Alþýðublaðið - 29.10.1979, Side 6

6
AlþýðublaÓið 60 ára
Pétur G. Guómundsson, ritstjóri Alþýöublaösins fyrra 1906-1907
rjettara sagt, leyfum öörum aö
halda þeim fyrir oss. Viö höfum
aftur augun og gefum okkur i
auömýkt undir þrælkun, ran'g-
læti og fyrirlitningu. Valdhaf-
arnir segja okkur hvernig viö
eigum aö sitja ogstanda.hvern-
ig viö eigum aö lifa og deyja.”
Til þess aö geta lifaö góöu lifi
sem frjálsir menn i fr jálsu þjóö-
félagi, þurfum viö þekkingu,
segir áfram i hvatningunni.
„Viö þurfum aö þekkja hlutverk
okkar og þýöingu i þjóöfélaginu.
Viö þurfum aö vita hvaöa réttur
okkur ber oghvaöa skyldum viö
höfum aö gegna. Viö þurfum aö
sjá meö augum skynseminnar
þaö, sem viö gerum og þaö, sem
viöokkur er gert. Viö þurfum aö
læra aö meta , gildi félags-
skaparins.”
Um stefnu blaösins segir aö
blaöiö muni ræöa almenn mál-
efai, sem alþýöuna varöa ianda
þess sem aö framan segir.
„Pólitik mun blaöiö sneiöa hjá
svo sem hægt er og varast
stranglega flokkadrátt.” Þetta
meö pólitikina keniur mönnum
eflaust spánsktfyrir sjónir i al-
þýöublaöi, en á þessum ti'ma
var pólitlk I reynd enn þaö sama
og sjálfstæöisbaráttan viö Dani,
1 vitund manna.
Alþýöublaöiö kom Ut reglulega
á 3 vikna fresti allt áriö 1906.
Þaövari mjöglitlu broti, aöeins
2 dálkar á siöu, en 8 siöur i hvert
sinn. Talsvert var skrifaö um
kjör vinnufólks I sveitum, en
einnig verkalýösins á mölinni og
um ýmislegt annaö, bæöi i rit-
segir I upphafi, aö þótt I
Reykjavik sé mestí urmull af
alls konar félögum, sé þó ekkert
þeirra réttnefnt verkmanna-
félag nema Prentarafélagiö.
Hætt sé viö aö rétti litilmagnans
sé hallaö, en valdhafar og auö-
menneigi einkarhægtmeöaö ná
rétti sinum og stundum beiti
þeir svæsnasta ofriki. „Hin eina
vörn”, segir I greininni, ,,móti
þessu er, aö verkmenn myndi
félag til stuönings hver öörum.
Eins og kaupmenn og iönrek-
endur hafa ákveöiö verö á
vörum sinum og ööru sem þeir
láta framleiöa, eins er þaö ofur-
eölilegt, aö verkmenn setji
ákveöiö verö á þá einu vöru,
sem þeir hafa á boöstólum:
vinnukraftinn.”
Þess var ekki heldur langt aö
biöa aö verkamenn tækju
höndum saman I félagsskap.
Þann 26. janiiar 1906 var Verk-
mannafélagiö Dagsbrún stofnaö
i Reykjavik meö 240 stofn-
félögum.
I 2. tölublaöi Alþýöublaösins
ritar Þorsteinn Erlingsson,
skáld og árgali jafnaöarstefn-
unnar á Islandi, grein, sem
hann nefiiir „Verkefnin”. Þar
segir hann m.a.:..Þaö þykist
ég sjá i hendi minni, aö verk-
mannasamtökum og verk-
mannablaöi eöa alþýöumanna
getur þvi aö eins oröiö lifs auöiö
og framgángs, aö þau snúi sjer
meö fullri djörfung og heils
hugar aö þeirri stefnu, sem
heimurinn kallar Sósialismus
og nú er aöalathvarf verk-
Fyrírrennarar Alþýðublaðsins
Alþýöublaðið er
fyrsta dagblað alþýðu-
samtakanna á tslandi,
en þó höfðu áður komið
út blöð> sem teija má
með einum eða öðrum
hætti fyrirrennara
blaðsins. Þetta eru
fyrst og fremst Alþýðu-
blaðið (fyrra), sem út
kom á árunum 1906-7,
,, Verkmannablað”,
sem út kom 1913-14, og
vikublaðið ,,Dags-
brún”, semkom út árin
1915-19.
Dagsbrún var gefin út af
Alþýöuflokknum frá 1917, og rit-
stjóri hennar var alian timann
sá maöur, sem siöar varö fyrsti
ritstjóri Alþýöublaösins, Ólafur
Friöriksson. Dagsbrún hættí aö
koma út rétt eftir aö Alþýöu-
biaöiö hóf göngu sina. Þannig
liggur óslitinn þráöur blaöaút-
gáfú islenskrar alþýöuallt aftur
tii ársins 1915.
Árgalar jafnaðarstefn-
unnar.
Fyrstu visar jafnaöarstefn-
unnar I islenskum blööum komu
fram á siöustu áratugum
siöustu aldar. Þá fóru ööru
hvoru aö birtast hvatningarorö
til verkamanna aö bindast sam-
tökum, eins og tiökaöist þegar i
öörum löndum. Fyrstur
islenskra blaöamanna tii aö
leggjast á þessu sveifina mun
hafa veriö skáldiö Gestur
Pálsson, þegar hann var rit-
stjóri „Suöra”. Annaö skáld
bættist nokkru seinna I hópinn,
þaö var Einar Benediktsson,
sem ritaöi á árunum 1896 til 1897
merkilegar greinar i blaö sitt,
„Dagskrá”, þar sem hann
hvetur islenska verkamenn ein-
dregiö til aö stofna til félags-
skapar og hefja sókn fyrir
mannsæmandi lifskjörum. Um
svipaö leyti kom þriöja skáldiö
til liðs viö þá, og sá sem vafa-
laust varö mest ágengt viö aö
boöa hér jafnaöarstefnu og
undirbúa jaröveginn meö
ljóöum sinum. Þetta var aö
sjálfsögöu Þorsteinn Eriings-
son, sem var ritstjóri „Bjarka”
á Seyöisfiröi 1896-1900 og
„Arnfiröings” á Bildudal og i
Reykjavik 1901-1903.
Undir lok siöustu aldar
fjölgaöi stórlega daglauna-
mönnum á mölinni, eftir þvi
sem útgerö efldist. Islensk
verkalýösstétt varö til. Laun-
þegar geta nú varla gert sér
hugmynd um þaö algera
umkomuleysi sem launþegar
aldamótaáranna áttu viö aö
búa. VilhjálmurS. Vilhjálmsson
Iýsir þvi á þennan hátt i
afmælisblaöi Alþýöublaösins
fyrir 20 árum: „Þá réöu
atvinnurekendur einu og öllu
um vinnu verkafólks, kaup þess,
hvildartima og afkomu og áttu
þeir, sem seldu vinnuþrek sitt,
ekki Ineitt hús aö venda. Þá var
þaö talin mikil gæfa fyrir ungan
mann a ö fá skipsrúm og hver sá
maöur sem gekk meö hvitt um
hálsinn og vannsvokallaða inni-
vinnu talinn yfirstéttarmaöur,
rikur maöur.”
Fyrsti visir verkalýöshreyf-
ingar voru Bárufélögin samtök
skútusjómanna, en hiö fyrsta
þeirra, Báran i Reykjavik, var
stofnaö 1894. Báruféiögin uröu
ekki langlif, þau lognuöust út af
um 1910. En undir aldamótin
risu upp verkalýösfélög á Akur-
eyri og á Seyöisfiröi, og
iönaöarmenn stofnuöu félög,
eins og Hiö islenska prentara-
félag, sem stofnaö var 1897. Og I
ársbyrjun 1906 hófst mikil sókn
verkalýðshreyfingarinnar,
hvert félagiö var stofnaö á fætur
ööru, Dagsbrún I Reykjavik
(1906), nýtt félag á Akureyri og
félögá ísafiröi og I Hafnarfiröi.
En einmittum þetta leyti, í árs-
byrjun 1906 hófst blaöaútgáfa
verkalýöshreyfingar og jafn-
aöarstefnu á íslandi.
Alþýðublaðið fyrra
Siöla árs 1905 stofnuöu f jórtán
menn undir forystu þeirra
Agústs Jósefssonar og Péturs G.
Guömundssonar hlutafélag um
útgáfu blaös til baráttu fyrir
málstaö islenskrar alþýöu.
Agúst haföi komiö heim frá
Danmörku þaö ár, eftir aö hafa
dvalist þar I áratug viö prent-
störf, og kynnst þar starfi
jafnaöarmanna og verkalýös-
baráttu. Pétur var bókbindari
og haföi kynnst jafnaöarstefii-
unni af viöræðum viö norska og
sænska hvalveiöimenn á Aust-
fjöröum. Þessir 14 menn, sem í
félaginu voru.lögöuhver um sig
fram nokkra fjárupphæð til aö
koma blaöinu af staö, en væntu
þess, aö verkafólk mundi skjótt
taka viö sér og fryggja afkomu
blaösins.
Fyrsta tölublaö Alþýöu-
blaösins kom út 1. janúar 1906,
og var Pétur G. Guömundsson
skráöur ritstjóri og ábyrgöar-
maöurblaösins meöan þaö liföi.
Á forsiöu blaösins birtist eins
konar stefnuskrá blaösins,
hvatning til islenskrar alþýöu.
Þar segir m.a. á þessa leiö:
„Þetta blaö sem hér birtist er
ætlaö alþýðu. Viö, sem gefum
þaö út, erum alþýöumenn, en
svo eru i daglegu tali þeir menn
kallaöir sem ekkert stjórnar-
vald hafa, ekki hafa lagt fyrir
sig visindalegt nám, en gera
likamlegt erfibi ab lifsstarfi
sinu.
Ef litiö er á fiokkaskiptingu
þjóöfélagsins sést þaö brátt, aö
viö erumstærsti flokkurinn. En
þvi miöur er þaö sögn og sann-
indi, aö viö höfum ekki aöra
yfirburði en mergöina.
Völdin getum viö haft, en
viljum þau ekki: viö höfum
fengiö þau öörum i hendur, eöa
stjórnargreinum og enn frekar I
aökomnum greinum.
Strax I fyrsta tölublaöi
Alþýöublaösins er sérstök
hvatning til verkamanna. Þar
manna og lítilmagna hins svo-
kallaða mentaöa heims.
Mjer er sú menningarstefna
kærust af þeim, sem jeg þekki,
og hefúr le ingi ver iö, ekki síst af
'Forsíða fyrsta tölublaðs Dagsbrúnar 1915. Ritstjóri
blaðsins var ólafur Friðriksson.