Alþýðublaðið - 02.03.1977, Blaðsíða 6

6 SJÓNARMIÐ
AAiðvikudagur 2. marz 197/ .bSSð*
Þorrablótsgleði í sunnlenzkri sveit
A dögunum brá ég mér á
heljarmikla þorrablótssam-
komu I ónefndri sunnlenzkri
sveit, en öörum þræöi var stofn-
aö til feröarinnar til aö kanna
hvort siöir Sunnlendinga i
þorrablótshaldi væru. i veiga-
miklum atriöum frábrugönir
þeim sem viö Norölendingar
notum, og eins vildi ég kanna
atferli og almennt kristnihald
meöal alþýöunnar i sveitinni.
Samkoman átti aö byrja á
slaginu kl. hálf niu og ég haföi
undirbúiö mig vel fyrir
samkomuna: þrifiö hverja
fertommu llkamans úr sápu-
legi, klippt negiur af tám og
puttum, stangaö úr og burstaö
tennur og greitt hárið út til
vinstri. Að þessu loknu klæddist
ég næstsjálegustu fötunum sem
ég á i klæðaskápnum minum, en
þau föt sem mér finnst sjálfum
sjálegust, finnst konunni minni
full púkó og ég gaf eftir i þetta
sinn til aö halda heimilisfriöinn.
Laugardagurinn fór i almenn-
an undirbúning fyrir blótiö og
voru minnst 3 pottar á eldavél-
inni i einu frá hádegi og fram
undir miöaftan. Auk þess var
ketlæri i bökunarofninum,
þannig að þaö leit út fyrir aö
enginn þyrfti aö naga neglurnar
sakir matarleysis, þegar aö
átinu kæmi um kvöldiö.
A slaginu hálf niu vorum viö
öll feröbúin, þvegin og strokin
meö matföng i trogi og mörgum
ilátum öörum úr plasti og
málmi. Viö fengum bilferö á
áfangastaöinn, félagsheimili
sveitarinnar, og þurftum ekki
aö dvelja lengi viö útidyrnar.
Þar sem aðgöngumiöarnir
höföu veriö keyptir mörgum
vikum fyrir blótiö. A þeim var
mynd af kirkju og viö dyrnar
stóö maöur á vegum þorrablóts-
nefndar og tók viö miöunum.
Hann hallaði sér upp aö dyra-
stafnum og brá öðrum fæti aftur
fyrir hinn (lét tána nema viö
gólfiö) til þess aö fá sem mesta
og besta hvfld út úr starfinu.
Viö fengum sæti viö langborö
eitt mikiö i húsinu, en þar voru
fyrir þrjár til fjórar fjölskyldur
úr sveitinni og gáfu þær komu-
mönnum laumulegar augngot-
ur. Viö settumstog hófum þegar
undirbúning atlögunnar viö
hangiketsbita og sótugu andlit-
in, eins og útlendur kunningi
minn kallaöi blessaða sviöa-
hausana. Viö vorum meö diska
og hnifapör meö okkur og vor-
um þvi á allan hátt mjög
óþorrablótsleg f öllu framferði
okkar. Enda fengum viö sting-
andi augnaráð undan mörgum
peysufatahúfum á næstu borö-
um, að maöur nú ekki tali um
athyglina sem við vöktúm við
eigiö borö og umtaliö sem af
þessu hlauzt.
Ætlar þetta aldrei að
byrja?
Þaö skipti engum togum aö
um leiö og diskarnir voru komn-
ir á borðið framan viö okkur og
áhöldin við hliö þeirra, aö þá
réðust boröfélagar minir á
matarhaugana á boröinu og
skömmtuöu sér meira af kappi
en forsjá. Sérstaka athygli mina
vaktikjúklingursem var á milli
haröfisksins og bringukollsins i
troginu. Hann var sýnu vinsæili
en aðrar matartegundir á borö-
inu og stóöu þetta tveir til þrir
gaflar i hverjum bita I einu. Þaö
þarf ekki aö taka þaö fram aö
innfæddir borðfélagar okkar
fylgdust mjög vel meö öllu sem
fram fór — meö sýnilega mjög
takmarkaöri viröingu. Ég sjálf-
ur tók ekki þátt I þessum leik,
enda alinn upp viö svarfdælska
borðsiði og svarfdælskar þorra-
blótsvenjur. En mér var fyrst
öllum lokiö, þegar boröfélagar
minir hófu aö rifa græögislega i
sig þaö sem hafnaö haföi á disk-
unum, en þar mátti greina
a.m.k. þrjár tegundir kjötmetis,
flatkökur, haröfisk, kartöflur,
rófustöppu og tvær tegundir aö
velferöarsalati (viö vorum auð-
vitaö einu þorrablótsgestirnir
sem létum sjá okkur meö salat
— slikt þekkist ekki til sveita).
Ég þreifaöi fyrir mér undir
boröinu meö löppinni og leitaði
aö fótleggjum boröfélaga minna
og reyndi aö dreifa samvizku-
samlega einu sparki á hvern
legg, til aö stööva átiö.
Til að dreif.a athygli inn-
fæddra i salnum, horföi ég at-
hugull á innréttinguna á veggn-
um gegnt mér og boraöi i nefiö
meö eins kæruleysislegum
hreyfingum og mér var unnt á
þessari örlagastundu. Spörkin
höföu undursamleg áhrif: félag-
ar minir lögöu frá sér áhöldin og
kenndu hver öörum um aö hafa
bætt þessum lúalegu spörkum
inn i matarprógramiö. Ég
hvæsti út á milli samanbitinna
tannanna: „Þiö eigiö aö biöa
þangaö til einhver segir gjöriöi-
sovel’', en i huganum bætti ég
við „djöfulsins óbermin ukkar”.
Þetta hreif.
Siðan hófst biðin eftir mann-
inum sem átti aö segja „gjöriöi-
sovel”, en honum virtist siöur
en svoliggja á, þvi klukkan varö
niu og hálf tiu án þess aö grænt
ljós væri gefiö á átiö af fram-
kvæmdanefndinni. En loksins
fór kliöur um salinn og maö.ur
einn gekk upp á sviöiö meö
blaðrifrildi úr stilabók I hend-
inni. Ég notaöi mér aö athygli
allra beindist nú aö sviöinu og
gómaöi löpp af kjúklingi af diski
sessunauts mins, enda var þaö
eini möguleikinn til aö bragöa
þá tegund matar um kvöldiö.
Sessunautarnir höföu þegar tek-
iö til sin allan kjúklinginn.
Fór þá heldur að lifna yf-
ir mönnum ....
Mikiö rétt: Þetta reyndist
vera maöurinn sem átti aö segja
„gjöriðöisovel”. En þaö var
langt frá þvi aö hann hæfi mál
sitt á þessum oröum. Hann
byrjaöi á þvi aö bjóöa gesti vel-
komna og þá sérstaklega
heiöursgesti hátiöarinnar hr. X
og frú Z, sem sóknarnefndin
hafði boöið sérstaklega til henn-
ar. Þvi næst hljóp hann á þvi
helzta sem á daga mannkynsins
haföi drifiö og hóf mál sitt þar
sem barátta manns og náttúru
hefst I mannkynssögunni. Siö-
an hljóp hann léttilega yfir
helztu atburöi sögunnar og end-
aði innganginn á þvi aö segja,
aö baráttan viö náttúruna væri
siður en svo til lykta leidd. Menn
þyrftu bara annaö slagiö aö
létta sér lifiö og lyfta sér upp á
samkomum sem þessari.
Aö þvi búnu kvaöst ræöumaö-
ur ekki sjá ástæöu til að hafa orö
sinfleiri (og fékk umtalsveröan
stuöning viö þetta álit sitt úr
salnum) og bauö gestum aö
„gjörasovel”.
Þá loksins lifnaði yfir borö-
félögum minum og þeir tóku til
þar sem frá var horfið fyrir ein-
um og hálfum tima. En ég
fylgdist með innfæddum sem
sátu við borðið okkar, þegar
trogin voru afhjúpuö lökunum
sem vafin höföu veriö utan um
þau heima i eldhúsinu. Þau sem
sátu næst mér voru þrjú
um trog og mætti segja mér aö
þau sætu enn þann dag i dag viö
aö éta sig til botns i þvi, svo var
þaö hraukaö af kræsingunum.
Þar mátti greina ótal bita af
rauðu og fallegu hangiketi,
mörg sótug andlit, döndla, mag-
ála og bringukolla. Auk þess var
ein appelsina af suörænni strönd
á mann, llklega til aö undir-
strika alþjóöahyggjuna, þá kom
upp úr trogi þeirra
mjólkurdreitill I flösku undan
tómatsósu frá Libby’s og þar
voru einnig þrir stóreflis vasa-
hnifar sem vafðir voru innan i
bumbúöir utan af mjólkursium.
Vasahnifarnir voru allir
af þeirri gerö sem gera
allt nema ef til vill aö
hugsa sjálfstætt. tJt úr þeim
koma alls kyns verkfæri til aö
opna dósir, skafa úr pipum,
skafa undan nöglum, stinga upp
hurðir og peningaskápa o.s.frv.
En hvað um þaö, ég sá engan
einasta mann i öliu húsinu sem
brúkaöi diska og hnifapör eins
og við. Allir voru meö sina vasa-
hnifa og spændu kjötmetiö i sig
úr lófa. Ég var hins vegar meö
disk og hnifapör og reyndi aö
framleiöa sem minnstan há-
vaöa þegar ég hreinsaöi diskinn
meö hnifnum aö átinu loknu, til
aö vekja ekki óþarfa athygli
innfæddra.
Allir sem ekki voru gerðir
að opinberum fíflum
urðu sármóðgaðir
Siöan hófust skemmtiatriöi og
gengu þau I stuttu máli út á þaö,
aö innfæddir skiptust á aö fara
upp á sviöið, þar sem þeir
hæddu hver annan meö tviræöu
oröavali og fettum og brettum.
Eftir þvi sem þolendum fannst
sviviröilegar aö sér vegiö ofan
af senunni, þvi betra fannst
þeim. Þegar fúkyröaflaumnum
linnti, voru þeir einir móögaöir
i húsinu sem ekki höföu verið
geröir aö opinberum fiflum.
Þegar skemmtiatriöin voru
komin vel af staö, tóku menn aö
lita flóttalega I kring um sig og
siöan var dorgaö I þorratrogun-
um og upp dregnar pyttlur meö
söngvatni. Söngvatn af stút
gengur I réttum, en á þorrablót-
um þykir meira við hæfi aö sulla
þvi saman viö amriskt kóla. Siö-
an var dreypt á þessum undur-
samlega drykk og sjá: málbein
tóku aö liökast og haröir and-
litsdrættir mýktust. Þegar svo
var komiö aö þvi atriöi i dag-
skránni er þekktur óperusöng-
vari úr höfuðborginni tróð upp
og flutti innfæddum sýnishorn
af list sinni, þá brá svo viö aö
hann fékk harða samkeppni úr
öllum áttum. Söngvatniö haföi
nefnilega gert óperusöngvara
úr laglausum innfæddum og laö-
aö fram fegurstu tóna úr þeim
sem höföu fyrir tóneyra og dul-
itla söngrödd.
Undir iágnættiö var salurinn
ruddur og tilkynnt aö stiginn
skyldi dans fram eftir nóttu.
Og dansinn dunaði............
Fyrir dansinum lék fjögurra
manna trió úr höfuðborginni,
þrir þeirra voru ljósklæddir og
höföu hljóöfæri I fanginu \ eöa
á gólfinu fyrir framan sig, en
fjóröa hjóliö á trióinu var hins
vegar afar dökkklæddur og
dökkur á brún og brá og söng
undir hjá hinum. Trióið stillti
þegar strengi sina og hóf aöleika
finustu dansmúsik, sem seiddi
innfædda og gesti þeirra á dans-
gólfið, svo aö þar var brátt ein
iöandi kös af sveittu fólki.
Á þorrablótum til sveita er
timinn afstætt hugtak. Þegar
klukkan var langt gengin tvö,
fór ég aö hafa orö á þvi -ið inn-
fæddan, aö liklega væri geimiö
brátt á enda. Hann henti gaman
að mér og kvaö litlar horfur á
þvi aö horfið yröi frá þessu,
„svona rétt þegar er aö litast 1
manni blóöiö”. Sú varö og raun-
in.
Ég gekk um salinn, anddyriö
og snyrtinguna og blandaöi geöi
viö innfædda eftir mætti. Ég átti
langt tal viö mann einn I andyr-
inu. Hann var bóndasonur úr
sveitinni, pabbi hans var orö-
i n n gamall og þeir voru þvi
tveir bræöurnir sem ráku bú-
skap á jöröinni. Mamman haföi
dáiö ’74 og þaö haföi þvi komið i
hlut viömælanda mins að axla
ábyrgö heimilisstarfsins aö
miklu leyti. Hann kvaöst nú
samt ganga aö útiverkum til
jafns viö aöra á heimilinu Aö
auki var hann svo embættis-
maöur sinnar sveitar: hann
annaöist hundahreinsunina á
staönum. Hundahreinsun fer
þannig fram, aö annaö hvert ár
er öllum hundum í sveitinni
safnaö saman á einn staö, I sér-
stakan hundakofa, þar sem þeir
eru sveltir yfir nótt og nota þeir
þá nóttina I staöinn til áfioga og
illinda. Siöan er þeim gefiö
smjörliki meö einhverju lyfi
hnoöuöu saman viö og á þaö aö
útrúma ormum, ef einhverjir
eru, úr innyflum þeirra Hreins-
uninni lýkur svo á þvi aö öll
hundakösin er bööuö til aö losa
þá viö hugsanlega lús og annan
óþrifnaö.
Embættismaöurinn bauö mér
að koma á næstu hundahreins-
unarvertiö og skrásetja helztu
þætti hennar og taka myndir.
Ég þáöi auövitaö boöiö meö
þökkum.
Áhrif söngvatnsins fóru
að gera vart við sig
Þegar hér var komiö sögu,
var áhrifa söngvatnsins greini-
lega fariö aö gæta og geröi þaö
samkomuna alla frjálslegri.
Ménn voru farnir aö tala mun
meira og i háværari tóntegund-
um og sumir sungu viö raust
gömlu fifilbrekkulögin. For-
manni skólanefndarinnar hafði
tekizt aö króa af eina kennara-
blókina á staönum úti i horni og
hundskammaöi vesalings rikis-
starfsmanninn vegna fæðisins
sem hans börn og önnur þurftu
aö þola I skólanum. Formaöur
skólanefndar kvaöst sko hafa
lesið sér nóg til um næringar-
fræöi undanfariö til þess aö geta
fullyrt, aö þessar pylsutitlur frá
Sláturfélaginu væru gersam-
lega lausar viö öll næringarefni,
gott ef þær virkuöu ekki öfugt og
brytu niöur likamsbyggingu
barnanna á skipulegan hátt.
A öörum staö voru sóknar-
organistinn og söngstjóri
kirkjukórsins komnir I hár sam-
an út af tónsetningunni á ein-
hverjum sálmanna sem æföir
voru fyrir siöustu jólamessu og
á enn öörum staö haföi bónda-
kvinna tekiö dýralækninn til
bæna og skammaði hann dug-
lega fyrir ráðleysi hans viö aö
koma doöabelju á lappir voriö
’72. Svona gekk lifiö á þorrablót
inu.
Upp á sviöinu gekk lifiö sinn
vanagang. Þar lék trióið fjög-
urra manna hvert lagið á fætur
ööru og dansgólfiö var enn þétt-
skipaöra en áöur. Fjórmenn-
ingarnir I trióinu höföu greini-
lega ekki fariö varhluta af söng-
vatninu sem samkomugestir
höföu sér til upplyftingar. Þeir
voru farnir aö fara talsvert
frjálslega meö sum lögin á pró-
gramminu og notuöu gjarnan
fleiri nótur en þeir komust af
meö, til aö koma músikinni til
skila. Aukanóturnar voru sum-
ar hverjar anzi langt frá lagi, en