Alþýðublaðið - 10.09.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 10. september 1977
7
bókinni Vestan um haf. Um út-
gáfuna sáu Gu&mundur Finn-
bogason og Einar H. Kvaran. Sú
bók hlýtur aö hafa opnaö augu
margra tslendinga hér heima, aö
vestan hafs lifði islenzk tunga
góðu lifi. Þeim sem höfðu náin
samskipti viö tslendinga vestra,
mun þetta þó ekki hafa komið á
óvart. En nú gafst ýmsum tæki-
færi til þess aö kynnast, hve
margir pennafærir menn vestan
hafs auöguðu islenzkar bók-
menntir. En i ýmsum skólaljóö-
um og ritsöfnum má greinilega
sjá, aö ýmsir andans menn hér
heima hafa aö þvi er viröist ger-
samlega gleymt starfsbræðrum
sinum vestan hafs. Gleðilega
undantekningu má þó finna i
ljóöasafni,sem Kristján Karlsson
hefur nýlega gefiö út fyrir Al-
menna bókafélagiö.
í tslandsdeild bókasafns há-
skólans má sjá skrifborö skáld-
anna, Stephans G. Stephanssonar
og Guttorms J. Guttormssonar,
hvort tveggja hagleiksmunir.
Stefán Guðmundur Stefánsson
fæddist 1853 á Kirkjuhóli i Seylu-
hreppi, Skagafjarðarsýslu. Tvi-
tugur flyzt hann með foreldrum
sinum til Vesturheims. t skóla-
ljóðunum má lesa eftir talda frá-
sögn:
Vegna fátæktar komst hann
ekki i skóla, enda þótt hugurinn
stæöi til þess. Löngu siöar á æv-
inni sagði Stephan svo frá þvi,
þegar hann tólf ára gamall $á
þrjá menn riöa um Vatnsskarð á
suöurleið og vissi, aö það voru
piltar á leið i skóla: ,,Mig greip
raun, ekki öfund. Fór að kjökra.
Þaut út i þúfur, lagðist ,niður i
laut. Mamma hafði saknað min.
Kom út og kallaði, ég svaraði
ekki. Vildi ekkilátasjá mig,svo á
mig kominn, en hún gekk fram á
mig. Spurði mig, hvað að gengi,
égvildi verjastfrétta, en varð um
siðir að segja sem var. Mörgum
árum á eftir heyröi ég mömmu
segja frá þessu, en ég hélt hún
hefði löngu gleymt þvi. HUn bætti
þvi við, að i það sinn hefði sér fall-
ið þyngst fátæktin.”
Þá þekktist ekki orðið nám-
sleiði. — Stephan verður þrisvar
sinnum landnámsmaður i' nýrri
heimsálfu og siðast bóndi i Al-
berta, Kanada. Bústaö hans,
skammt frá bænum Markerville,
er nú verið að endurreisa og eiga
þjóðræknisfélögin þakkir skildar
fyrir forgöngu i þessu efni. Gisli
Guðmundsson mun eiga hér far-
sælan þátt, þótthann haldi honum
litt á loft. — Oft heyrist sungið
kvæði Stephans Þó| þú langförull
legðir.Það nefnist Cr lslendinga-
dags ræðu. Ljóðið hefur laðað
fram lög tónskálda okkar bæði
austan hafs og vestan. Oft mun
þetta kvæði hafa verið sungið af
Vestur-tslendingum og túlkað
heimþrá landnemanna.
Yfir heim eða himin
hvar sem hugar þin önd
skreyta fossar og fjallshlið
öll þin framtiðarlönd!
Fjarst i eilifðar útsæ
vakir eylendan þin:
nótttaus vor-aldar veröld,
þar sem víðsýniö skin.
Guttormur J. Guttormsson
fæddist á Viðvöllum viö íslend-
ingafljót i Nýja-tslandi 1878.
Hann hlaut litla skólamenntun.
Um skeið vann Guttormur i
Winnipeg, en undi ekki i borginni.
Hann keypti aftur föðurleifð sina,
Viðivelli, og hóf þar búskap.
Fyrstu fjórar ljóðabækur hans
voru gefnar út i Winnipeg. Einna
þekktasta kvæði Guttorms er um
islenzku landnemana, Sandy Bar.
Hallgrimur Helgason tónskáld
samdi kórverk viö kvæðið, sem
flutt var i Winnipeg 1975. Rikis-
stjórn tslands bauð Guttormi J.
Guttormssyni i heimsókn, 1938 og
öðru sinni kom hann 1963. Hann
lézt árið 1966. Tvö ljóöasöfn eftir
hann hafa verið gefin út hérlend-
is. Þessi litla staka um Jón Thor-
oddsen yngri sýnir, að hann
fylgdist með skáldskap á Islandi.
Laufgrein brotin er nú af
tslands skáldameiði.
Ég finn ilminn yfir haf
upp af hennar leiði.
Bækur vestur-islenzkra rithöf-
unda hafa fengið hér góðar mót-
tökur,enda hafa þær margar ver-
iðgefnarútaustan hafs. T.d.hafa
allar ljóðabækur eftir Jakobfnu
Johnson verið gefnar út hér á
landi. Faðir Jakobinu var Sigur-
björn Jóhannsson, kenndur við
Fótaskinn (nú Helluland) i Aðal-
dal, Þingeyjarsýslu. Þegar
Jakobina var 5 ára fluttist hún
með foreldrum sinum vestur um
haf. Faðir hennar var skáld og
kom út ljóðabik eftir hann i
Winnnipeg 1902. Eins og kemur
fram i eftirfarandi visu var Sig-
urbirni nauðug vesturförin.
Gnauðar mér um grátna kinn
gæfu mótbyr svalur.
Kveð ég þig i siöasta sinn
sveit min, Aðaldalur.
Ljó&agáfan liföi hjá Jakobfnu
Johnson. Hún orti ekki aöeins is-
lenzk ljóð, heldur þýddi hún mörg
ljóð islenzkra skálda á enska
tungu. Jakobina átti lengi heima i
borginni Settle. Hún dó I júli 1977.
Þannig hefst lýöveldisljóð henn-
ar.
Um norðurhvei fer nóttlaus
júnidagur.
1 nýjum ljóma fáni tslands
blaktir.
A fornum grunni frjálsa
rikið stendur,
þvi fylla loftið svipir
endurvaktir.
— Brennir ei hjörtu
allratslendinga
ódauðleg minnig landsins
fyrstu þinga?
Káinn, Kristján Niels Július
Jónsson er Akureyringur fæddur
1860. Hann fluttist 1878 til
Vesturheims og átti heima i N,-
Dakota frá 1893 og fékkst við
landbúnaðarstörf. Kviölingar Ká-
ins eru á margra vörum. Hann er
hnyttið gamanskáld, gerir gys aö
tilverunni og er oft sjálfur skot-
spónn i skáldskapnum. Fyrsta
ljóðabókin Kviðlingar, kom út i
Winnipeg 1920. Tvö ljóðasöfn
komu út eftir andlát hans 1936.
Kviðlingar og kvæói, Rv. 1945 og
Vísnabók Káins, Rv. 1963,—Hér
fer á eftir sýnishorn af gaman-
semi Káins, kvæði sem er ort,
þegar ung stúlka spuröi hann,
hvort hann fléttaði ekki ævintýri
inn i ljóð sin.
Hjá hafmey ég sat frammi
á sævarbergsstall
— hún sat þar nú hjá mér
þá kom upp úr hafinu
há, há, hákall
og hana tók frá mér,
og hana tók frá mér.
Ég þekki ekki nokkurn
um hau&ur né haf
jafn hæversku snauðan.
Hann stakk sérmeð frúna
á kolgræna kaf,
þar k vað ég hann dauðan.
þarkvaðég hann dauðan.
En glatt var á hjalla
mn brimvallarbeð
og bekkurinn setinn.
Svo fyrren ég vissi, hvern firn
höfðu skeð,
var f rúin min étin,
var f rúin mln étin.
Nú reika ég aleinn
um úthafsins strönd
og ástvinum fjarri.
og hvar sem i einrúmi
hönd mætirhönd,
erhákarlinn nærri.
er hákarlinn nærri.
Siguröur Július Jóhannes-
son er mörgum af eldri kyn-
slóðinni kunnur. Hann leit dags-
ins ljós að Læk i ölfusi 1868.
Stúdent i Reykjavik 1897. Sama
árfórhannað gefa út barnablaðið
Æskuna i samvinnu viö Stórstúku
tslands. Hann var ritstjóri hennar
tvö fyrstu árin. Hann var einnig
ritstjóri blaðsins Dagskrá
1898—99. En siðan liggur leið hans
til Vesturheims.Hann lauk prófi i
læknisfræði í Chicago 1907. Hann
starfaði sem læknir meðal tslend-
inga i Kanada, en hvarf aftur að
blaðamennsku. Hann er ritstjóri
Lögbergs 1914—17 og gefur út
vikublaðið Voröld 1919—21.
Sigurður Júl. Jóhannesson er
mikill félagshyggjumaður, jafn-
aðarmaður, bindindis- og friðar.
inni. Fyrstu bækur hans i 2 b.eru
gefnar út i Winnipeg 1900—1903.
Sögur og kvæði. Sögur Æskunnar
komu út i 2. b. i Rvk. 1930. Sama
árkomu útbarna-og unglingaljóð
iritinu Sólskin.Ljóðabókin Kvist-
irvar gefinútiRvk. 1910.S.J.J.
dó árið 1956. Tvisvar voru ljóða-
söfn hans gefin út hérlendis, 1956
og 1968. — Eftirlifandi ljóð sýnir,
að hugurinn var oft heima, þrátt
fyrir vistina vestra.
Það lyftir brún og létúr fót
að lesa um fólkiö heima:
þvi þar er okkar æskurót,
sem ekkierhægt að gleyma.
Þó blessun mörgum brosi mót
um bjarta vestur heima,
þá sviður enn i aldna rót,
sem ekki er hægt aö gleyma.
En samt væri engin auðnubót,
ef okkur hætti að dreyma
og dæi þessi djúpa rót,
sem drottinn festi heima.
Jóhann Magnús Bjarnason rit-
höfundurá miklum vinsældum að
fagna beggja vegna hafsins.
Hann fæddist 1866 að Meðalnesi i
Fellum, N.-Múlasýslu. Foreldrar
hans fluttust til Kanada 1875.
Fjölskyldan settist fyrst að i
Nýja-Skotlandi (Nova Scotia) á
austurströndinni. Þar undu land-
ar vel hag sinum i nánd viö hafið.
En hin frjósama jörð Manitoba-
fylkis dró til sin æ fleiri islenzka
landnema. Sumar sögur J.M.B.
eiga sér stað I Nýja-Skotlandi.
Hann skrifar einnig um Brasiliu-
farana og færir tilraun til land-
náms i skáldlegan búning. Menn
geta borið saman veruleika og
skáldskap, meö þvi að lesa rit
Þorsteins Þ. Þorsteinssonar
Æfintýrið frá tslandi til Brasiliu.
J.M.B. var um langt skeið kenn-
ari. Siðast bjó hann i bænum
Elfros I Saskatchewan. Hann dó
árið 1945. Heildarverk hans hefur
Arni Bjarnason gefiö út með
stuttu árabili.
Rithöfundalistinn verður seint
tæmdur ogg verður hér að sleppa
mörgum. t hverju islenzku smá-
sagnasafni mundu vel sóma sér
sögur eftir Jóhann Magnús
Bjarnason, Jóhannes Pálsson
lækni og Guðrúnu Finnsdóttur
skáldkonu.
Snemma náðu Islendingar
vestan hafs góöum tökum á
enskri tungu. Má sem dæmi
nefna rithöfundinn Láru Good-
mann Salverson. Hún fæddist i
Winnipeg 1890. -Með foreldrum
sinum fluttist hún til Duluth i
Minnesota, gekk þar I skóla og
lærði ensku. Ariö 1913 giftist hún
George Salverson, Bandarikja-
manni af norskum uppruna. Þau
fluttu til Kanada, þar sem maður
hennar vann við rekstur járn-
brauta. — Lára fór snemma aö
skrifasögur og ljóð. Hún vann til
verðlauna fyrir sögu að nafni
Hidden fire árið 1922. Arið eftir
kemur út fyrsta skáldsaga henn-
ar The Viking heart. Hún vann
þrisvarsinnumtilverölauna fyrir
skáldsögur. Auk skáldsagna
hennar, tiu aö tölu, komu út eftir
hana smásögurog ljóð. Þá birtust
eftir hana ýmsar blaðagreinar i
blaðinu Toronto Star. —
Undarlegt má heita, að engin
skáldsaga eftir L.G. Salverson
hefur veriö þýdd og gefin út hér á
landi. Ég leyfi mér að áli'ta, að
ýmsar erlendar skáldsögur hafa
verið gefnar út hér, sem siður
eiga erindi við okkur.
Ekki má gleymast, að Vestur-
tslendingar hafa lagt rækt við að
kynna islenzkar bókmenntir á
ensku. Margar þýðingar á
islenzkum ljóöum hafa viða birzt i
blöðum og timaritum vestan hafs.
Próf. Richard Beck hefur gefið út
þýöingar úr islenzkum
bókmenntum,bæði bundið mál og
óbundið. Þá hefur próf. Watson
Kirkconnell, mikill málagarpur,
séð um átgáfu á isl. ljóðum, sem
þýdd hafa veriö á ensku. Helztu
þýöendur auk Jakobinu Johnsen
eru, Páll Bjarnason, Magnús Á.
Árnason, Runólfur Fjeldsted,
Skúli Johnson, Vilhjáimur
Stefánsson og Mekkin Sveinson
Perkins, sem einkum hefur þýtt
óbundið mál.
Próf. Halldór Hermannsson,
um langt skeið bókavörður við
islenzka safnið i Cornell-Háskóla,
tþöku, tók saman skrár i þrem
bindum um safnið. tslandsvin-
urinn, Daniel Willard Fiske,
ánafnaði Cornell-háskóla bóka-
safn sitt og setti jafnframt þaö
ákvæði, að ávallt skyldi islenzkur
bókavörður veita þvi forstöðu.
Ennfremur gáfu Halldór
Hermannsson o.fl. út ritsafnið
Islandica, sem m.a. hefur að
geyma bókfræði nytsamlega
rannsóknum i Islenzkum fræðum. ,
t þessu ritsafni kom út islenzk
bókmenntasaga saminá ensku af
próf. Stefáni Einarssyni og próf.
Rchard Beck.
Ekki þarf ég að kvarta yfir ná-
granna minum i næsta herbergi.
Hann er svertingi frá Ghana og ég
nefni hann i huganum hr. Blakk.
Það er ekki fyrr en næstslðasta
dvalardag minn I Winnipeg, að ég
kemst að raun um, hvaðan hann
er koninn. Hann er kennari að
mennt og býr i smáborg I Sask-
atchewan. Einn daginn fer ég að
fræðast um nám hans og spyr,
hvort hann sé ekki að fara i tima.
Það kemur á hann örlitið hik, en
svo segist hann eiga fri. En í
fyrramáliö kl. 8.15 þá þurfi hann
að mæta. Þetta reyndist rétt, þvi
að daginn eftir mæti ég hr. Blakk
með háan stafla af bókum. Nú
fyrst skil ég þessa djúpu kyrrð i
herberginu hans. Ghana-búinn
fyrrv. er einhversá mesti kúristi,
sem ég hef kynnzt. Þó að sólin
helli geislaflóði sinu yfir borg og
byggð breytir hann ekkert hátt-
um sinum. Fer aðeins.frá til þess
að fá sér næringu og safna kröft-
um. Með bókahlaðann i fanginu
brosirhann breitteins og hann sé
að springa af tilhlökkun. Það er
auðsjáanlega ekki létt hlutverk
aö vera kennari og uppeldisfræð-
ingur i Kanada. — S já mátti I há-
skólahverfinu nema af ýmsu
þjóðerni.Einn daginnsá ég i mat-
sal félagsheimilis stúdenta atvik,
sem mérliðurseint úr minni. Ung
stúlka færir sigtil, þegar Asiubú-
ar setjast við sama borð og hún.
Hún flýtir sér að fara aö næsta
borði, þarsem hinn hviti kynstofn
var fyrir. Eigum við að lofa Guð
fyrir, að við erum fædd hvit á lit?
Hvernig fer fyrir þessari jörð, ef
við getum ekki setið við sama
borð og meöbræður okkar, sem
bera annan hörundslit?
Sunnudaginn 31. júli hitti ég
aftur ferðafélagana, sem haldið
höfðu vestur að hafi. Létu þeir
mjög vel yfir förinni. Eini alvar-
legi skugginn var sá, að farar-
stjórinn, Gisli Guömundsson,
varð veikur eftir flugubit og
þurfti að leggjast á sjúkrahús.
Samt var Gisli aftur kominn, þótt
sjúkur væri, til þess að taka við
farastjórn á ný. Hlýða skyldi
messu i Mikley (Hecla island),
sem nú er búið að gera að þjóð-
garði. Sr. Bragi Friðriksson, for-
maður þjóðræknisfélagsins
heima, prédikar og vestur-
islenzkar konur leiða sönginn.
Þetta er rétt eins og aö vera við
messu á tslandi. Hið eina sem aö-
skilur er „Collecta” eða frjáls
framlög til kirkjustarfsins að
guðsþjónustu lokinni. — Stanzað
var um stund i Selkirk og elli-
heimilið skoðaö þar. Það ber
nafnið Betel eins og heimilið i
Gimli. Þar var einnig messa, sem
fór fram á ensku. Sálarfóður
þennan dag hefði því áttað endast
okkur, þar til viö komum aftur til
heimalandsins.
Daginn eftirl. ágúst, varhaldið
til Gimli og fylgzt meö hátiða-
höldum á svonefndum
Islendingadegi. Slikur dagur hef-
ur verið haldinn hátiðlegur i
Winnipeg allt frá árinu 1890. En
1932 var hann fluttur til Gimli,
hins sögulega bæjar við Winni-
pegvatn, þar sem margir landar
bjuggu og búa enn. Hátiðahöldin
voru fjölbreytt og fóru vel fram.
M.a. kom Ólafur Jóhannesson
dómsmálaráðherra þarna fram
oghélt skörulega ræðu á islenzku
og ensku. Ég haföi áður hitt ráð-
herrann ásamt próf, Haraldi
Bessasyni og Alec Þórarinssyni
ræðismanni i Winnipeg I heim-
sókn til háskólans i Manitoba. A
Gimli söng kvennakór Keflavi'kur
og stóðu konurnar sig af mikilli
prýöi, þótt alltaf sé erfiöara að
syngja úti en inni. Aftur heyrði ég
kórinn syngja siðasta kvöldið,
sem égdvaldi I Winnipeg. Kórinn
söng i safnaðarheimili Fyrstu
lútersku kirkjunnar i Sargent-
stræti. Kirkjan er veglegt guös-
hús, allmiklu stærri en dómkirkj-
an i Reykjavik. Má af þvi marka,
hvað Islendingum i Winnipeg og,
reyndar viðar, er annt um kristi-
legt safnaðarstarf. Þarna hitti ég
sr. Valdimar J. Eylands, en hann
varð heiðursdoktor við Háskóla
Islands i sumar. Sr. Valdimar
hefur skrifað krikjusögu Vestur-
tslendinga og er bók hans nýlega
Framhald á bls. 10