Alþýðublaðið - 10.09.1977, Blaðsíða 6

6.
r
Laugardagur 10. september 1977
Vængjum vildi’ ég berast
I vinda iéttum blæ,
djarft um fjöll og dali
og djúpan reginsæ ...
Þannig kveöur Steingrimur
Thorsteinsson næstum öld áöur
en fhigvélar uröu algengur far-
kostur. Þessar ljóölinur koma
mér í hug, þegar ég svif i sólar-
birtu ofar skýjum í flugvél á leið-
inni frá Keflavik til Winnipeg.
Eldri kynslóöin kannast viö þetta
erindi lir „íslenzku söngvasafni”.
Oftvar þetta sungiö á mannfund-
um á Suöureyri i Súgandafiröi.
Ekki var laust viö, aö vesælir
jaröarbúar legöu allt sitt i söng-
inn, til þess aö túlka þá þrá, sem
býr ierindinu.Þaöþóttiþvi mikill
viðburöur i þessum þrönga firöi,
þegar litil flugvél settist I fyrsta
sinn á lognkyrra höfnina og flug-
maöurinn renndi henni upp I
fjöruborðið. En mikilhefir breyt-
ingin oröiö á skömmum tima, ef
miðað er viö mannsævina.
Heimsstyrjaldir viröast vera vel
fallnar til þess aö flýta fyrir af-
rekum á sviöi visinda og tækni.
Og nú er svo komið, aö mann-
skepnan þarf aö athuga vel sinn
gang, ef hún á ekki aö tortima
þessum litla hnetti I sölkerfi okk-
ar. — Hvaö tekur þá viö? — Vill
nokkur hafa búsetu á tunglinu?
Ferðahópurinn, rúmlega 100
manns, kveður Keflavik í rign-
ingu. Samvinnuferðir skipuleggja
feröina, flugvélin er frá Arnar-
flugi og flugstjóri ungur Akureyr-
ingur, Arngrimur Jóhannsson.
Aætlaður flugtimi er 5 1/2 stund.
Fararstjórar eru GIsli Guö-
mundsson og kona hans Nanna
Magnúsdóttir. Timinn liöur ótrú-
lega hratt. Farþegar reyna aö
skyggnast eftir jöröinni gegnum
litla ljóra vélarinnar. Liprar flug-
freyjur ganga um beina og borö-
haldið tekursinn tima. Gisli Guö-
mundsson haföi haldiö fund meö
farþegum, áöur en lagt var af
staö ogfrætt okkur um Vestur-ls-
lendinga og landnámið. Gisli er
röskur fararstjóri, segir mátu-
lega mikiö i einu og gefur feröa-
manninum tækifæri til aö hug-
leiða þann fróöleik, sem hann
veitir. Gísli hefur sjálfur dvaliö
vestan hafs og kann þvi vel sitt
hlutverk.
Mikiö var ort á leiðinni og las
GIsli skáldskapinn upp i hátalara,
svo aö allir mættu hlýöa. Mér
fannst ég umlukinn andriki, svo
aö ég baröi saman ferskeytlu. En
þvi held ég fram minum hlut, aö
fararstjórinn virtist vel viö una.
Allar leiöir undur greiöar,
eflir heiöa sólin þor —
vélin skeiöar brautir breiöar,
birtu seiöir inn til vor.
Þegar Winnipeg nálgast lita
margir til jaröar. Viöa má sjá
litlar flugvélar við bændabýli.
Þær eru eign bænda eöa efnaöra
þorpsbúa, tákn um þaö land vel-
megunar, sem viö senn gistum.
Lending tekst með prýöi á til-
skyldum tíma. Greiölega gengur
að komast gegnum tollskoöun. Þó
verður eitthvert þóf I sambandi
við íslenzka unglinga, eitthvaö
áfátt um skilriki, svo aö verðir
laga séu ánægöir. Ollum er þó aö
lokum hleypt inn i landiö. Fyrsti
dagurinn er æöi langur. Fimm
stundir bætast við til þess aö
timaskekkja sé úr sögunni. Ég
var svo vel settur, aö próf. Har-
aldur Bessason tekur á móti mér
áflugvellinum.Meö honum Ibiln-
um er Ami Björnsson þjóöhátta-
fræöingur. Hefur hann dvaliö um
skeiö I Winnipeg og viöar, til þess
að afla sér efnis um hætti Vestur-
Islendinga. Haraldur Bessason
tók viö sinnistööu viöháskólann i
Manitoba áriö 1957. Kennaraem-
bætti viö háskólann var stofnaö
áriö 1952. Fyrstur gegndi þvf dr.
Finnbogi Guömundsson lands-
bókavöröur. Islenzka deildin hef-
ur þegar gegnt afar mikilsveröu
hlutverki og eiga Vestur-lslend-
ingar þakkir skildar fyrir sam-
stööu og fjárhagslegan stuöning
um stofnun kennarastólsins viö
háskólann i Manitoba.
Eins og I Bandarikjunum eru
fjölmargir þjóðflokkar i Kanada,
Isem eru meginstoðir i þjóöfélag-
inu. Einna verst eru þeir settir,
sem voru fyrir, þegar hviti kyn-
stofninn fór að byggja landiö.
Sli"ka harmsögu má kenna viðar

MM
tiKitHini ”*!!!!!!
.nniimnnn*'";
immiiin nnnm
-.innmnn in**11**
•SKimiimiii fiiM**'*
„ |«£§l li’i;;;;::::::
**,!liii*'
Ráöstefnu- og sýningarhöllin i Winnipeg
fljótt góö kynni. Hann var þarna
aö kynna sérbækur eftir Kr. Jan-
son. Eldri kynslóöin mun visast
þekkja þennnan höfund, en þrjár
bækur eftir hann voru þýddar á
islenzku og gefnar út vestan hafs.
Sr. Emil á aldraöa móður og tvo
bræður, sem búa á Borg i Alfta-
vatnsbyggö, skammt frá bænum
Lundar. Sr. Emil bauð mér að
dvelja hjá sér um helgi. Þáði ég
boðið meö þökkum. Fróölegt var
aö kynnast landsbyggðinni, bú-
skaparháttum . Bærinn Lundar
mun vera álika stór og Selfoss,
snyrtilegur verzlunarstaöur
byggðarinnar. Þarna var á-
nægjulegt aö heyra fólk tala Is-
lenzku, svo að líkt var dvöl
heima. Ég gisti hjá frændfólki sr.
Emils I Lundar, ágætum hjónum,
Guörúnu og Guðna Mýrdal.
Kyrrðin var ólikt meiri en i
Winnipeg, þar sem umferöarys-
inn lægir seint á nóttu. Sunnu-
dag, sannnefndan sólardag, synt-
um viö sr. Emil I Manitobavatni
við svonefnda Lundarströnd.
Vatniö er grunnt, en botninn
grýttur. Þarna væri áreiðanlega
kjörinn baöstaöur fyrir fjölda
fólks. Vatniö er vel volgt, þegar
.hitinn er um 30 stig dögum sam-
an.A heimleiðinni komum við i
Arborg og Gimli. Stanzað var ná-
lægt Arborg á Islenzkum bónda-
bæ, Breiðabliki. Þar búa hjónin
Gunnar Sæmundsson og Margrét
Halldórsdóttir. Þau eiga þrjú
börn, sem öll tala islenzku. Eldri
dóttir hjónanna flutti árið 1975
kvæði i islenzka sjónvarpinu. Á
heimilinu er gott safn fslenzkra
bóka.
Fyrstu helgina sem ég dvaldi i
Winnipeg kynntist ég Magna
Guðmundssyni hagfræöingi; Bjó
hann i næsta herbergi. Nafn
Magna þekkti ég af greinum i
blööum um efnahagsmál. Hann
hafði nýlega lokiö doktorsvörn við
háskólann i Manitoba. Efni rit-
gerðarinnarer um danska löggjöf
til þess að hindra áhrif auðhringa.
Mér þótti þetta mikið afrék ’hjá
Magna, sem er um sextugt.
„Lærum meöan lifum”, gæti ver-
iö orötak hans. Viö Magni röbbuö-
um saman um heima og geyma.
Ég er sannfærður um, aö dr.
Magni hefur ýmis holl ráö, sem
kynnu að duga i baráttunni gegn
verðbólgunni. En hverjir vilja
þiggja góö ráð? Eru stjórnmála-
menn og bankastjórar I þeim
hóp?
Mágurminn og systirfrá Akra-
nesi voru stödd i Winnipeg um
þessar mundir. Nér tókst að hafa
upp á heimilisfangi þeirra. Skoð-
uðum við þennan fyrsta sunnudag
minn i Winnipeg þinghús fylkis-
ins, sem er hin veglegasta bygg-
ing. Stytta af Jóni Sigurðssyni
forseta stendur I fögrum garöi
skammt frá þinghúsinu. Garður-
inn er allmikiö stærri en sá, sem
stendur bak við okkar Alþingis-
hús. Kann aö vera aö hlutfalliö sé
ekki mjög óhagstætt okkur, þar
sem Manitoba fylki er sex sinnum
stærra en Isl. og höfuðstaðurinn
Winnipeg hefur um 560.000 ibúa.
Er hún fjóröa stærsta borg Kan-
ada. Akurnesingar fengu af til-
viljun far meö flugvél sem flutti
hóp aldraðra Haf nfiröinga. Brott-
för átti að vera um kvöldið. Leiö-
sögumaöur var sr. Bragi Bene-
diktsson og voru allir ánægðir
meö vel heppnaða ferð.
Góð kynning vestur-íslenzkra
rithöfunda hefst árið 1930 með
en INoröur-og Suöur-Ameriku. —
Viö hliö Islandsdeildar bóka-
safnsins er slavnesk deild.
Kanadamenn af slavnesku bergi
brotnir eru miklu fleiri, en Vest-
ur-lslendingar. Bókasöfnin eru
álika stór, rúmlega 20.000 bindi,
ogfaraþau aö sjálfsögöu vaxandi
árlega. Bókavöröur islenzka
safnsins heitir Sigrid Johnson,
ættuö frá Arborg i Ardalsbyggö.
Sigrid talar góöa Islenzku. Hún
tók viö af frú Hrund Skúlason,
sem gegndi embætti bókavaröar
um tvoáratugi. — Tilgangur ferö-
ar minnar til Winnipeg var athug-
un á Islenzkum ritum, sem út eru
gefin vestan hafs. Núna i septem-
bereru 100 ár siöan Framfarivar
gefinnúti Kanada. Hann kom út i
Lundi i Fljótsbyggö i Nýja Is-,
landi, 3 árgangar 1877-79. Rit-
stjóri var Halldór Briem, siöar
kennari og bókavöröur. Prent-
verkiö haföi Sigtryggur Jónasson
útvegað. Hann var eins og kunn-
ugt er hin styrka stoö landnem-
anna um langt skeiö og kemur
viöa viö sögu. Þörf íslendinga
vestra fyrir sameiginlegt mál-
gagn birtist snemma á fyrstu
landnámsárunum. Höföu þeir á
undan útgáfu Framfara gefiö út
handskrifaö blaö, sem nefndist
Nýi þjóöviljinn. Blaðasaga Vest-
ur-lslendinga veröur ekki rakin
hér. Eins og allflestir þekkja, er
nú gefiöúteitt blaö I staö tveggja,
Lögberg-Heimskringla. Má af
þessu glöggt greina, hve erfitt er
að halda viö Islenzkri tungu, þeg-
ar allt skyldunám fer fram á
ensku.
Eitt sinn geröi ég tölulega
skýrslu um bókaútgáfu hér á
landi frá 1887 til 1966. Ég merkti
um leiö viö útgáfu islenzkra rita i
Kanada og komst aö raun um, aö
hlutur þeirra er mikill miöaö viö
allar aöstæður. Islendingar
vestra uröu snemma kunnir fyrir
samheldni, löngun til þess aö
mennta börn sín og metnað til
þess aö standa sizt aö baki ööru
þjóöerni efnahagslega. Erfiðleik-
arnir sem þeir þurftu í fyrstu aö
yfirstiga voru gifurlegir. Visa ég
til Sögu íslendinga i Vesturheimi,
fimm binda verk eftir Þorstein Þ.
Þorsteinsson rithöfund og
Tryggva J. Oleson prófessor.
Nafnaskrá væri nauösynleg til
þess aö gera þetta mikla verk aö-
gengilegra. Þaö væri þarft verk,
ef þjóöræknisfélögin og Menning-
arsjóður létu bæta úr þessari
vöntun. Ég er sannfærður um, aö
einstaklingar og bókasöfn mundu
taka lykliaöverkinu feginshendi.
Arni Bjarnarson bókaútgefandi
og formaöur þjóöræknisdeildar á
Akureyri hefur nú undirbúið ljós-
prentaöa útgáfu af Framfara.
Arni telur, aö einungis séu nú til
sex eöa sjö heil eintök af blaðinu.
Arni hefur tekiö miklu ástfóstri
við Vestur-Islendinga og er mál-
um þeirra gjörkunnugur. Atti
hann m.a. gagnmerkar tillögur
um samskipti íslendinga vestan
hafs og austan áriö 1958. Árni gef-
ur út hin sivinsælu ritverk Jó-
legum myndum. Sr. Rögnvaldur
Pétursson hafði einnig gefið
Landsbókasafni prentaö mál að
vestan og síðar einkasafn sitt.
Eftir Davið hefur komið út ljóða-
bókin Rósviðir i Winnipeg 1952.
Sr. RögnvaldurPétursson var um
langt skeiö prestur Unitara og
umdæmisstjóri þeirra um árabil.
Þorkell Jóhannesson rektor sá
um útgáfu á ræðum sr. Rögnvalds
árið 1952, Fögur er foldin.
Svo undarlega bar við fyrsta
daginn sem ég kom i háskólasafn-
ið i Winnipeg, að ég hitti þar fyrir
núverandi umdæmisstjóra Unit-
ata i N-Ameriku, sr. Emil Guð-
mundsson. Talar hann Islenzku,
endastundaö nám við Háskóla ts-
lands. Með okkur sr. Emil tókust
ólafur T. Hjartar bókavöröur
hanns Magnúsar Bjarnasonar.
Þá lætur hann ljósprenta Al-
manak Ólafs Thorgeirssonar,
sem hefur aö geyma fyrstu drög
að landnámssögu Vestur-íslend-
inga.
Aður en ég hélt vestur hafði ég
skráð safn Daviös Björnssonar
bóksala i Winnipeg, er hann haföi
gefiö Landsbókasafni. Davið
fluttist til Winnipeg árið 1924. Um
langt skeið var bókabúð hans
miðstöð fyrir söluislenzkra bóka i
Ameríku. Voru viðskiptavinir
Daviös viða i Vesturheimi. Nú er
Davið á niræöisaldri. Ég ræddi
við hann kvöldstund, þvi aö mér
lék hugur á aö kynnast þessum
manni, sem gefið haföi safn sitt á-
samt ýmsum handritum og fróö-
Varmir dagar
í Winnipeg
Ólafur F. Hjartar,
bókavörður skrifar