Vísir - 21.08.1970, Blaðsíða 5

5
VÍSIR . Föstudagur 21.
ágúst 1970..
Fösfudcsgssreisi —
9. síðu
dE&mi um þaö. Til dæmis voru
600 stúdentar innritaðir í stærð
fræöideild hásíkólans i Túbingen
en aðeins var pláss fyrir 35.
Síðan hafa menn reynt aö
kryfja það til mergjar, hvernig
stóð á þessum mistökum og
eru ýmsar raddir uppi um það.
Sumir segja að prófessorasam-
kundumar hafi ekki þorað aö
koma til s tj ó rnmái aman n a n n a
og biðja um fjárframlög af ótta
við aö háskólamir misstu hiö
foma sjálfstæði sitt. En hitt er
þó iffklega sannara, að þeir báöu
að vísu um fjánframíög, en
þeir settu engan kraft i þær
bænir. Ástæðan er talin vera
sú, að háskólaprófessorar þurfa
að kunna að gæta stillingar og'
liijS'værðar, ef þeir eiga að
gegna Mttbverki sínu í hefðar
hópum fína fólksins i þjóö-
Magími. Þess vegna væri ósæm
andi fyrir þá að fara að berj-
ast nm á hæl og hnakka, benda
ógnandi á hættumar og heimta
fjárframiög. Þess vegna kipptist-
enginn við. Það var ekki fyrr
en stúdentarnir hópuóust út á
götur og rudduist inn í embættis
sikrifstofur, sem fjárveitingavaid
ið tök viðbragð. En um leið má
segja, að hið gamla aðalskerfi
háskólans hafi hnunið og nýtt
tímabdl hetfur runnið upp, þar
sem rettitur stúdenta er viður-
kenndur til að hafa áhtif á
stjóm og skipulag háskófa.
p’inn þáittur í fjadægingu há-
stkóíans firá þjöólífiiui hefur
vesáð andöð hans á að taka tál
msðferðar féiagismál og stjðm
ntáí samtimans. Þetta hefur
gengið eáns og ranöur þráður í
gegnumallt háskölastanf. Siíka
hMS hieffiar ekkí mátt ræða, það
er uS hailtía sér nppi 1 ský j un-
ma við pappírsteo ríumar. Há-
efeóiinn hiefar stöðugt tregðazt
vSS að vera þátttakandi 1 nú-
títaa Míi, Þteítta hiefar birzt með
$msam og óífkilegasta haetti.
HngsKm oklkiur til dæmis í lækn
iSÉteeðá. Þar hteffittr verið hreint
tabú að rökræða við Jæknisefni
um félagsleg áhrif í sjúkdómum.
Læknisefnip mega ek3d vita
neitt um sósífal vandamál. Fæst-
ir þeirra hafa noíkkra minnsitu
hugmynd um fólagstega þýðingu
sjúkrasamlaga eða trygginga, í
þeirra augum eru sjúkrasamiög
in aðeins peninigakassi. Grófust
og fáránlegust verður þessi and
spyma gegn félagsfræöum hjá
þeim læknum sem sérhæfa sig
í geösjúkdómum, enda reynist
það ofit svo í praxis að geð-
sjúkdómalæknar hafa hvorki
þekkingu né vilja til að skoða
umfaverfi og aðstööu sjúkljniga
sinna, augum er lokað fyrir
hjúskaparerfiöleikum og fjár-
hagsivandræðum jafnmikill þátt-
ur og þau eru þó i geðbilun og
háilærðir læknar á þessu sviöi
hafa lengi fyrirlitiö alit sam-
starf. við sósíölóga. Þaö hefur
bara verið að gefa kalt bað eöa
pililur.
Eða tökum annað sviö, hag-
fræði og viöskiptaifræði, hvern-
ig þessar kennslugreinar sem
etga þó í rauninni að fjalla um
nútiímavandamái þjóðfélagsins
swífa í lausu lofti uppi í teór-
íum og kafa sjaidnast dýpra en
hagskýrs'lurnar niður í, þau per
sónulegu samskiptj sem þjóðlff
ið er. Eða hin einkennilegu við
horf í sagnfræði víða um lönd,
þar sem sterk fjarlægingartil-
hneiging kemur fram í þvi að
grafa sig mest niður í fornöld-
nta eöa gráar miöaldir, en forð
ast eins og heitan eldinn að
ræða nútímaleg vandamál. Þetta
síast svo niður úr í gegnum
alit menntakenfiö og þjóðlffið,
og það hefur verið eitt helzta
einkenni okkar kynsióðar, aö
líf og saga næstu kynslóðar á
undan hefur verið miklu dimm-
ari og óskiljanlegri en fiálfar
hinar myrkustu miöaldir.
Enn er þaö vægast sagt furöu
legt, hvernig trúarbragðakennsla
og þar af leiðandi kirkjan, sem
ætlar sér starfssvið í sálum og
hugarheimum fólksins forðast
að víkja huganum aö vanda-
málum nútimans. Það er hreint
eitur { hennar beinum, litið á
þaö sem nokkurs konar falstrú
að leyfa sér að ihuga félagsleg
vandamál eða hugleiðingar um
þjóðfélagslegar orsakir beirra.
jyjargt fteira mætti um petta
x tala, en til þess er plássið
of naumt. Hér hefur aðaliega
verið vikið að atvikum suður i
löndum, en eins og jafnan verð
ur huganum jafnframt hvarflaö
hingað heim. Margt af því sem
hér hefur verið sagt á líka viö
íslenzkan háiskóia. þó öfgarnar
og afturhaldið háfi aldrei ver
iö þváMkit hér sem suöur í
Þýzikalandi. En hér eru samt
líkja rfkjandi við háskóla sömu
íhaldsöflin, sefn einnig eru á
mótj umþótum. Þau halda sér
aö vísu með löndurn, tefja fyr-
ir og draga mál á langinn, berja
þvii stöðugt viö, að hitt og þetta
sé svo erfitt, eöa kosti svo
mikla peniniga. Hér hefur iíka
verið gripið til þeirrar svívirðu
að loka háskóladeildum og hér
hefur það fyrimbæri birzt fyrir
nofekrum árum að reotor magni
fious féfek sér fyrir no-kkrum ár
um loðféld mikinn tiil að bera
við hátíðteg tækifæri, á sama
tíma og þýzkir háskölar eru að
byrja aö kasta slíku nusli í
ruslatunnurnar.
Eitt af því merkiiegasta, sem
hér er nú að gerast er stofnun
háskóiadeiidac í jijóöi'éíagstfæð
um, eins og mjög hefur farið
í vöxt erlendis. En það er ekki
nóg nafniö tómt. Etf þjóðfélags
deiildin veröur tómt teoretiskt
bóknám, þá er verra en ekki.
Þetta nám verður að vera í
tengslum við raunveruleika sam
tímans. Engan feluteik. Undir
því úrslitaatriöj er það senni-
lega fól'gið, hvernig háskóli á
aö verða í framtíöinni.
TlTin nýja kynslóð horfir á
heiminn með öðrum hætti
en sú sem ég tilfaeyri. Við sem
vorum að alast upp á tfmum
síðari heimsstyrjaidar urðum af
einhverjum ástæðum það sem
kallað hefur verið kyrra kyn-
slóðin. Því miður vantaði þar
af einfaverjum ásitæöum áfauga
og kraft. ÁHt var ailtaf í lagi,
bezta lagi. Að þaö hvarfilaði að
nokkrum að fara og mótmæla.
Þó ég hafi ekkj mikla trú á því
sós'íalisma merki sem ungu mót
mælamennirnir hala upp, því að
ég held að sósíalisminn eins og
svo margt frá gamla tímanum
hafj siglt í strand, þá tel ég
hitt míkilvægara og aðdáan-
legra aö sjá þann endumýjun
arkraft þá ádeilu og aðhald,
sem hefur brotizt fram í stú-
dentaólgunni víða um heim.
Þorsteinn Thorarensen
Hvernig ratar laxinn
í uppeldisárnar?
Og hvaða áhrif getur vatnsmengun haft á
ratvisi hans?
■ Eins og allir vita eru skipaðar margar nefndir til að at-
huga þetta eða hitt, hrinda þessu eöa hinu í framkvæmd,
undirbúa eitthvað, eöa hafa eftirlit með einhverju. Flestir
telja slíkar nefndir allt of margar, álíta að nefndarmenn geri
lítið annaö en hiröa launin, jafnvel að margar þessar nefndir
séu dragþítur á einmitt þær framkvæmdir, sem þær eiga að
annast, taía úm nefndafargan og svo framvegis. Ekki skal um
það rætt hér, enda væri þaö aö bera í bakkafullan lækinn
— og flestir munu telja þaö enn meiri fásinnu að koma fram
með tillögu um stofnun enn einnar nefndar, en það er meðal
annars efni þessa pistils. Nefnd, sem hafi sérstakt eftirlit með
vatnsmengun í öllum veiðiám á landinu, og þá eklti hvað sízt
með tiiliti til verklegra framkvæmda við veiðiár og veiðivötn.
Viísindamenn telja sig nú
hafa komizt till faillrar vissu
um hvers vegna laxinn leiiti
alítóaf affar í þær ár, þar sem
hann hefur verið aiinn upp. Það
var mönnum löngum ráðgáta,
hvernig hann gæti farið víða um
höf, eftir að hann gekk tii sjáv-
ar, haldið síðan tiil baka, þegar
hann var orðinn kynþroska —
og með sárafáum undantekning-
um, rakleitt upp í sína uppeidis-
á, jafnt fyrir það þótt hann færi
fram hjá ósum fjöldamargra
veiðiáa í ieiðinni þangað. Tetja
vísindamenn, að á langleiðunum
um hafið taki laxinn mið af
sól og stjömum eins og forfeð
ur okkar gerðu á sjóferðum sín
um áður en sigiingatæki komu
til sögunnar. En j>egar hann
nálgist iand grípi hann til
annarra enn nákvæmari leiö-
sögutækja. Framan á snjáldri
laxins eru eins konar „nasa-
holur“ örsmáar, sem vatn leik-
ur um, og ekki eru í neinu
sambandi við munn eða kverk-
ar. Það telja vísindamenn, að
innan við þessar nasaholur sé
laxinn búinn sikynfærum, sem
finni þef af vatni á nákvæmari
hátt en viö getum gert okkur
grein fyrir. Þessi skynfæri varð-
veiti þefinn af vatninu í upp-
eldisánni, svo engu skeiki, og
þegar iaxinn nálgist „áhrifa-
svæði“ árinnar í sjónum úti
fyrir ströndinni, reki hann sig
eftir því upp í ármynnið. Gerð-
ar hafa verið tilraunir með aö
loka þessum „nasahO'lum", og
kom þá í l'jós að urn leið missti
laxinn algeriega alla leiösögn,
og hafð; ekki hugmynd um
hvert halda skyldi.
Sé þetta rétt, sem ekki er
nein ástæöa til að draga í efa,
þá varðar það að sjálfsögðu
mifciu í sambandi við laxagöngur
í heimaár, að vatnið í heima-
ánum haldi nákvæmlega sínu
bragði eða þef, eða hvað það
sfeal kallast. Jafnvel minnsta
breyting á efnasamsetningu
vatnsins í uppeldisánni getur
leitt til þess að laxinn finni ekki
áhrifasvæði hennar úti fyrir
ströndinni og haldj fram hjá
mynni hennar. Ef til vill gengur
hann upp í eittfavert annað ár-
mynni, þannig að hann er veiði-
mönnum ekki glataður. en hins
vegar er ekki óLífclegt að upp-
eldisáin „giatist“ sem veiðiá að
einhverju leyti, og verði þannig
verulegt tjón að.
Nú er því til að svara, að við
vitum ekki hvaða efni eöa efna-
samsetning í vatninu það er,
sem ræður þefnum af því, þeim
sem laxinn greinir. Eina ráðið
er því að halda ánum sem upp-
runalegustum, varast allar fram-
kvæmdir sem orðiö geta til að
raska á einfavern hátt efnasam-
setningunni. Vitað er tii dæmis,
að sé mikið af járni sett i vatn,
breytir það súrefnismagni
vatnsins að mun fyrir ryðgun,
þegar frá líður. E'kkert skal
fui'lynt um það, favort bílafaræ,
sem komiö er fyrir í uppfylling-
um við ármynni, geti orðið til
þess að breyta svo „þefnum"
af þvi vatni, að laxinn eigi erf-
iðara með aö átta sig á honum.
Það er þó ekkj með öllu útiiok-
að að því er virðist, samkvæmt
því sem áður er á bent. Hins
vegar má fu'll'víst telja, að sé
ám veitt saman, eða stööuvatn
sett í rennslissamband við á,
sem það hefur ekki blandazt áð-
ur, hijóti það að geta haft af-
drifarík áhrif á veiðina.
Þannig er margt, sem þarf
að varast ef það jafnvægi á aö
háldast í náttúrunni, sem einu
sinni er komið þar á. Bretar eru
komnir vel á veg með að eyði-
leggja sumar beztu veiðiár sínar
með alls konar mengun. írisfei
laxastofninn er sýktur svo að
veiöi hefar minnfeað þar í ám
að mifelum mun, og hailast
sumir að því að ef til ViM sé
þar um að kenna að um of hafi
verið flýtt vexti og þroska lax-
ins í uppeldisstöSvum. og fyrir
bragðið dregið úr mótstöðuafli
hans gegn þeim sýklum, sem
sýkmni valda. Það er því betra
að flana ekki að neinu.
Þarna virðist að minnsta kosti
ekki vanþörf á að skipa nefnd.
Helzt að í henni ættu saeti bæði
sérfróðir menn, og menn sem
lært hafa fræði sín af reynsi-
unni og umgengni við náttúr-
una. Og sú nefnd ætti að hafa
vald ti! að stöðva framkvæmdir
við veiðiár, þangað til rannsókn
heföi leitt í ljós hvort einhver
hætta gæti af þeini stafað —
það er að segja, ef við viljum
halda veiðiám okkar sem veiði-
ám.