Alþýðublaðið - 23.07.1977, Blaðsíða 4

Laugardagur 23. júli ]977.

Rætt við Guðmund R. Oddsson forstjóra Alþýðubrauðgerðarinnar og Baidvin Jónsson stjón
— Alþýöubrauðgerðin var
stofnuð sem baráttutæki verka-
lýðsins til að fá brauö og kökur á
sem lægstu veröi. Verkalýðs-
hreyfingin hafði lengi talið, að
brauðmeti væri of dýrt i bakari-
um og brauðgerðin var aöferðin
sem notuð var til aö sanna það,
Enda fór það svo að brauðin
komu út 5 til 10 aurum ódýrari frá
Alþýðubrauðgerðinni heldur en
frá bakarium meistara. Þetta
byggðist á þvi að við lögðum
minna á en bakarameistararnir
og gerðum auk þess hagkvæmari
innkaup á hráefni.
Bakarar höföu
antípatí
Þessi sérstaða Alþýðubrauð-
gerðarinnar hélzt allt til siðasta
striðs, enda var verðlagning
ævinlega reiknuð eftir útreikn-
ingum Alþýðubrauðgerðarinnar.
eftir striðið voru hins vegar settar
svo strangar hömlur á verðlag, að
við treystum okkur ekki til að
vera lægri en aðrir.
Alþýðubrauðgerðin var fyrst til
húsa i Fichersundi en aðeins i eitt
ár. Siðan tók fyrirtækið á leigu
húsið aö Laugavegi 61, en keypti
það siðar á sama árinu, 1918.
Bakari hafði veriö i húsinu
neðanverðu, en Alþýðubrauð-
gerðin byggði við það viöbót
vestanvert undir brauðgerðina.
Þessu húsi hefur skrifstofa
brauðgerðarinnar verið allar göt-
ur siðan. Húsið/iöVitastiginn var
svo byggt á árunum 1942-’44.
Það fór ekki hjá þvi, aö bakarar
hefðu mikið antipati á þessu
fyrirtæki. Stofnun þess vakti mik-
ið umtal, en áróöurinn gegn þvi
hjaðnaði þó fljótlega eftir að það
var stofnaö, þegar sýnt þótti að
Alþýðubrauögerðin gat bakað og
tók Guðmundur R. Oddsson við og
hefur veriö það siðan. Formenn
stjórnar Alþýðubrauðgeröarinn-
ar hafa hins vegar verið fleiri. Af
Jóni tók við Kjartan ólafsson
múrari,siðan kom Haraldur Guð-
mundsson, Stefán Jóhann
Stefánsson og aö siðustu Baldvin
Jónsson núverandi stjórnarfor-
maður, en hann er sonur Jóns
Baldvinssonar.
En hvernig gekk svo rekstur
svona fyrirtækis, sem stofnaö var
til höfuðs gróðasjónarmiðum og
til hagsbóta fyrir verkalýös-
hreyfinguna?
— Þegar bezt lét voru starfandi
viö fyrirtækið 14 bakarar, auk að-
stoðarfólks og starfsfólks i verzl-
unum. Fram til ársins 1940 var
allt unnið i höndunum, hnoðað
deig og þess háttar, en eftir það
fórum við að vélvæða bökunina og
þá fækkaði mannskapnum jafn-
hliða. Um það er við hættum
starfseminni voru bakararnir 7.
Búðirnar voru flestar 9, en þeg-
ar við hættum voru þær komnar
niður i 5, hér á Laugaveginum, i
Hólmgarðinum, i Stórholtinu, á
Njálsgötu 106 og Leifsgötu 32.
Þetta voru búöir sem við rákum,
en auðvitað seldum viö i miklu
fleiri verzlanir, allt þar til
Mjólkursamsalan hætti sinum
rekstri. Sama er að segja um
Eimskipafélag Islands, við seld-
um þeim allt það brauð sem þeir
notuöu á sinum skipum.
Rétturinn var aldrei
véfengdur
— Nú hafið þið sem stofnuðuð
Alþýðubrauðgerðina verið sakað-
ir um að selja sjálfum ykkur
fyrirtæki sem stofnað hafi verið
Guðmundur R. Oddsson, forstjóri Alþýðubrauðgerðarinnar f 47 ár,
— starfsmaöur i 57 ár.
selt ódýrara brauö en önnur
bakari. Varla var hægt að
skamma hana fyrir það, — þótt
rauðliðafyrirtæki væri.
Tveir forstjórar í 60 ár
Að þetta væri bolsafyrirtæki fór
aldrei á milli mála. Hvort tveggja
var að stofnendur þess voru
félagar Alþýöusambandsins og
þá um leið Alþýðuflokksins, og i
forystu fyrirtækisins völdust
menn, sem þekktir voru af bar-
áttu sinni fyrir verkalýðinn.
Fyrsti formaður stjórnar og
jafnframt framkvæmdastjóri var
Jón Baldvinsson prentari og siðar
þingmaöur. Jón var fram-
kvæmdastjóri til ársins 1930. Þá
til hagsbóta fyrir verkalýðs-
hreyfinguna. Hvað vilt þú um þaö
segja, Guðmundur?
— Þetta hefurheyrzt. En þegar
menn reyna að halda þvi fram að
við höfum verið aö framkvæma
ólöglega hluti með þessum
breytingum, okkur til hagsbóta,
ættu þeir að minnast þess, að
þegar hlutafélag var stofnað um
Iðnó var farið i mál við stjórn-
endur fyrirtækisin en það mál
tapaöist þeim sem þaö sóttu.
Réttur Alþýðubrauðgerðarinnar
var hins vegar aldrei véfengdur,
né neitt reynt til að koma i veg
fyrir framgang þess máls.
A það er að lita að skipulag Al-
þýðubrauðgerðarinnar sveif
mjög i lausu lofti fyrir breyting-
una. Fyrirtækiö hafði verið stofn-
Stofnað sem
baráttatei
verkslýðsins
Þær fréttir fóru ekki hátt, sem bárust fyrir nokkrum
dögum, um aö Alþýðubrauðgerðin væri að hætta störf-
um. Einhvern tima hefði þó þótt ástæða til að hafa hátt
vegna slikra tiðinda, sérstaklega þegar tillit er tekið til
þess að fyrirtækið hefur starfað i 60 ár og var á sínum
tima brautryðjandi i sölu ódýrs brauðs í Reykjavík.
Til þess að fræðast um tilurð fyrirtækisins, sögu þess
og ástæðurnar fyrir þvi að það hættir nú eftir 60 ára
starf, gengu Alþýðublaðsmenn á fund Guðmundar R.
Oddssonar, forstjóra þess, og Baldvin Jónsson, stjórnar-
formanns, nú nýveriðog báðum þá að segja okkur undan
og ofan af.
að með framlagi geysimargra
manna sem lögðu fram 5-10 krón-
ur i stofnfé. Til þess að koma fyr-
irtækinu i fastara form var
ákveðið að gera úr því híutafélag
1940. Framlag þeirra, sem stofn-
uðu félagið var endurgreitt, en i
staöinn var verkalýðsfélögunum i
Alþýðusambandinu afhentur
hlutur, hverju fyrir sig, auk þess
sem einstaklingum var seldur
hlutur.
Þessi verkalýðsfélög eru hlut-
hafar enn i dag, eða þau þeirra,
sem enn eru við lýði. Þar má
nefna Hið islenzka prentarafélag,
Félag Framreiðslumanna,
Bakarasveinafélagið, Stýrimanna
félagið, Bókbindarafélag Islands,
Félag islenzkra hljóðfæraleik-
ara, Bifreiðastjóarfélagið
Frama, Sjómannafélag Reykja-
vikur, Verkakvennafélagið
Framsókn, Iðju, félag verk-
smiðjufólks, Félag járniðnaðar-
manna og Fulltrúarráð
verkalýösfélaganna.
Það sem ætti að sýna að það
hefur ekki verið gróðavonin hjá
nokkrum einstaklingum, sem
hratt fyrirtækinu af stað, er sú
staðreynd, að hlutafé hefur ekki
gengið kaupum og sölum. I annan
stað er sú staðreynd, að þegar
einstaklingar hafa látið sin hluta-
bréf, hafa þeir ýmist gefið þau Al-
þýðubrauðgerðinni eða Alþýðu-
flokknum. Það er þvi aldeilis frá-
leit ásökun, að halda þvi fram að
við höfum verið að hagnast á
þessu, þegar við breyttum brauð-
gerðinni i hlutafélag.
7000 króna tap á sL ári
— Nú skilst manni að fyrirtæki
almennt séu á hausnum á Is-
landi. Hætti Alþýðubrauðgerðin
að einhverju leyti starfi vegna
fjárhagsörðugleika?
— Nei, alls ekki. Hagur fyrir-
tækisins hefur alla tið verið góöur
og við hættum sannarlega ekki
vegna þess að við værum að fara
á hausinn.
Að visu var tap á rekstrinum á
siðasta ári, i eitt af örfáum skipt-
um. En það voru ekki nema 7000
krónur i tap. Hins vegar hefur
fyrirtækið aldrei verið rekið með
það fyrir augum að verða stór-
gróðafyrirtæki. Þar hefur ráðið
þaö sjónarmið, aö hafa brauðið
sem ódýrust. Aftur höfum við lagt
minni áherzlu á kökubakstur,
þótt þær gefi meira i aöra hönd.
Það má nefna sem dæmi um
þetta, að stjórnarfundi árið 1930
er tekin um það ákvörðun, aö
lækka brauð frá fyrirtækinu um
10%. Og slik ákvörðun var hreint
ekkert einsdæmi.
Forstjóri og verkstjóri
— Svo við snúum okkur að
manninum Guðmundi R. Odds-
— Þessum tiu króna gullpeningi
tókégvið af Jóni Baldvinssyni,
sem ijóði félagsins, sagði Guð-
mundur þegar hann sýndi okkur
þennan gullpening frá árinu
1890. — Og ég hef geymt hann
siðan.
syni. Hvað ert búinn að vera lengi
hjá Alþýðubrauðgerðinni?
— Ég byrjaði sem verkstjóri hé
á vinnuplássinu árið 1920. Þá voru
hér starfandi 3 aðrir sveinar og ég
get sagt þér að það var þrældóm-
ur að vera bakari i þá daga. Þá
byrjuðum við allir klukkan 4 á
morgnana, þvi við urðum að hafa
allt nýbakað þegar við opnuðum
búðirnar klukkan 8. Nú er allt
orðið vélvætt og þetta er að verða
skikkanleg iðn. Einn maöur byrj-
ar klukkan 4 til að laga deigin,
þar sem það þarf að standa, en
óþarfi að hamast við til að skila
nýbökuðu fyrir opnun. Ný geymir
maður brauðin i frysti.
Ég var verkstjóri til 1930, en þá
tók ég við framkvæmdastjóra-
stöðunni og hef gegnt henni síöan.
Raunar hef ég verið verkstjóri
jafnhliða, utan stuttan tima, sem
ég réði mann i það. Ég er því bú-
innaðverahjáfyrirtækinui57 ár.
— Þvi hefur verið haldið fram
að þú hafir verið erfiður húsbóndi
og óþægur ljár i þúfu stéttarfél-
aga þess fólks sem hjá þér starf-
ar. Er þaö rétt, að þinu mati?
Hlutafélagið verður ekki
lagt niður
— Ég hef nú ekki orðið var við
það. Enda hefði ég ekki haldið
starfsfólki hér eins lengi og raun
Laugavegur 61. (AB-myndir ATA)