Aösetur ritstjórnar er i Síðumúla 11, simi 81866. Auglýsingadeiid, Alþýöuhúsinu Hverfisgötu 10 — simi 14906.
Askriftarsimi 14900. Prentun: Blaöaprent h.f. Askriftarverö: 1100 krónur á mánuöi og 60 krónur i lausasölu.
Kennarar: Jafnrétti og mannréttindi
Á síðari árum hafa
stöðugt verið gerðar
meiri kröfur til íslenzkr-
ar kennarastéttar. Þess-
ar kröfur eru ekki ein-
göngu bundnar við nýja
kennslutækni, meiri
menntun kennara og betri
árangur við f ræðslustarf-
ið. Kröfurnar hafa fullt
eins mikiðbeinzt að upp-
eldislegu hlutverki skól-
anna, en þeirri þróun
stjórnar aukin vinna for-
eldra utan heimilis.
„Skólarnir eiga ekki síður
aðvera uppeldisstofnan-
ir en fræðslustofnanir",
segja margir, og færa
þau rök fyrir þessari
skoðun, að börn og ungl-
ingar séu fleiri klukk-
ustundir í skólum dag
hvern en á heimilum sín-
um.
Að undanförnu hefur
þessi stétt kvartað mjög
undan kjörum sínum og
meðal annars fellt niður
kennslu einn dag til að
vekja athygli á óskum um
úrbætur. Mest er óánægj-
an meðal þeirra grunn-
skólakennara, sem eru i
Sambandi íslenzkra
barnakennara. — Guð-
mundur Magnússon,
skólastjóri, hefur sagt í
Alþýðublaðinu, að ó-
ánægjan snúist ekki ein-
göngu um launakjör,
heldur miklu fremur um
spurninguna um mann-
réttindi og jafnrétti. í
þessu sambandi nefnir
hann tvö atriði.
í fyrsta lagi er hinn
mikli munur á skyldu-
kennslu kennara á grunn-
skólastigi. Kennarar í 6 til
12 ára bekkjum hafa frá
og með 1. desember næst
komandi þriggja stunda
kennsluskyldu á viku um-
fram kennara eldri
bekkjanna. í þessum efn-
um sitja kennarar ekki
við sama borð, þótt þeir í
mörgum tilvikum hafi
sömu menntun, svipaða
starfsreynslu, starfi í
sömu stofnun og vinni
samskonar störf.
Það er fráleitt og
hættuleg skoðun að miða
eigi laun grunnskóla-
kennara við aldur nem-
enda. Sú spurning hlýtur
að vakna hvort það sé
minni vandi og minni
ábyrgð að leggja undir-
stöðurnar en byggja við
og ofaná.
í öðru lagi er hið mis-
jafna mat, sem lagt er á
almennt kennarapróf eft-
ir því á hvaða tíma það er
tekið. Réttindin eru þau
sömu, svo og skyldurnar
og starfið. Er ekki verið
aðniðast á þeim,semhafa
þessa hluti í lagi miðað
við þær kröfur og þau
lög, sem í gildi voru, er
próf ið var tekið. Hér, eins
og oft áður, er ríkisvaldið
seinheppið í gerðum sin-
um og býr beinlinis til
óþarfa vandamál.
Um þetta segir Guð-
mundur Magnússon,
skólastjóri: „Með harka-
legum og ósanngjörnum
ákvæðum hefur réttlætis-
tilfinningu mikils meiri-
hluta kennarastéttarinn-
ar verið misboðið og
metnaður hennar særður.
Viðbrögð hennar verður
að skoða í Ijósi þeirrar
staðreyndar.
Ég leyfi mér hér með
að skora á hæstvirtan
menntamálaráðherra að
beita sér nú þegar fyrir
því að þessi mál verði
tekin til gaumgæfilegrar
athugunar með viðunandi
úrlausn í huga. Grunrv
skólinn stendur nú
frammi fyrir miklum
vanda i fjölmörgum efn-
um. Til hans eru gerðar
margvíslegar kröfur í
margbrotnu samfélagi
nútímans, og er það út af
fyrir sig eðlilegt. En hann
hlýtur að gera sínar kröf-
ur á móti á jafnréttis-
grundvelli.
Skólinn stendur og fell-
ur með starfi kennarans.
Hróplegt misrétti, lág
laun og sífelldar deilur
um kaup og kjör starfs-
manna skólans eru hættu-
merki á vegferð hans,
sem verður að sneiða hjá,
ef ekki á illa að fara."
—ÁG—
EIN-
DALKURINN
Veizluföng kerfisriddar-
anna
Ilagblaöið fjallaöi nýveriö. I
leiðara um mútukerfiö og telur
tsland á sumum sviöum standa
jafnfætis mörgum hinna ný-
frjálsu Afrikurikja. Þaö sem viða
kallist mútur þyki mörgum opin-
berum embættismanninum hér
næsta sjálfsagt.
Blaöið rekur efni þings-
ályktunartillögu Alþýöuflokksins
um samningu afdráttarlausari
iagaákvæða er banni opinberum
starfsmönnum að veita viötöku
umtalsverðum gjöfum umfram
þaö, sem starfsréttindi kveöi á
um.
DB segir orðrétt i lokin:
Flestir munu þekkja dæmi um
Nigeriuhátterni sumra forystu-
manna kerfisins. Þeir hafa, sum-
ir hverjir, fengiö góöan stuöning
hjá viöskiptamönnum sinum, svo
sem við bilakaup eöa húsmuna-
eöa húsakaup. „Jólaglaöningur”
á ýmsum árstimum hefur ekki
verið skorinn við nögl. Þetta er
auöskiliö hjá gefendunum. Hjá
þeim eru tugir og hundruö
milljóna I veði, svo aö fórnirnar
eru smávægilegar i samanburöi.
Haft er við orð um suma kerfis-
riddarana, að hjá þeim fáist ekki
fyrirgreiðsla, nema þeim sé hald-
iö uppi með stöðugum át- og
drykkjarveizlum. Svo mætti lengi
telja.
Meginatriðið er, hversu kerfiö
er gagnsýrt af þessum viðhorfum
og hversu litiö þaö þykir ámælis-
vert að færa sér smugurnar I nyt.
Miklu skiptir i þvi efni, aö viö er-
um vanþróaðir i mikilvægum efn-
um, og að þvi leyti er ekki aö
furða, aö svipur finnist meö okkar
kerfi og kerfinu i Nigeriu.
Vegna þess hve rotiö kerfiö er,
veröur aö setja hér strangari
reglur en viöa gilda um þetta efni.
Vonandi gripa alþingismenn feg-
ins hendi þaö tækifæri, sem nú
búöst.
Hrafn Bragason, borgardómari:
r, ,1.,, ii ,
DÓMSTÓLASKIPUNIN
FYRSTI HLUTI
I.Kafli
1 2. gr. stjórnarskárinnar seg-
ir m.a.: „Dómendur fara meö
löggjafarvaldiö”. Sama grein
hefur að geyma ákvæöi um lög-
gjafarvaldiö og framkvæmdar-
valdiö. Greinin sýnir, aö stjórn-
skipun Islands byggir á hinni
nærri 200 ára gömlu kenningu
um þrigreiningu rikisvaldsins.
Hérerum grundvallarhugmynd
aö ræða, sem stjórnskipun ekki
aðeins Islands, heldur og þeirra
rikja sem okkur eru skyldastar
aö menningu byggir á. I nokkr-
um fleiri greinum stjórnar-
skrárinnar eru ákvæöi um
dómsvald og dómendur, einkum
i V. kafla stjórnarskrárinnar.
Sammerkt þessum ákvæöum
er, aö þar er reynt aö tryggja
sjálfstæöi dómenda gagnvart
öörum valdhöfum. Dómarar
vinna starf sitt i stofnunum,
sem kallast dómstólar, þar fara
þeir með dómsvald. Þaö er
verkefni þessa erindis aö fjalla
um skipulag þessara stofnana.
Jónatan Þórmundsson,
prófessor, hefur i erindi, sem
hann flutti á Norræna lögfræð-
ingamótinu, sem haldiðvar hér
sumarið 1975, sett fram tilraun
til skilgreiningar á, hvaö sé
dómstóll. Þar segir: „Dómstól-
ar eru rikisstofnanir, sem i
samræmi viö réttarreglur taka
sjálfstætt og endanlega ákvörö-
un um tiltekinn réttarágreining
eða leggja viðurlög viö broti, ,
sem framið hefur veriö eöa er
yfirvofandi”. Hvort sem skil-
greining þessi. veröur talin
nákvæm eða ekki, er af henni
ljóst, hve mikiö er i húfi varö-
andi gott skipulag dómstóla.
I 59 gr. stjórnarskrárinnar
segir, að skipun dómsvaldsins
veröi ekki ákveðin nema meö
lögum. Heildarlög um dóms-
stólakerfið eru ekki hér til.
Dómstólarnir skiptast i undir-
rétti og áfrýjunardómstóla, i
einkamáladómstóla og saka-
máladómstóla, i almenna
dómstóla og sérdómstóla, i
staðbundna dómstóla og
dómstóla, fyrir landið allt.
Dómstólarnir eru:
1. Afrýjunardómstólar
1.1. Hæstiréttur Islands, sbr.
lög nr. 75/1973 (almennur
dömstóil)
1.2. Synodalréttur, sbr. lög nr.
75/1973, 3. gr. (sérdómstóll)
2. Sérdómstólar, sem fjalla um
mál sem fyrsta dómstig, án
þess aö dómum þeirra veröi
áfrýjaö.
2.1. Landsdómur, sbr. lög nr.
3/1963
2.2. Félagsdómur, sbr. lög nr.
80 1 1938 um stéttafélög og
vinnudeilur, IV. kafli. Dóm-
um og úrskurðum Félags-
dóms um viss formsatriði má
skjóta til Hæstaréttar, sbr. 67.
gr. laga nr. 80/1938.
3. Sérdómstóll, undirréttur,
fyrir landið allt.
3.1. Siglingadómur, sbr. VIII.
kafla laga nr. 52/1970 um
eftirlit meö skipum.
3.2. Dómur i ávana- og fikni-
efnamálum, sbr. lög nr.
52 / 1973
4. Almennir undirréttir i einka-
málum
4.1. Bæjarþing, sbr. 38. gr.
eml.
4.2. Manntalsþing, sbr. sögu
gr-
4.3. Aukadómþing (auka-
þing), sbr. sömu gr.
4.4. Fógetadómur, sbr. eink-
um 2. gr. laga um aöför nr.
19/1887, 2. gr. laga um kyrr-
setningu og lögbann nr.
18/1949, 29. og 223. gr. eml.
4.5 Uppboðsdómur, sbr. eink-
um 2. gr. laga nr. 57/1949 um
nauöungaruppboö sbr. eink-
um 29. og 223 gr. eml.
4.6. Skiptadómur, sbr. einkum
29. og 223.fgr. eml.
4.7. Þinglýsingardómur, sbr.
Hrd. XXXIX 1136.
5. Sérdómstólar i einkamálum I
héraöi.
5.1. Sjó- og verzlunardómur,
sbr. XVI. kafla eml. Fer einn-
ig með opinber mál, sbr. 8.1.
5.2. Fasteignadómar
5.2.1. Merkjadómur i Reykja-
vi'k, merkjadómur á
Akureyri, sbr. lög nr. 35/1914
og 16/1951.
5.2.2. Landamerkjadómur,
sbr. lög nr. 41/1919 um landa-
merki o.fl. II kafla og lög nr.
29/1965.
5.2.3. Vettvangsdómur, sbr.
sömu lög III. kafla. Nafn
dómstólsins er ekki lögbund-
iö, og er hann stundum nefnd-
ur fasteignamáladómur,
þegar mál eru rekin i
kaupstöðum, sbr. Hrd.
XXXIV 63, eða áreiöar- og
vettvangsdómur, sbr. Hrd.
XXXIV 238
5.3. Stjórn Lögmannafélags
Islands, sbr. iög nr. 61/1942
um málflytjendur 1. og 8 gr.
6. Sáttanefndir, sbr. 2. og
21,—26. gr. eml.
7. Almennir undirréttir i ópin-
berum málum
7.1. Sakadómur, sbr. lög um
meðferð opinberramála nr.
74/1974
8. Sérdómstólar i opinberum
málum I héraöi
Hrafn Bragason
borgardómari flutti í til-
efni hátíðardags órators,
félags laganema, á síö-
asta ári ræðu um dóm-
stólaskipunina. Grein
þessi, sem hér birtist er
að stofni til það erindi.
Hún verður birt í köflum
næstu daga.
8.1. Sjó- og verzlunardómur,
sbr. 5.1.
8.2. Verðlagsdómur, sbr. lög
um verölagsmál nr. 54/1960
11.—18. gr.
8.3. Kirkjudómur, sbr. 7. gr.
laga nr. 74/1974.
Dómstóli er almennur, ef
hann hefur heimild til aö fara
meö öll mál, sem ekki eru sér-
staklega skilin undan lögsögu
hans. Dómstóll er sérdómstóll,
ef hann hefur aöeins heimild til
þess að fara með þau mál, sem
sérstaklega hafa veriö lögö til
hans meö lögum. Hér veröur