Vísir - 16.03.1971, Blaðsíða 4

V I S 1 K . priðjudagur 16. marz 1971.
Stjórn Landeigendafélags Laxár og Mývatns:
Laxárvirkjun er dýrasta lausnia
i
Viðræðum, sem að tilhlutan
Iðnaðarráðuneytisins hafa
staðið yfir á Húsavik milli Lax-
árvirkjunar og Landeigendafé-
lags Laxár og Mývatns, er Iok-
ið. Þær urðu árangurslausar.
Stjóm Landeigendafélagsins
þykir hlýða, að almenningur fái
nokkra vitneskju um tillögur
hennar á sáttafundinum:
1. Strax í upphafi viðræöna á
Akureyri nokkrum dögum fyrir
fundinn á Húsavík, laeði stjórn
Landeigendafélagsins fram tii-
lögu að nýjum viðræðuerund-
velli. Þar var m. a. iagt tii:
a) Að framkvæmdir til virkj-
unar Laxár, sem þegar eru byrj-
aðar, verði stöðvaðar 3—i mán-
uði, á meðan samningaviðræður
fara fram (ef þær reynast taka
svo iangan tíma).
b) Að þess verði farið á leit við
Hæstarétt íslands, að hann til-
nefndi nýjan sáttasemjara, sem
ekki sé háður umboði frá öðrum
deiluaðilanum, eins og nú er.
c) Að úrræði til lausnar á raf-
orkuþörf Norðurlands séu rædd
á breiðum grundvelii, án þess að
umræður séu fyrirfram einskorð
aðar við Laxá. Þetta þótti ó-
hiákvæmilegt, til þess að fá
yfirsýn yfir, hvaða kostir væru
beztir til raforkuvinnslu fyrir
þetta svæði.
Eins og komið hefur fram í
blaðafregnum, var þessum tiliög
um hafnað, og ekki voru leyfð-
ar viðræður um annað en „sátta
ti'Högur um virkiun Laxár III“.
Tillögur þessar eru nánast sömu
tillögurnar og 'þær, sem komu
fram á sáttafúrtdi í nóvember
1970.
2. Stjórn Landeigendafélags-
ins taldi rétt allt að einu að
leggja þessar sáttatiliögur Iðn-
aðarráðuneytisins fvrir almenn-
an fund í félaginu. Var fundur-
inn haldinn í Skiólbrekku í Mý-
vatnssveit hinn 9. marz s. 1. og
komu þar saman á annað hundr-
aö félagsmenn. Var samþykkt
samhijóða að failast ekki á sátta
tillögurnar.
í ályktun fundarins kemur
fram, að Landeigendaféiagið tel-
ur sig ekki geta fallizt á það
réttindaafsal, sem felst f tillög-
um þessum. Er lögð áherzla á,
að ekki sé unnt að faliast á
virkiunarframkvæmdir, án þess
að áður hafi verið kannað vís-
indalega, hvort þær framkvæmd
ir valdi tjóni á náttúru landsins
og öðrum verðmætum. Taldi
fundurinn samþykki tillagnanna
iafngilda að afsala þeim rétti
til að vemda Laxá og Mývatn,
sem félagsmenn hafa lögum
samkvæmt og hafa þegar feng-
ið nokkra viðurkenningu á með
dómi Hæstaréttar hinn 15. des-
ember s.l. Þá var og bent á f
ályktun fundarins, að sáttatil-
lögur ráðuneytisins gengju iangt
út fyrir virkjunarheimild í sett-
um lögum landsins.
Þrátt fyrir jvessa ályktun al-
menns fundar f Landeigendafé-
laginu hinn 9. marz s.l. töldu
Laxárvirkjun og Iðnaðarráðu-
neytið rétt, að deiluaðilar kæmu
enn saman til sáttafundar á
Húsavík hinn 11. marz s.l. og
var það gert.
3. Á sáttafundinum á Húsa-
vík ftrekaði ráðuneytisstjóri Iðn-
aðarráðuneytisins, hr. Ámi
Snævarr, þá spumingu, hvort
deiluaðilar gætu faillizt á sátta-
tillögu ráðuneytisins. í greinar-
gerð, sem Laxárvirkjun lagði
fram, var sáttatiilögunni hafnað.
Formaður Landeigendafélagsins
vísaði til hins almenna fundar i
félaginu, þar sem sáttatillögunni
hafði verið synjað samþykkis af
fyrrgreindum ástæöum.
Einnig kom skýrt fram af hálfu
Landeigendafél., að það væri bæði
órökrétt og óeðlilegt, þegar Iðnað-
arráðuneytið, sem í reynd er annar
deiiuaðiiinn, iegði fram sáttatillögu,
sem fjaliaði um virkjunarfram-
kvæmdir við annan og iafnvei
þriðja áfanga virkjunar í Laxá, sam
tímis því sem hin raunverulega
Laxárdeila stæði um framkvæmd 1.
áfanga Gljúfurversvirkjunar. Sátta
tillögur ráðunevtisins fjölluðu því
f reynd ekki um þaö, sem um væri
deilt. Jafnframt ítrekaði stjórn
Landeigendafélagsins, að það væri
með öllu ótímabært að ganga tii
samninga um slíkar virkjunarfram-
kvæmdir, þar sem þegar væri búið
að semia um vísindalegar rannsókn
ir á því, hvort af þeim hilytist tjón,
og hefði Iðnaðarráðuneytið iýst yf-
ir, að þær virkjanir yrðu aldrei
framkvæmdar, ef niðurstöður rann-
sókna yrðu neikvæðar. Taldi stjórn
Landeigendafélagsins þá fyrst tíma-
og setja þær í gang, þegar álagið
er rpest. Það er hagfræðilegt reikn-
ingsdæmi, hvenær raforkuþörfin
hefur aukizt svo mikið, aö ekki
borgi sig lengur að slétta áiagstopp-
ana út með dísilrafölum. Þegar sú
stund er komin, er tímabært að
reisa nýja virkjun.
Það kom fram í niðurstöðum
Guðmundar G. Þórarinssonar, að
Laxárvirkjun gerir í sínum út-
reikningum ráð fyrir því, að gufu-
aflsstöð hennar í Bjarnarflagi sé
rekin sem toppstöð, þ. e. hún sé
eins og dísilrafstöðvar, aðeins sett
í gang, þegar álagið er mest. Hins
vegar munu flestir á einu máli um,
að næg gufuorka sé til staðar í
borholum gufuvirkjunarinnar og
afköst' Námaskarðsjaröhitasvæðis-
ins næg til þess að reka miklu
stæri gufuvirkjun þarna með veru-
legu rekstraröryggi. Stjóm Laxár-
virkjunar hefur rökstutt þessa
rekstrartilhögun gufustöðvarinnar
með því, að hún þurfi að kaupa
g'ufu til framleiðslu á hverri kíló-
wattstund á verði, sem Jarðvarma-
deild ríkisins ákveði. Hún þurfi því
urlands hefur gert árin 1966—67
með þeirri auknu raforkunotkun,
sem leiðir af kísiigúrframleiðslu við
Mývatn og talin er í góðu samræmi
við raforkuþörfina í dag.
Það verður því að teijast vera
reikningsleg biekking af hálfu
stjórnar Laxárvirkjunar, að raforku
þörf Noröausturlands kalli á virkj-
unarframkvæmdir í Laxá strax.
Um leið má vera ljóst, að nægur
tími er til undirbúnings annarra
virkjana eins og t. d. gufuvirkjun-
ar við Kröflu eða vatnsaflsvirkjun
ar við Skjálfandafljót eða þá til að
leggja háspennulínu yfir hálendið
frá BúrfeMi. Þá hefur og yfirmaöur
Jarðhitadeildar rfkisins, Karl Ragn-
ars verkfræðingur upplýst, að
margfalda megi orkuframleiðslu
gufuvirkjunarinnar í Bjarnarflagi
með því að setja nýjan vélbúnað
í stað hinna gömlu véla, sem munu
vera yfir 30 ára. Hin aukna raforka
fæst þar m. a. með því að setja
nýja gufuhverfla, sem ganga fyrir
minni þrýstingi, og halda því ekki
gufunni niðri í borholunum, eins og
gömlu háþrýstihverflarnir munu
bært að athuga samninga um þess-
ar sáttatiMögur, þegar hinar vísinda
legu niðurstöður lægju fyrir.
Á sáttafundinum ítrekaði stjórn
Landeigendafélagsins þá kröfu sína
að framkvæmdum við virkjun Lax-
ár yrði frestað, unz fyrir lægju
vísindalegar niðurstöður. Jafnframt
gerði stjórnin tiMögu þess efnis,
að Landeigendafélagið og Laxár-
virkjun gerðu með sér samkomulag
um, að á vegum Laxárvirkjunar,
Rafmagnsveitna ríkisins og sýslu-
félaga á Norðurlandi evstra yröi
reist gufuvirkjun við Kröflu til að
fullnægja raforkuþörf svæðisins í
bili.
II
Á sáttafundinum á Húsavfk
mætti fyrir atbeina stjórnar Land-
eigendafélagsins Guðmundur G.
Þórarinsson, verkfræðingur, sem
gert hefur fyrir félagið samanburð
á rafmagnsverði frá 6,5 megawatta
virkjun í Laxá annars vegar og
frá 50 megawatta háspennu frá
Búrfelli.
Niðurstöður hans voru í fáum
orðum, þær sem hér skal greina:
Útreikningur á raforkuverði er
háður ýmsum forsendum, sem
menn kann að greina á um. Miklar
sveifiur eru f rafmagnsþörf tiltekins
svæðis bæði á sólarhringi hverjum
og á mismunandi árstímum. Þannig
er vitaskuld raforkuþö.rfin miklu
meiri á daginn, þegar vélar ganga
á verkstæðum og fól'k notar raf-
magn til Ijósa og hita, en á nótt-
unni, þegar flestir sofa. Af sömu
ástæðum er meira rafmagn notað
í skammdegi. Þegar raforkuneyzlan
er mest, er talað um álagstoppa.
Þar sem jafnmikið vatn rennur aö
jafnaði allan " Marhringinn í gegn-
ur hverfla rennslisvirkjana, er sú
leið einatt farin að slétta út þessa
„álagstoppa" meö því að nota topp-
stöðvar, sem ganga fyrir dísMvélum,
að kaupa afl þessarar stöðvar meö
sama hætti og hún væri að kaupa
dísilolíu. Þetta telur Landeigenda-
félagið mjög óeðlilegt og þjóðhags-
lega óhagkvæmt, þar sem það er
hreint bókhaldsatriöi milli tveggja
ríkisstofnana, á hverju verði gufan
úr borholunum er keypt. Þjóðhags-
lega er hagkvæmast, að gufuvirkj-
unin sé látin ganga aMan sólarhring
inn, úr því að hún hefur á annað
borð verið reist. Rafstöð, sem geng-
ur allan sólarhringinn, er kölluð
grunnstöð.
Ef gert er ráð fyrir því, að gufu-
virkjunin í Bjarnarflagi sé rekin
sem grunnstöð, þ. e. allan sólar-
hringinn, þýðir það, að þörf Norð-
urlands fyrir aukna raforku og þar
af leiðandi nýjar virkjanir er mikl-
um mun minni en stjóm Laxár-
virkjunar hefur viljað vera láta
í sínum útreikningum. Þá þarf að-
eins að útvega lítillega meiri raf
orku, eins og málin standa í dag,
til aö anna aukinni þörf. Þessi
aukna raforkuþörf er aðeins til-
finnanleg, þegar álagið er mest.
Þjóðhagslega er samkvæmt útreikn-
ingum Guðmundar G. Þórarins-
sonar hagkvæmast að bíða í nokkur
ár með að hefja framkvæmdir við
vatnsafilsvirkjun, en að nota gufu-
virkjunina í Bjarnarflagi sem grunn
stöð og slétta álagstoppana út með
dísilrafstöð. Niðurstöður benda til
þess, að hagstætt sé jafnvel að
láta þær 100 rnil'lj. kr., sem þeg-
ar eru komnar í virkjunarfram-
kvæmdimar liggja ónotaðar í tvö
ti'l þrjú ár og draga fjárfestingu
þeirra 300 millj. kr., sem áæblað
er að verja til framkvæmdanna.
400 millj. kr. virkjun, sem fram-
leiðir og selur svo litla raforku
fyrstu árin sem fyrsti áfangi ,,Lax
ár 111“ er mjög óhagstæð nýting
fjármagnsins. Við þessa útreikninga
er lögð til grundva'liar sú orkuspá,
sem raforkunefnd Norður og Aust-
nú gera. Auk þess munu hinar nýju
vélar nýta varma gufunnar miklu
be.tur og þar með minnka áhætt-
una af hugsanfegri mengun frá
gufuvirkjuninni í Bjarnarflagi.
Þá er rétt að geta þess, að stjórn
Laxárvirkjunar gerir ekki í útreikn-
ingum sínum ráð fyrir neinum und-
irbúningskostnaöi né heldur ráð
fyrir því, aö greiða þurfi nokkrar
skaðabætur vegna þeirrar skerðing-
ar á umráðum yfir rennsli Laxár,
sem virkjunin hefur í för með sér.
Umráðaskerðingin er einkanlega
fólgin í því, að 38 metra fall í
þrýstivatnsgöngum drepur niður-
gönguseiöi lax og torveldar virkj-
unin því stórlega að áliti sérfræð-
inga möguleika landeigenda við
ána til laxræktar og nytja af henni.
Samkvæmt vatnalögum nr. 15/1923
ber að bæta slíka umráðaskerðingu
fullum bótum. Er tjónþola sam-
kvæmt lögunum rétt að krefjast
þess, að greitt sé árfegt gjald vegna
umráðaskerðinga. Verður Laxár-
virkjun þvf að greiða árlegt gjald
fvrir vatnsaflið eins og fyrir gufuna
í Bjarnarflagi. Gjald þetta verður
mjöig hátt þar sem umráð yfir vatni
til laxræktar eru nú að verða geysi-
verðmikil.
í útreikningum Guðmundar G.
Þórarinssonar er ekki fremur en
í útreikningum Laxárvirkjunar gert
ráð fyrir neinum skaðabótum til
landeigenda. Þeir eru í alla staði
reistir á sömu forsendum með
þeirri breytingu þó, að þeir sýna
rafmagnsverð frá fyrirhugaðri
virkjun 1. áfanga Gljúfurversvirkj-
unar bæði í því tilviki, að gufu-
virkjunin í B jarnarflagi sé rekin
sem grunnstöð og sem toppstöð.
I báðum tilvikunum er rafmagn
með 50 megawatta línu norður yfir
hálendið frá Búrfelli þó ódýrara
komið norður en frá 1. áfanga
Gljúfurversvirkjunar, sem skal
veita 6,5 megawatta afl. Niðurstöð-
urnar eru sem hér segin
1) Gufuaflstöð í Bjarnarflagi
rekin sem grunnstöð.
Verð á kilowattstund frá I. áfanga
6,5 MW í Laxá áætlaðan kosta
400 millj. kr. 1.17
Ef hann kostar 500 millj. kr. 1.42
Frá 50 M.W. línu frá Búrfelli
áætlaða kosta 204 milljónir.
Ef rafm. inn á línu við Búrfell
kostar 30 aura kr. 0.66
kostar 40 aura kr. 0.76
kostar 50 aura kr. 0,86
kostar 60 aura kr. 0,97
2. Gufuaflstöð í Bjaniarflagi
sem toppstöð.
Verð á kilowattstund frá I.
áfanga í Laxá með sömu forsend-
um að öðru leyti.
Kostn. 400 millj. kr. 0,86
Kostn. 500 mil'lj. kr. 1,05
Frá 50 M. W. Ifnu frá Búrfelli.
Bf rafm. inn á línu
kostar 30 aura kr. 0,56
kostar 40 aura kr. 0,65
kostar 50 aura kr. 0,74
kostar 60 aura kr. 0,83
Af þessum útreikningum má
glögglega sjá, að rafmagn með há-
spennulínu norður yfir hálendið
frá Búrfelli yrði al'ltaf ódýrara en
rafmagn frá 1. áfanga Gljúfurvers-
virkjunar hvernig sem á málið yrði
litið, og er þó ekki í þessum út-
reikningum gert ráð fvrir hinum
mi'klu skaðabótagreiðslum, sem ár-
lega mundu falla á Laxárvirkjun.
Þarf ekki að orðlengja, hvert
fjármálahneyksli verður hér upp-
skátt. Um það munu fleiri aði'ljar
eflaust á næstunni leggja orð í
belg.
Verð á línu norður yfir hálendið
er f þessum útreikningum áætlað
samkvæmt vitneskju fenginni frá
Landsvirkjun og verð þeirrar línu
algiörlega skrifað á kostnað neyt-
andans norðanlands. Hitt er þó
bersýnilegt að hún þjónar jafnframt
þeim tilgangi að tengja saman tvö
mikilvæg orkusvæði og þvf ekki
réttmætt, að hún skrifist algjörlega
á kostnað Norðurlands. Um langa
tíð hefur veriö ljóst, að nauð-
synfegt er að tengja saman hin
ýrnsu orkusvæði landsins til fyllri
nýtingar á og miðlunar milli orku-
svæða ef þörf krefur. Með lagningu
lfnu norður yrði því hrundið i
framkvæmd hagsmunamáli a'lþjóð-
ar.
Af útreikningum Guðmundar G.
Þórarinssonar, verkfræðings, má
ráða, að i þeim eru lagðar til grund-
vallar þær forsendur, sem gefa
Laxárvirkjunarstjórn eins hagstæða
útkomu og orðið getur. Hitt er
iafnframt deginum liósara, að haldi
Laxárvirkjunarstjórn áfram virkj-
unaráformum sínum í Laxá, hljóta
að koma inn í þetta dæmi ótal
kostnaðariiðir, sem hækka munu
stórlega raforkuverð frá þeirri virkj
un.
Að Iokum má geta þess, að f
bréfi Rafmagnsveitna rikisins dags.
4. febr. s.l. er lauslega áætlað, að
verð hverrar kílówattstundar frá
Lagarfljótsvirkjun gæti orðið kr.
0,62—0,66 komið til Akureyrar,
þegar sú virkjun er fuMgerð. Er
bað enn eitt umhugsunarefnið um
óhagkvæmni 1. áfanga Gljúfurvers-
virkjunar, sem nú er fyrirhugaður
í Laxá f S.-Þingeyjarsýslu. Nauð-
synlegt er þvf, að þessi mál verði
könnuð ti1 hlftar og ekki flanað að
framkvæmdum að órannsökuðu
má1i og meðan þörfin er ekki
brýnni en útreikningar vefkfræð-
ingsins leiða í Ijós.
16/3 1971.