Alþýðublaðið - 21.01.1978, Blaðsíða 7

Laugardagur 21. janúar 1978
SSSr
Laugardagur 21. janúar 1978
i7
m
'SL-ÁíaS?.;
1- .... .
t J'
3f. "‘>a
v.
»*-:• 1W> ^ \ v>
• ‘ •** - -•s •>. ; - 4 -
'V,
*■»'V; “s^Éjp^S. -
gllgSfc, - . - ...t -' , . , -
.* -v vV*'ép|
. -••> _ ' •
"SM'J ■
-.-- -w;f; : ■■■'■"■ " rv ítv
■■ a.* - .. J'.'JSDL. ... •'-•:
■ V
m,-
f::^■ .'•' .' •;v„"»-, 5‘ J *• '.’•'

. S -
' JL. ' . '., .«■ .. , W.V'
■".-' ■ á. ' ■"' •: - :

-• ’

Steintökin á Djúpalónssandi. Ljósm.: Fáll Jónsson.
Aflr aunasteinar i
Árbæjarsafni í Reykja-
vik
I Árbæjarsafni i Reykjavik eru
átta aflraunasteinar. Þeir standa
þar úti á bersvæöi i trausti þess
aö enginn hlaupis t á brott meB þá,
enda ekkert barnameöfæri.
Ég leitaöi mér upplýsinga um
steinana á skrifstofunni i Arbæj-
arsafni. Fyrir svörum varö Júli-
ana Gottskálksdóttir safnvöröur.
HUn haföi m.a. þetta um steinana
aö segja:
„Steinarnir eru átta talsins,
þeir tveir stærstu eru tilhöggnir
meö höldum, hinir sæbaröir og
meira eða minna hnöttóttir. A þá
hafa verið málaöar tölur, sem
sumar eru farnar aö mást af, en
úr þeim má lesa þyngd steinanna
aö ég tel. Samkv. þvi vega þeir
tilhöggnu 304 og 212 kg, en hinir
sæböröu 142, 132 (tveir), 121, 90
og 80 kg.
Lárus Salómonsson og Hafliði
Jónsson sáu um flutning stein-
anna upp i Árbæjarsafn, en áður
höfðu þeir veriö á flakki, fyrst á
túninu við Snorrabraut og siöan
vestur við Melavöll, en vakiö of
mikla athygli vegfarenda og þvi
fluttir hingaö upp eftir fyrir u.þ.b.
20árum. Lárus sagöi mér, að Jón
Asbjörnsson hæstaréttardómari
hefði látiö höggva til stærsta
steininn oghefðisá verið viö hann
kenndur. Hafði steinninn lengi
veriö viö Laugaveg 70, en mér
skildist að þeir Hafliði hefðu rek-
izt á hann i bingholtsstrætinu,
rétt viö Farsóttarhúsið. Sæböröu
steinana sagði Lárus vera utan af
Seltjarnarnesi, en Hafliði taldi
tvo þeirra vestan úr Selsvör.
Hafliöi sagöi enn fremur, aö Lár-
us heföi skrifað allýtarlega grein
um steina þessa i Visi á árunum
1957 — 59”.
Kviahella séra Snorra á
Húsafelli o.fl. steinar
A Húsafelli í Borgarfiröi eru
þrir aflraunasteinar. Merkastur
þeirra er Kviahellan, sem kennd
hefur veriö viö Snorra prest
Björnsson á Húsafelli. Um hana
liggur fyrir meiri vitneskja en
aðra aflraunasteina. Svo vel vill
til, aö Kristleifur Þorsteinsson á
Stóra-Kroppi i Borgarfiröi skrif-
aöi grein i Eimreiöina áriö 1923,
sem hann nefndi Kviarnar á
Húsafelli og aflraunasteinar séra
Snorra, þar sem hann rekur m.a.
sögu Kviahellunnar. Eimreiðar-
greinin birtist svo seinna i hinu
stórmerka riti Kristleifs, Úr
byggöum Borgarfjaröar. Veröur
hér stuözt viö umrædda grein.
Þar segir m.a.:
„Snorri prestur Björnsson
fluttist aö Húsafelli frá Staö i
Aðalvik 1757. Varhann þá fjörutiu
og sjö ára gamall. Séra Sigvaldi
Halldórsson var prestur á Húsa-
felli næst á undan Snorra. Hafði
hann fylgt hinni fornu venju aö
hafa æri seliá sumrum. Svo haföi
verið gert þar á Húsafelli frá
ómunatið. Engin þörf var þó til
þess, þvi aö ágætt land fyrir
málnytupening var umhverfis
bæinn. Sel það, sem siöast var
byggt af Sigvalda presti, var i
fögrum grashvammi austan
Selgils og gegnt Teitsgili. Heitir
þaöNeörasel. Sjást þar vel tóftir
þess. Sprettur þar enn töðugresi.
Þegar séra Snorri kom að
Húsafelli, tók hann upp þá nýjung
aö láta reka ær heim til mjalta og
lagöi seliö niöur. Byggði hann þá
kviar fyrir austan og ofan túniö,
rétt viö farveg Bæjargilsins, sem
fellur beint niöur úr snarbröttu
fjallinu. Var gott um grjót, sem
gilið haföi kastaö á láglendiö i
flóöum. Eru kviar þessar byggö-
ar úr hinu mesta stórgrýti, og eru
margir steinar þar stærri en svo,
aö nokkur einn maður hræri slik
björg. Eru þau talandi vottur
þess, aö þar hafa veriö knáir
menn aö verki. Veggur gengur i
gegnum kviarnar miðjar og
skiptir þeim i tvær jafnstórar
krær. Þær eru tvldyraðar. Tekur
hvor kró sextiu til sjötiu ær.Lang-
stærsti steinninn er um miðjan
noröurútvegg. 1 kömpunum við
dyrnar eru lika svo stórir steinar,
aö engu hefur þurft á þá að bæta
til þess, aö þar væri hin fyllsta
vegghæö”.
,,Eftir að séra Snorri haföi
byggt kviar þær, sem hér er lýst
og enn standa óhreyföar, eins og
Gestur Guðfinnsson:
Steinatök ogafl
raunasteinar
á íslandi samantekt
Steinatök eða af Iraunasteinar hafa sjálfsagt lengi þekkzt á islandi. Samt er
þau ekki ýkja víða að finna/ ef undan eru skilin svokölluð grettistök, kennd við
Gretti Asmundarson, og hann talinn hafa lyft, en eru í raun og veru stóreflis
björg borin fram af skriðjökli og skilin eftir á bersvæði hingað og þangað, og
eiga ekkert skylt við hina eiginlegu afIraunasteina.
Af Iraunasteinar voru, eins og ráða má af nafninu, til þess kjörnir að reyna
afl sittá þeim,lyfta þeim frá jörðu, stundum upp á mittisháan stall. Aflrauna-
steinarnir voru oftast þrír, stundum f jórir saman, og voru einatt valdir í
embættið lábarðir, ísnúnir eða vatnssorfnir steinar, sem erfitt var að festa
hönd á. Steinarnir voru misþungir og nöfn þeirra samkv. því: Amlóði, Hálf-
drættingur, Hálfsterkur, Fullsterkur o. s. frv.
Steinunum var einatt valinn staður í nánd við verstöðvar eða við fjölfarna
ferðamannagötu.
Ekki virðast aflraunír af þessu tagi hafa verið hátt upp skrifaðar af
almenningi, ef marka má gamla málshætti, sem varðveitzt hafa. í bók
Bjarna Vilhjálmssonar og óskars Halldórssonar, Islenzkir málshættir, er að
f inna þrjá málshætti um steintök, sem raunar virðast allir einnar ættar: fáir
verða sterkir af steintaki; fáir styrkna af steintaki; fár verður sterkur af
steintakinu. Merkingin er hin sama F þeim öllum. Gamall Jökuldælingur,
Baldur Sigurðsson prentari frá Aðalbóli, nú búsettur í Reykjavík, kann eitt
tilbrigðið til viðbótar, heyrt fyrir austan, þar sem kveðið er énn fastar að
orði: enginn verður sterkur af steintakinu.
Hér á eftir verður vikið að helztu steinatökum eða af Iraunasteinum sem ég
hef haft spurnir af, en vafalaust eiga f leiri eftir að koma í leitirnar. Eins og
sjá má af upptalningunni hafa margir, einkum i verstöðvum, haft gaman af
að glíma við af Iraunasteinana og reyna af I sitt á þeim, og svo mun enn vera.
Jón Sigurösson i Hampiöjunni
glimir viö myndarlegt steintak.
Ljósm.: Pálina Guðfinnsdóttir.
þær voru frá fyrstu höndum,
færöi hann þangaö stein, er hann
lét menn reyna afl sitt á. Er þaö
blágrýtissteinn, hellumyndaöur.
Steinn þessi hefur þar á Húsafelli
alltaf veriö kallaöur Kviahella.
Sú venja hefur haldizt á Húsa-
felli frá dögum Snorra og til þessa
tima, að menn skoöa Kviahell-
una, og þá um leið reyna aflsitt á
henni, þeir,sem treysta sér mik-
ið. Þrjár voru þær þrautir, er
menn skyldu inna af hendi viö
þessa hellu til þess, að þeirra y rði
að nokkru getiö.
Fyrst aö Játa hana upp á
norðurkamp hinna syöri kvía-
dyra. Þaö hafa nokkrir menn
leikiö á öllum timum. Samt mega
þeir teljast mikiö knárri en meö-
almenn, sem gera þaö skjótlega
og þrautalitiö.
önnur þrautin var aö láta hell-
una upp á stein þann hinn stóra,
sem er um miðjan noröurvegg
kvianna. A þann stein er höggviö
„Snorri”. Aður á timum þurfti
næstum þvi að rétta sig upp meö
helluna til þess aö láta hana á
stóra steininn, en viö þaö hefur
flestum orðiö aflfátt. Nú hefur
jarövegur hækkaö mikiö um-
hverfis kviarnar frá þvi, sem áö-
ur var, fyrir áburö, sem út hefur
veriö mokaö, og einnig komiö frá
fénaöi, sem legiö hefur viö kvia-
ból.
Þriöja og þyngsta þrautin var
aö taka helluna upp á brjóst án
þess að neyta stuönings af kvia-
veggnum, og bera hana umhverf-
is kviarnar. Sagt hefur verið, aö
séra Snorri hafi leikið sér aö þvi.
Ekki er hægt að rengja slikt, þó
aö hann væri af friskasta skeiði,
er hann kom aö Húsafelli.
1 þessu sambandi vil ég lýsa
tveim öörum og merkilegum
steinum, sem menn hafa reynt afl
sitt á. Eru þeir i Húsafellslandi.
Grásteinn er út með fjallinu til
hægrihandar,þegar heim er riö-
iö, þéttviö veginn, nokkru utar en
eyöibærinn Reyðarfell. Steinn sá
hefur veriö fluttur þangaö til ein-
hverra minja, sem nú er ókunn-
ugt um. Hann er úr léttu grjóti,
en svo stór, aö vonter aö ná útyf-
ir hann. Hafa menn velt honum
upp á stóran stein, er hann stend-
ur hjá. Engan hef ég séö taka
þann stein upp, enda reyna fáir
viö hann.
Steöjasteinn er þar litiö eitt
heimar. Hann er við veginn til
hægri handar, þegar heim er riö-
iö. Hann er mjög merkilegur fyrir
þaö, aö hann hefur veriö steöja-
blökk i smiöju á Reyöarfelii.
Fram á siðasta mannsaldur stóö
steinninn viö hina fornu smiðju-
tóft,sem þar erá háum hóli uppi I
hlíöinni. Svo var honum velt þaö-
anniöur aö veginum. Þessi steinn
er næstum hnöttóttur, úr eygöu
grjóti. 1 hann hefur veriö höggvin
djúp hola fyrir steðjafótinn. Allir
vel knáir menn taka þennan stein
á bringu, ef þeir hitta rétt tök á
honum.
Heima viö húsasund eöa garö á
Húsafelli hefur aldrei þekkzt
Snorratak, Fullsterkur, Hálf-
sterkur né Amlóði.”
1 lok greinarinnar getur Krist-
leifur þess, aö „siöastliöiö vor”
hafi Kviahellan veriö vegin og
reynzt þrjú hundruð og sextiu
pund aö þyngd.
Samkvæmt framansögöu er nú
(1977) um 220 ár siöan Snorri
prestur f ærði þennan stein heim á
kviabóliö á Húsafelli. Þar á
grundinni liggur Kviahellan enn-
þá og býöur þeim sem þangaö
koma aö þreyta afl viö sig. Má
iöulega sjá margan kappann
þrútna þar af áreynslu við aö
lyfta hellunniupp á kviavegginn.
Varla er unnt aö skilja svo viö
þetta efni, aö ekki sé minnzt á
kvæði Grims Thomsen, Snorra-
tak, en það er um séra Snorra og
Kviahelluna. Grimur fer frjáls-
lega með efniviöinn sem vænta
má. Hann teflir saman getuleysi
yngri kynslóöarinnar i glimunni
við steininn og hreystiverkum
öldungsins, séra Snorra, sem
kominn er að fótum fram, en fer
þó léttilega meö helluna. Skáldiö
dregur dár aö ungu kynslóðinni,
en gerir hlut öldungsins góöan,
enda horfði Grimur mjög tíl for-
tiöarinnar og var mikill aödáandi
fornra afreka i kvæöum sinum.
Steinatökin á
Djúpalónssandi
Á Djúpalónssandi á Snæfells-
nesi voru upphaflega fjórir afl-
raunasteinar: Fullsterkur, Hálf-
sterkur, Hálfdrættingur og Am-
lóöi. En Amlóöi er nú brotinn , og
steinarnir þvi aöeins þrir.
Steinarnir eru i fjörunni skammt
frá Djúpalóni. Gatklettur er rétt
ofan viö þá og mittishár kletta-
stallur til aö hefja þá upp á. Sand-
ur og möl hefur borizt aö stallin-
um, svo hann er nú snöggtum
lægrien áöur var. Steinarnir hafa
verið vigtaöir, og var þyngd
þeirra sem hér segir: Fullsterkur
310 pund, Hálfsterkur 280 pund,
Hálfdrættingur 98 pund og Amlóöi
46 pund. Steinarnir eru brim-
sorfnir hnullungar, afslappir og
erfiðir átöku.
1 Þjóösögum Jóns Arnasonar
segir svo um steinatökin:
„Þaö er i sögnum aö skipverjar
einir réri áDjúpalónssandier svo
voru sægarpar miklir aö ekkert
þótti sér ófært. Sýsluðu þeir um
steintök aö reyna afl sitt. Liggja
þeir enn á Djúpalónssandi, á leiö
siAur til Einarslóns, litíö ofar en
vegurinn. Heita þeir Fullsterkur,
Hálfsterkur og Hálfdrættingur,
og mátti sá enginn róa á Djúpa-
lónssandi skipi þessu er óstyrkari
væri en það að hann léti Fullsterk
á stall; er stallur sá klettabelti
mittishátt i stallinn. Enn nú eru
þeir einstakir menn til er róa i
Dritvik er koma FuIIsterk á stall,
en ei allfáir Hálfsterk, en nálega
allir Hálfdrættingi.”
Aflraunasteinar
i Haukadal
1 Haukadal i Dalasýslu eru þrir
aflraunasteinar. Þeir eru á gras-
eyri undir Kirkjufelli i Villinga-
dalslandi i tungunni skammt frá
ármótum Haukadalsár og
Villingadalsár. Þar er nú fjárrétt
Haukdælinga og heitir Kirkju-
fellsrétt. Ekki er langt siðan
réttin var flutt þangaö, en áöur
var hún á Skaröi I Haukadal. Afl-
raunasteinarnir undir Kirkjufelli
eru miklu eldri en réttin á þessum
staö og reyndar ekki vitaö hve
þeir hafa veriö þarna lengi. Þeir"
heita Fullsterkur, Hálfsterkur og
Amlóði. Þeir eru nokkuö vatn-
snúnir og erfitt aö festa hönd á
þeim. Ekki er mér kunnugt um,
þyngd þeirra. Fyrr á timum iá
leið margra um Haukadal meöan
Haukadalsskarö var fariö. 1
seinni tiö er þarna fáfarnara,
nema menn eigi erindi i dalinn.
Júdas og Brynjólfur
á Brunnum
A Brunnum i Látravik I Rauða-
sandshreppi eru tveir aflrauna-
steinar, Júdas og Brynjólfur. Á
Brunnum var fyrrum verstöð, og
sér þar enn fyrir sjö eða átta
verbúðarústum ásamt til-
heyrandi steinbitsgöröum, fisk-
reitum og hrýgjugörðum. Breiö-
firöingar stunduöu m.a. mikiö
róðra frá Brunnum og voru
margir vel að manni.
1 nánd viö búöarústirnar á
Brunnum getur að Uta brim-
sorfinn hnullung einan og út af
fyrir sig. Hann heitir Júdas.
Samkv. frásögn Bergsveins
Skúlasonar fræðimanns var oft
reynt að nota hann I hleðslu i
búöarvegg, en lánaöist aldrei.
Hvernig sem aö honum var búiö,
skreiö hann jafnharöan úr
veggnum. Af þvi kynni nafniö að
vera dregiö. Hann sveik alltaf i
hleðslunni. Júdas hefur hinsvegar
eitthvað verið notaöur til afl-
rauna, þótt hann reyndist alls
ónýtur til annrra hluta, enda er
hann afsleppur og erfiöur átöku,
svo sem steintök voru aö jafnaöi.
Júdas er ekki ýkja þungur og
vitað er aö kvenfólk hefur fengizt
við hannog getaö látið renna vatn
undir hann, ef mikið þótti við
liggja-
A Brunnum er annar aflrauna-
steinn, Brynjólfstak, mikill steinn
og erfiður. Um hann segir B.Sk.:
„Eitt sinn var vermaður á Brunn-
um, er Brynjólfur hét. Hann var
svo vel aö manni, aö hann tók
steininn fremst i fjöru og bar
hann i byrðaról sinni á bakinu upp
að búð. Siöan liggur hann þar.
Vermenn þreyttu afl sitt á
Brynjólfstaki, og þótti sá vel lið-
tækur sem gat látiö vatn renna
undir það. Nú gera fáir betur en
reisa steininn á rönd.”
Steinatök
i Tálknafirði
Hallbjörn E. Oddsson getur um
steinatök i Tálknafirðiiævisögu
sinni, sem birtist i Ársriti Sögu-
félags Isfiröinga á sinum tima.
Þarsegir m.a.: „Þá voruiverun-
um alltiöar bændaglimur, steina
upptök, þvi hver verstöð átti sinn
Fullsterk, Miölung og Aumingja,
og margar voru æföar Iþróttir, þó
minna væri af gumað en nú.
1 Arnarstapavikum voru þeir
inn og upp á bökkunum fyrir ofan
Miöþröngog oft heimsóttir i land-
legum.”
Aörar spurnirhef ég ekki af afl-
raunasteinunum eöa steinatök-
unum i Tálknafiröi.
Aflraunir Jóns ósmanns ;
fer jumanns
A Noröurlandi hef ég ekki haft
spurnir af neinum steintökum,
hafa þar þó verið aflraunamenn
ekki siöur en annarsstaöar á
landinu. Nægir i þvi sambandi aö
rif ja upp frásögn af Jóni Ósmann
ferjumanni, sem birtist i bók
Kristmundar Bjarnasonar um
Jón og gefin var út áriö 1974, en
hún er á þessa leið:
Fallhamar, sem vó 250 kíló, var
notaöur viö brúarsmiöina á
Austur-Vötnin. Ýmsir höföu
gaman af aö reyna á honum afl
sitt; sumir gátu látiö vatna undir
hann, fáir komið i knéhæö. Jón
tók hamarinn upp á bringu sér og
lét hægt niður.
Aörar sagnir eru um fallhanciar
i Sauðárkróksfjöru og viöureign
Jóns við hann. Má vera, að allt sé
þetta i rauninni sama sagan og
Guðmundur i Asi skrásetti og nú
var sögö. Þó þarf það ekki að
vera. Fallhamar mun hafa verið
notaður við gerð Gönguskarös-
árbrúar um aldamótin. Lóöin
lágu síöar i fjörunni á Sauöár-
króki og vógu 360 pund. Ýmsir
glimdu viö að taka þau upp, þvi
aö krókur var i þeim ofan. „Jón,
sem stundum var dálitiö barna-
legur i hugsun, lyfti þeim meö
annarrihendiogsegir: ,,ó,ó, ætli
þeir v erði ekk i lúnir að ber ja m eð
þessu allan daginn?”"
Jóngeir Eyrbekk segir sögu
þessa nokkuö á annan veg i minn-
ingum sinum:
„Einu sinni var ég niðri i fjöru
með einhverjum strákum að
rembast viö hamarinn. Þá kom
þar fremur hár maður og feiki-
lega þrekvaxinn meö mikiö jarpt
hár. Við bárum allir mikla virð-
ingu fyrir þessum manni. Hann
tókhægri hendi i hölduna á hamr-
inum og sagöi:
,Jesús minn, erþaö nú þetta,
sem þeir berja meö’. ”
Siðan vingsaði hann hamrinum
svona meöannarrihendifram og
aftur nokkrum sinnum og kastaöi
honum loks frá sér. Þetta var Jón
Ósmann.”
Þorsteinshaf
i Krossavik
1 Þjóösögum Sigfúsar
Sigfússonar er sagt frá Guömundi
Péturssyni, sýslumanni I Krossa-
vik, sem kallaöur var hinn riki.
Sonur af seinna hjónabandi var
Þorsteinn sterki. Af honum eru
ýmsar aflraunasögur og m.a.
getið steins sem viö hann var
kenndur og kallaöur Þorsteins-
haf. Þessar aflraunasögur eru
kannski ekki allar nema i meöal-
lagi áreiöanlegar, en þykir þó rétt
aö geta steinsins litiilega. 1 Þjóö-
sögum Sigfúsar segir m.a.: „Þaö
er ein sögn, aö Þorsteinn hafi æft
afl sitt mjög á þvi, aö stökkva
með vættarþungan stein i fang
sér upp á eitthvað hátt, unz hann
hefði létt sér meö hann upp á
axlarháan vegg.
Jafnan gekk Þorsteinn heima
fyrir I blárri silfurhnepptri milli-
fatapeysu. Einn dag hvarf hann
lengi aö heiman. En er hann kom
aftur, voru allir hnapparnir
hrundir af peysunni. Hafði hann
þá sett á hlóðir þár ofar-frá
bjargstein þann, sem kallaöur
hefur veriö Þorsteinshaf og hefir
þótt undramikill. Skoðuöu margir
hann, og var margt um hann
talaö. Löngu siðar tókst gosa-
mennum aö spyriia honum af
hióöunum, en drengskaparmönn-
um aö k om a honum á þæ r a ftur.
Svo er mælt af sumum, aö
Þóröur kanselliráö Björnsson
hafi eitt sinn komiö útleiöina úr
Héraöi I Vopnafiröi og fariö i
hörku yfir fjallshrygg þann, er
nefnist Búr, á milli Fagradals og
Böðvarsdals; hafi hann þá komizt
hætt, og kveðið vísu:
Komist ég þessari kreppu úr
og Kristur vilji mig spara,
aldrei skalégyfirBúr
á æfiminni fara.
Sagter, aö hann hafi þá aðgætt
Þorsteinshafiö og kveöiö eftir-
farandi visu. En þaö mun þó
sannara, er Þóröur, sonur
Þorsteins, sagöi, aö Pétur
prófastur á Viöivöllum hafi fengiö
mældan steininn og reiknaö út
þunga hans eftir þvi. Má vera að
Þórður hafi gert þaö, eöa þá
Brynjólfur Evertsson, aðrir
segja, aö Björn Gunnlaugsson
hafi gert það. En annaöhvort
Pétur eöa Þóröur orti þessa visu,
er hann kom siðar aö Grettishafi:
Afreksmerkin önnur slik
ekki sjást nú viöa.
Þó eru verkin þessu lik
Þorsteins sterka i Krossavik.”
Aflraunasteinn
á Brú á Jökuldal
A Brú á Jökuldal hefur veriö
aflraunasteinn lengur en elztu
menn muna aö sögn Páls Gisla-
sonar á Aöalbóli I Hrafnkelsdal.
Ekki veit ég þó neitt nafn á
steintakinu eöa annaö markvert
um þaö aö svo stöddu.
Aflraunasteinn
á Egilsstöðum
1 skógarrjóöri um 5 km austur
frá Egilsstöðum i Suöur-Múla-
sýslu var til skamms tima afl-
Kviahellan á Húsafelli. Ljósm.: Páll Jónsson.
raunastemn, sem mikið varglimt
við. Aö sögn Ragnars Guömunds-
sonar, leiösögumanns Farfugla
um langtskeiö,var steinninn ekki
mjög stór en hnöttóttur og af-
sleppur átöku. Þarna var sam-
komustaður og oft margt um
manninn. Var þá gjarnan glimt
viö steintakið. Steinninn mun
upphaflega hafaverið úr svoköll-
uðum Hálslæk.Hann erekki leng-
ur finnanlegur, kynni aö hafa orð-
iö Vegageröinni aö bráö.
Bessasteinninn
að Skriðu-Klaustri
1 Þjóösögum Sigfúsar Sigfús-
sonar i þætti af Eiriki Bjarnasyni
járnhrygg er getiö um svokallaö-
an Bessastein aö Skriöu-Klaustri,
og viröist þar vera um aflrauna-
stein aö ræöa. Þar segir m.a.:
,,A þessum ttmum bjó i
Brekkuseli Jón Sigurðsson. Hann
var mikill vexti og talinn allra
manna sterkastur, kallaöur Jón
sterki. Hann var á hæö við Eirik
(Bjarnason járnhrygg), heröa-
breiöur og baraxlaöur. Hann var
svo sterkur,aö menn sögöu hann
hefði jafnhattaö Bessasteininn aö
Skriðu-Klaustri, 34 eöa 37
fjóröunga þungan. En þaö geröi
enginn annar. En hann var afar
latur maöur til vinnu, og var þaö
aftur óllkt meö þeim Eiriki, þótt
líkt væri meö þeim um afl. Kvaö
Eirikur hann mundu hafa verið
öllu sterkari.” Þeir Jón og Eirik-
ur voru samtimamenn Páls
Olafssonar skálds.
Þórarinn Þórarinsson, fyrrv.
skólastjóri aö Eiöum, kannast viö
Bessastein og hefur sjálfur hand-
leikiö hann, svo að þar er ekki um
aö villast. Þetta er sem sé afl-
raunasteinn hnöttóttur og af-
sleppur átöku, ekki mjög þungur,
liklega nokkuö á annaö hundraö
pund. Steinninn var viö heimreiö-
ina á Skriöu-Klaustri, nánar til-
tekiö viö hestaréttina, og er þar
trúlega enn. Aflraunirnar við
Bessastein voru þrjár. 1 fyrsta
lagi aö grasa honum, lyfta honum
úr grasi, i ööru lagi aö lyfta hon-
um i hnéhæö, i þriöja lagi aö lyfta
honum upp á réttarvegginn, og
var þá aflraunin fullkomnuð.
Þórarinn taldi fráleitt aö nokkur
heföi getaö jafnhattaö Bessa-
stein.
Aflraunasteinn
á Skógasandi
Ekki viröist hafa verið mikiö
um steintök á Suöurlandi, þótt
nokkuö væri þar um verstöðvar
og viöa róiö. Aöeins einn afl-
raunasteinn hefur komið I leitirn-
ar.Hann er undir Eyjafjöllum.
Heimildarmaöur minn um hann
er Jón A. Gissurarson, fyrrv.
skólastjóri, ættaöur undan Eyja-
fjöllum (f. 13. febr. 1906). Jónhef-
ur aftur á móti vitneskju um
steintakiö frá Hjörleifi Jónssyni i
Skaröshliö.en hannfrá afa sinum
og nafna, Hjörleifi Jónssyni, svo
aö vel er tii heimildanna vandaö.
Auk þess man Jón sjálfur eftir
steintakinu á sandinum, þegar
hann átti þar leið um á ungdóms-
árum sinum.
Fyrst þegar sögur fara af hon-
um er hann viö svokallaða
Draugalág á Skógasandi, sem er
dæld spölkorn vestan viö Jökulsá,
þar sem garnli vegurinn lá yfir
sandinn. Þegar bilaumferð jókst
kringum 1930 var veginum breytt
og hann lagður nokkru sunnar.
Steinninn var þá fluttur heim aö
samkomuhúsinu i Skaröshliö, og
sannar þaö, aö þarna var ekki
neinn venjulegur hnullungur á
feröinni, heldur steinn sem þótti
varðveizlu veröur. Taldi Jón lik-
legt að hann væri ennþá I Skarös-
huo.
Þetta er vatnssorfinn blágrýtis-
steinn, hnöttóttur og afsleppur
átöku. Aflraunin var I þvi fólgin
aö lyfta honum upp á ákveöinn
stein, en þaö geröu ekki nema
færustu menn. Hjörleif minnir aö
steinninn væri kallaöur Full-
sterkur, en vill þó ekki fullyröa
þaö.
KvX
Grein þessi birtist f sldasta hefti Farfugisins
mt
m