Vísir - 21.04.1971, Blaðsíða 9

VÍSIR . Miðvikudagur 21. apríl 1971.
J

Bk epr |j5ti puaíaif r»!r <3 i })$t*'bfh$&
pi ni|»snj!W<hffndtf- fí- <CÍTt* vm fjcitwndbíujcrfh
^ ^oéafjjía
px&CP'VM ftie 'ðé-tyÚQhnááu pVÍff
'#.U» fíMeuJí'!fdfm\»ínr;,£irm pyr&$- CthUttiai haími'ml
*PiníiKrg^rp^rkoöur Cmc u<ii- rr,H nr>4i-.dr.lá áte
■j|tá djjaiput 'í- líiirálltr l\4Uöin {tig&- tnln nvoa '&u&' ’
]y;iun ijruir \yhj IjNfu^r [,-d u! mort y ííd * Teg
rur^'p-Fí-p wiidj.lt IjnéSrn Mjr'r
am íi»í»w**mv um jSR*f U wiH/ e Tjprfft, h
fokgFy (fer *4£fWf%toiatítetáiafrk
[uVj iií M il iSMtsl 1
'021
I jr‘d l)v0ár Uíifð uíjf
t/ni it.i rpj mú inr'.v*
vtjt dfydaáiæp
écmfacfíirá JánFnK'
útfiior •£">•) cir ’f* fuatfeft
fiwstil i»Ar uepti&;uldj«r
jfUtibc n amr tp muRTib'mulw gqfofc-
iieáwá. *olfuw i»aú afrrát-fhTmTti arkiö a5 öátíztlt ,mhr
«»' V? M«a iurínm'hufu r,p (uvinJ{{jr|> v 'dndrá S»k*
U &my fV-ír^
«/í úglítrfáftuu) ij)» fltfðr Eýi dr^íÍfrd rtins
Nuáríí^W ttiaríwt er SU& fettofíTdBaiial Itríðtí ötm «r
„Vin sínum skal
maður vinur vera...4í
Sá íslendingur mun vandfundinn, sem aldrei
hefur heyrt minnzt á Konungsbók Eddu-
kvæða og Flateyjarbók, og vart er til svo for-
pokaður fræðimaður, sem eitthvað hefur fengizt
við rannsóknir á sviði norrænna ellegar ger-
manskra fornfræða, að
hjartarætur, þegar talið
„Gl. kgl. sml. 2365, 4to“
fol.“, en svo eru handritin nefnd á því safni, þar
sem þau hafa nú verið geymd um langan aldur.
um
honum hlýni ekki
berst að dýrgripunum
og „Gl. kgl. sml. 1005,
p’n þótt þjóðin hafi hugmynd
um tilvist þessara merku
handrita, er ekki þar með sagt,
að efni þeirra og innihald leiki
á hvers manns tungu, utan
kannski fáeinar setningar eins
og „Deyr fé deyja frændur ...“,
sem eru hin sígildu aðfararorð
að óinnblásnum minningarorö-
um, þeirri bókmenntagrein, sem
íslendingar hafa öðrum þjóðum
framar eflt og iðkað á síöari
tímum, þótt í rauninni engu
hafi verið bætt þá sönnu og
einföldu hugsun, sem felst í
þessu erindi Hávamála.
Og saga. þessara bóka er
mörgum ókunn ekki' síður en
innihald þeirra. Reyndar er
sáralítið vitað um sögu Sæm-
undar-Eddu, en líklegt er, að
þessi frægasta bók fslenzkra
skinnbóka hafi vefið saman-
skriifuð á ofanveröri 13du öld.
Prófessor Jón Helgason segir
um hana „Ekki er neitt kunn-
ugt um sögu þessarar bókar
svo að teljandi sé; á einum stáð
er krotað nafnið Magnús Eiríks-
son, og hefur þess verið getið
til að það sé sá maður meö því
nafni sem átti Höfðabrekku-
Jóku fyrir tengdadóttur. Árið
1643 eignaðist Brynjólfur bisk-
up bókina, og var þá týnt úr
henni eitt kver; verður naumast
oröum að komið hvílfkt mein er
að hún bjargaðist ekki heil. og
er þeim mun hryggilegra sem
leiða má að því rök að kverið
hafi verið íi bókinni fram undir
þann tfma sem hún komst f
hendur biskupi. Bryniólfi
biskupi varð þegar í stað merki-
lega ljóst hvers virði bókin var.
Árið 1662 sendi hann Friðriki
Danakonungi 3ðja hana að
gjöf, eflaust meðal annars í
þeirri von að gangskör yrði að
því gjör að fá hana prentaða í
höfuðstað ríkisins, en það fór
öðruvísi; ekki var farið að birta
eddukvæðin fyrr en 1787, en
eftir að þau urðu loksins kunn
hafa þau verið talin til höfuð-
gersema germanskra þjóða.“
TTm heiti Sæmundar-Eddu er
það að segja, að ólíklegt
er, að sá ágæti klerkur Sæ-
mundur Sigfússon hinn fróði
hafi átt nokkurn þátt í samn-
ingu hennar eins og þjóðsagan
vill þó vera láta. En þegar
Snorri Sturluson setti saman
sína Eddu, vitnaði hann til
fornrar bókar og hélt hún væri
frá Sæmundi fröða. Þegar
Brynjólfur biskup komst síðar
yfir Eddukvæðin, 1643, hélt
hann að þar væri komin sú
bók, sem Snorri vitnar til.
1 Konungsbók Eddukvæða
vantar eitt kver eða átta blöð.
Ekki er þó algerlega myrkri
á henni nokkurra ára verk;
það þykir sennilegt að mestur
hluti hennar hafi verið fullger
er ártalið var sett, og hinsveg-
ar er augljóst að sumt er yngra,
því að annálum aftast í bókinni
er haldið áfram til ársins 1394.
Efni Flateyjarbókar er maTgvís-
legt, en mest fer fyrir «5gum
Noregskonunga, fyrst Ölafs
Tryggvasonar og Ólafs helga,
en síðan Sverris og Hákonar
gamla. Þá eru einnig sögur
Eirfks víðförla og Játvarðar
helga, og nokkuð af kveðskap:
Geisli Einars Skúlasonar,
Hyndluljóð, Noregskonungatal,
og sú ríma sem langelzt er til
á bókfelli. Ólafs ríma Haralds-
sonar eftir Einar Gilsson. Að
Úr Flateyjarbók: Upphaf Ólafs sögu helga. Myndin sýnir fall
Ólafs konungs í Stiklastaðabardaga. Það var Magnús prestur
Þórhallsson sem teiknaði upphafsstafina í Flateyjarbók. —
(Myndin er úr Handritabókinni).
hulið, hvað á þessum blöðum
stóð, þvf f Völsungasögu er
endursögn á efni kversins, sem
mun hafa fjallað um Sigurð
Fáfnisbana og það fólk.
Caga Flateyjarbókar er nokkru
^ Ijósari. Vitað er, hver fyrst-
ur átti bókina, hverjir skrifarar
voru, og hvenær hún er tilorð-
in. Fyrsti eigandinn var Jón
Hákonarson ’i Víðidalstungu og
þar mun bókin vera skrifuð af
prestum tveim, Jóni Þórðarsyni
og Magnúsi Þórhallssyni.
Um aldur bókarinnar og efni
segir prófessor Jón Helgason
.... að víst er að hún var í
gerð árið 1387, en vafalítið er
lokum er annáll sem hefst á
dögum Cæsars og telur fyrst
tíðindi utan úr heimi en síðan
af íslandi og gerist sjálfstæð
ritsmíð aö sSðustu. Inn í sögu
Ólafanna, einkum ólafs
Tryggvasonar, er skotið ýmsum
þáttum og sögum eða köflum
úr sögum, svo sem Jómsvíkinga
sögu, Færeyinga sögu, Orkn-
eyinga sögu, Grænlendinga
þætti og Fóstbræðra sögu.“
Seint á 16du öld mun Flat-
eyjarbók hafa verið komin út í
eyju þá, sem hún dregur nafn
af, en þar áttu hana þrír feðgar:
Jön Bjömsson, Finnur Jónsson
og Jón Finnsson.
Það var sá siðastnefndi, sem
gaf Brynjólfi biskupi Flateyjar-
bók, en biskup kom til Flateyj-
ar 15da september árið 1647 og
messaði þar. Sagan segir, að
biskup hafa falað bókina og
boðið fyrir fimm hundruð f
jörðu. (Þótt allir verðútreikn-
ingar séu að sjálfsögðu vafa-
samir má þó til gamans gizka
á, að tilboð Brynjólfs biskups
í Flateyjarbók hafi numið um
90 þúsund krónum miðað við
nútfma gengi). Jón Finnsson á
að hafa hafnað þessu boði, en
aftur á mótj gaf hann biskupi
bókina, þegar hann fylgdi hon-
um á skipsfjöl.
Brynjólfur biskup sendi Frið-
riki 3ðja Flateyjarbók að gjöf
árið 1656, og sex árum síöar
sendi hinn gjöfuli biskup kon-
ungi enn aðra bók, Sæmundar-
Eddu, það var árið 1662.
\7msir hafa orðið til að velta
fyrir sér þýðingu þessa
ártals f sambandi við gjöfina,
en það var einmitt árið 1662, að
Ragnheiður dóttir biskups ól
það lausaleiksbarn, sem mest
ósköp hafa orðið út af f Is-
landssögunni. Brynjólfur biskup
sótti um uppreisn henni til
ihandá' 'tvl kdnungs, og eflaust
hefuv Sæmundar-Edda ekki orð-
ið til að draga úr þeim hljóm-
grunni, sem bón biskups fékk
hjá' konungi.
Sá rauðskeggjaði biskup
Brynjólfur Sveinsson hefur því
ekíti lítið komið við sögu þess-
ara þjóðargersema sem nú eru
aftur komin til landsins eftir
svo langa útivist. Honum var
fyllilega ljóst, að þama voru
merkar bækur á ferð, og hann
gerðist meira að segja svo stór-
huga, að hann lét sig dreyma
um íslenzkt menntasetur ’i
Skálholti með heiminn að um-
dæmi. Slíkt var þó útilokað á
þeim tfma vegna fátæktar
lands og þjóðar.
Menn eru misjafnlega upp-
næmir fyrir endurheimt hand-
ritanna. Sumir segja sem svo,
að fullnóg sé að eiga handritin
á filmu, og ekki skipti máli,
hvar sjálfar húðirnar séu niö-
urknmnar. Fræðimenn era þó
ekki sömu skoðunar, til dæmis
segir prófessor Jónas Krist-
jánsson forstöðumaður Hand-
ritastofnunarinnar: „Þótt gott
sé að hafa filmur, er nauðsyn-
legt að hafa frumhandritin,
þegar unnið er að útgáfum fom-
rita. Felling 1 blaði eða klessa
getur á filmu komið út eins
og partur af staf, en hafi mað-
ur handritið sjálft undir hönd-
um er ekkj um að villast. En
hvað sem því Ifður hafa hand-
ritin fyrst og fremst gildi sem
dýrmætar fomminjar. Þau
munu verða til þess að laða
menn að fomum fræðum og
efla áhuga.“
Og eflaust munu margir
verða til þess að leggja leið
sína í Árnagarð til að sjá Kon-
ungsbók og Flateyjarbók, þess-
ar verðmætu gjafir, sem gengiö
hafa milli íslands og Danmerk-
ur, tákn um vináttu b'óðanna
þvi eins og stendur í Hávamál-
um: ,,Vin sfnum / skal maður
vinur vera / og gjalda gjöf við
gjöf ...“ — ÞB
— Vitið þér um hvað
Sæmundar-Edda og Flat
eyjarbók fjaíla?
Grétar Felixson. nemi í útvarps-
virkjun: — Nei, það hef ég ekki
minnstu hugmynd um. Það er
jú ekki heldur fyrr en í dag.
sem bækurnar koma til íslands
Þorsteinn Sfvertsson, skrifstofu-
maður hjá SlS: — Ja, ég veit
að önnur þeirra fjallar um Nor-
egskonunga, en meira veit ég
þv’i miður ekki, Hef heldur ekki
kynnt mér þaö. Ég hlakka þó
til þess að sjá þær á sumar-
Gísli Ragnarsson, verkamaður:
— Nei, því miöur. Ég hef held-
ur‘ aldrei hafti áhugn á- að kom*.
ast að því og sþ þvj ekki heldur
neina ástæðu til þess að vera
að hlaupa þeirra vegna niður
á bryggju þegar þær koma til
landsins, eða þá upp í Árnagarð
að skoða þær, er þær verða þar
almenningi til sýnis.
Þorlákur Kolbeinsson, bóndi í
Ölfusi: — Ég er nú ekki svo
fróður að geta svarað því. Hef
þó alltaf vitað það, að Flateyi-
arbók er samansafn margra
bóka og Eddan .... er jú alítaf
Sæmundar-Edda.
Leifur Leifsson, gagnfræða-
skólanemi, Selfossi: — Nei. það
veit ég ekki. Hef aldrei pælt í
því.
Ingibjörg Einarsdóttir, bóksali:
— Það er nú skömm að segja
frá, en ég veit það bara ekki.
Ég hefði þó fullan áhuga á að
lesa um það í dagblöðunum —
ef þau tækju einhvern tíma
innihald bókanna fyrir i
stað þess að tala einungis um
húllumhæið í kringum afhend-
inguna,