Vísir - 21.09.1971, Qupperneq 7

(
VIS I R Þriðjudagur 21. september 1971.
cTVlenningarmál
GÆFURYR FOR
T>ók Kristins E. Andréssonar
um „tíma rauðra penna",
Enginn er eyland er rituð í tvenn
um tilga'ngi: í fyrsta lagi til
þess að tíunda afrek höfundar
á sviöi i'slenzkrar bókaútgáfu og
í öðru lagj tH þess að lýsa lífs-
skoðun hans, trú hans á sovét-
skrpulagið, sigurgöngu mann-
kynsins inn í framtíðina (sbr.
bls. 270).
Um hinn fyrri þáttinn hyggst
ég ekki ræða f þessari grein.
Það er alkunna, að bókaútgáfu
fyrirtæki Kristins E. Andrésson
ar hafa sent frá sér margar
bækur og sumar merkar. Hefði
þó verið hægt aö ná meiri ár-
angri á þeim akri, ef ekki hefðu ■
komið tij hugmyndafræðilegar
takmarkanir, sem settu bóka-
va]i vissar skorður. Mál og
menning var nefnilega aldrei
stofnuð tfl að segja satt, heldur
til að þjóna „málstaðnum". —
Hús eitt við Laugaveg og hand
fylli af bókum — það er minn-
isvarði. sem standa mun um
Kristin E Andrésson eða m.
ö. o. starfsemi hans sem kapí-
talisti.
Um hitt gegnir aftur öðru
máli, hversu óbrotgjörn hug-
myndafræði Kristins verður.
Hann heldur henni enn hiklaust
fram, oftast borubrattur. En
Kristinn hefur riðið á vaðið og
birt heimiidir úr sögu komm-
únistahreyfingarinnar. Mættu
aðrir ieiðtogar kommúnista taka
Kristin sér til fyrirmyndar i
þessu efni og rita endurminning
ar srnar, — nema þeir kjósi að
sveipa starfsemj sfna þögn.
Kommúnismi — and-
svar getm fasisma
Höfuðröksemdin fyrir kómm-
únisma er sú, að áliti Kr. E. A..
að á kreppuárunum hafi aðeins
verið um tvennt að velja: ann-
ars vegar var villimennska fas-
ismans og hrun auðvaldsins,
hins vegar blómgun kommún-
ismans í Sovét, þar sem allt var
alltaf í uppgangi. íslenzkir
kommúnistar sögðu: Niður með
auðvaldið, þá fáum við að éta.
Þetta hafa þeir gert I dýrðarrik-
inu Sovét, Niðurstaða: Sovét-
kommúnisminn var hinn eini
rétti fagnaðarboðskapur,
Er þó erfitt aö sjá hvers
vegna andstaða við eitt einræði
hlýtur að tákna stuðning við
annað.
En væri málið svona einfalt.
mættj vissulega virða Kr. E. A.
það til vorkunnar að hafa látið
fallerast fyrir frelsunarstraumn-
um af steDpum austur
Engum dettur ‘i hug að gaen
rýna Kr E. A. fvrir andstöðu
við fasisma eða fvrir samúð með
Þórðj eamla halta fef hann á
hana til).
Það er spurningin um úrræðin.
andsvörin, sem sker úr. hvern
dóm ber að kveða unp vfir
Kristni E. Andréssvni. Hann
markaði þepar á árunum eftir
1930 bá stefnu. að sovétstjórn
í Evrópu (og einnig á íslandil
myndi leysa ýr bessum tvenn-
um vandamálúm: út.rýma fas-
isma og færa fátækum velmeg-
\m og réttinn til að lifa.
Fyrir atbeina Ivðræðisþióða
Vesturlanda — og Rússa — er
fasismi úr sögunni og á sér
væntanlega ekki viðreisnarvon.
Þá er það hin spurningin:
Færði sovétvaldiö alþýðunni
brauð og rétt? Þeirri spurningu
svaraði Kr. E. A. hiklaust og
svarar enn játandi.
Hvað vissu þeir?
Þá er hægt aö spyrja: Hvaö
vissu þessir ágætu herramenn
um Sovétrikin? Það er alkunna,
að maður sem haldinn er trúar-
blindu, sér það, sem hann vill
sjá, og hann sér ekki hlut, sem
brýtur V bág viö trúna', jafnvel
þótt hann blasi við augum og
æpi upp á hann. Rússar kom-
ust og snemma upp á lagiö með
að vekia hrifningu útlendinga af
þvi, sem þeir sáu og heyrðu í
Rússlandj og þurftu jafnvel Iítið
Pótémkíntjaldaklastur við. Að-
ferðin var þessi: Þegar útlending
urinn kom tij Moskvu var hann
beðinn að skýra frá hvað hann
vildi sjá. Hann vildi sjá verk-
smiðjur, samyrkjubú o.s.frv.
Síðan var farið með hann á út-
valda staði, þar sem æfðir verka
menn og bændur sungu Stalín
lof og dýrð. Með bessari tiltölu
iega ódýru aðferð var hægt að
töfra hvern harðkúluhattsbur-
geis upp úr skónum Það var
þv*i ekki að furöa. þótt G. B.
Shaw eða Romain Rolland féllu
í stafi. Þessi aðferð borgaðí sie
miklu betur en framléiðsla á
rnöreum tohhum af prentmáli
Erlendu kommúnistamir í
Moskvu (Kominternleiðtogarnir,
sem flestir bjuggu á hótel
,,Lux“) vissu, hvað gerðist. þótt
þeir þekktu ekki alltaf hinar
réttu skýringar né skýrðu frá
öðru en því, sem féll í áróðurs-
kramiö. Sovétríkin varðaðver.ia
sem. „bólverk gegn fasisma-“,
eins og sagt var.
Svo er að siá sem farið
hafi veriö með Kr. E. A. í för
hans til Rússlands 1934 eins
og hvern annan útlendan gúm-
anista. Af orðum hans niá einna
helzt ráða. að hann haf; aldrei
verið innýigður í leyndardóma
Komintern, aldrej komið á hótel
Lux og kynnzt andrúmsloftinu
þar. Hann virðist hafa látiö'sér
nægja að „frelsast" til sinnar
trúar, og upp frá þvi komu
staðreyndir honum ekki við.
Botnuðu þeir aldrei
neift í neinu?
Það er vitað mál að foringj-
ar íslenzkra kommúnista hafa
verið með annan fótinn í höfuð-
stöðvunum allar götur frá því
um 1920. Það, sem gerðist í
Sovétrikjunum. gat því ekki far
ið fram hiá þeim, hafi þeir haft
vit eða vilja til að skilja það.
Trúðu þeir öllu, sem þeim var
sagt? Reyndu þeir ekki að kvnna
sér ástandið af eigin raun? Is-
lenzkir kommúnistar hittu ein-
att Aksel Larsen að mát; í Kaup
mannahöfn, ýmist á leið utan
eða heim frá Moskvu. Larsen
fór ekki í grafgötur um, hvað
var að gerast. Er trúlegt að hann
hafj þagað á þeim fundum? —
Sýndu rússnesku félagamir hin
um íslenzku flokksbræðrum sín-
um engan trúnað? Fóru beir með
þá eins og hálfvita? Létu. ís-
lenzku kommúnistarnir sér
nægja að trúa öllum opinber-
um skýringum? Þetta eru nokkr
ar spurningar, sem svör þurfa
að fást við ef skýra á sovétáróð
ur fslenzkra kommúnista. Krist-
inn E. Andrésson svarar þeim
ekki, en segir að starfið hér
heima hafi aðallega byggzt á
hugsjónaeldi framtVðarsýnarinn-
ar. Segi Kristinn þetta satt. má
skoða í nýju ljósi ummæli, sem
hann hefur fyrr viðhaft á þá
leið að í raun og veru komi
Rússland okkur ekkert við, Vel
má vera, að Kristni standi al-
veg á sama, hvernig rússnesku
fólki Iíður, hvort það sveltir
eða kafnar úr offylli, hvort það
hefur góða eða vonda keisara.
Höfuðatriðið er þá liklega bvlt-
ingin: I Rússlandi höfðu nokkr-
ir klárir kallar komið sér upp
aðstöðu til að hengja og skjóta
alla andstæðinga sína (þ.e. verka
Iýðsins). Svona skemmtisýningu
EFTIR
ARNÓR
HANNIBALSSON
vildi Kristinn korna upp 'hér á
ístandi. En þá hættir málið að
-vera bióðfélaRsle'ít eða oólitiskt,
en verður verkefnj fyrir sálsýkis
fræðinga.
„Siónarmið
hei1darinnar“
Er eitt einræðj betra en ann-
að? Já. seeia kommúnistar.
Hitler útrvmdi að vVsu atvinnu-
leysi. bveeð: veai oe eerði „uon-
eane". En, bað var vondur upp-
ganeur. Stalín lét friálsa menn
og fanga bvgaia skipaskurði. iðiu
ver og rafstöðvar. Það var dá-
samle°ur unnsaneur. bví að það
var í Sovét Fátækt a'mennines
lélegur aðbúnaður. tötraleeur
klæðnaður — allt þetta var hé-
Hómj í ljósi hinna „háleitu fram
tíðarsiónarmiða". segir höf. á
bls. 72. Ölj meðul helguðu til-
■ ganginn. Hagsmunir „eða jafn-
vel líf einstaklingsins oe heill
heldarinnar, bióðar albýðustétt
ar eða mannkvnsins alls urðu“
að \nkia fvrir sjónarmiðum
heildarinnar. þióðar, albýðustétt
hægt að seg.ia frammi fyrir slík
um ummælum? Óhugnaður? Of-
stæki? Steinrunnin grimmd?
„Háleit framtíðarsjónarmið?” —
Þetta' er einhver afmánlegasta
afbökun af þýzkri heimspeki,
sem ég hef fyrir hitt: Hausar
mega fjúka af einstaklingum og
heilum bióðum, aðeins til að
heildin (das Ganze) haldist á
réttri linu. Og hver ákvarðar
línuna? Einvaldurinn. auðvitað.
keisarinn (alias „flokkurinn").
Hann er óskeikull.
Þetta er heimsneki Kristins
E. Andréssonar f hnotskurn.
..Friðarbaráttan" fær þarna
sinn rétta tilgana. Hvað er
kommúnismj nú á dögum? Hann
er iátandj svar við snurnins-
unni: Ertu fylajandi útbreiðslu
hins sovézka hernaðarstðrveld-
is? Kristinn v,. Andrésson svar-
ar þeirri snurningu játandi. —
Sjónarmið heildarinnar skal
ríkja alit. annað ska1 vVkja.
Matmúð
Höfundur ver heilum kafla i
að tala uni mannúð. En hvar er í
hinum tilvitnuðu ummælum um
„sjónarmið heildarinnar" að
finna umhyggju fyrir verka-
mönnum? Hvar er „samlíðanin
með Ástu Sóllilju á jörðinni?"
Síðan setur höfundur upn vand
lætningarsvip og segir: „Og hver
vinur minn sem er verður að
sætta sig við að áhugi minn
á skáldverkum, hversu Iistrænt
sem bau skarta dofnar á samri1
stundu sem ég kenni þar mann
fyrirlitningar eða yfirlætis"
(bls. 115) Þvíl'ik hræsni!
Látum svo vera. að það sé
góð mannúð að beriast sean
ranalæti. að styðia spænska lýð-
veldið. að hata Hitler. Mótmælt.i
Kristinn eftir stríðið, besar aust
antialdsrithöfnndum voru allar
biargir bannaðar nema að semia
leirburð í l’ikingu við „Lífið bíð-
ur“ sem MM ®af út á Vslenzku?
Þótti Kristni Rússum ekki far-
ast ve! f» drenni'ega við Una-
veria 1956 oo Tékka 1968? Ekki
hefur annað frétzt. Var hann
ekk: hjartan'esa sammála með-
ferðinni á Pasternak 1958 os
Síniafski oo Danfel 1966? Ekki
er annað vitað Hefur Kristinn
kvnnt sér ástæðurnar fyrir
siálfsmorðum sósíalrealistanna
Maiakofskís o<: Fadééfs? Ætli
seti levnzt m.eð honum smálít.il
virðin« fvrir Algxnnder Solzenít
sin? Hvergi hefur það komið i
Hós. Kristinn E. Andrésson,
bessi siálfskioað; veriandi máls
og menningar hefur bagað i
hvert sinn og aöstæður hafa
skorað á hann að taka upo kynd-
ii frelsis og mannúðar. Hugtök
in frelsi, mannúð, kærleikur
eru ekki til f orðabók hans. í
hugmyndabúri hans er heldur
ekki til orðið lýðræði: traust
á dómgreind og vilja fólksins.
En hver sá, sem snýr baki við
málstað frelsis, mannúðar og
lýðræðis traðkar þar með á
því bezta sem til er i þjóðlífinu.
Boðskapur
bókmenntanna
Höf. gefur langar og ýtarleg-
ar skýrslur um bækur, sem hann
hefur lesið eftir ýmsa höfunda,
og lýsa þaer höfundi nokkuð. En
spyrja má: Til hvers eru þess-
ár skýrslur? Til að fá lesendur
til að trúa, að kommúnismi sé
hið sama og boðun frelsisins?
Köllun bókmenntanna er vissu-
Iega sú, að boða frelsi. En aust-
antjalds hafa rithöfundar, er
það hafa reyht, einatt sætt afar
kostum. Á bls. 178 segir höf.
að afdrif Babels, Meyerholds
„og ótal annarra" hafi verið
„glæpsamlegt athæfi, sovétlist-
um óbætanlegt tjón, auk þess
er þau vörpuðu svörtum skugga
á mannúðar- og réttlætishug-
sjón sósíalismans".
Ef Kristinn E. Andrésson
meinar þetta V alvöru, hvers
vegna hefur hann þá eytt ævinni
í að boða trú á morðingja þess-
ara íistamanna? Nú hefur hann
gert það. Því hljóta orð hans
um „mannúðar- og réttlætishug
s.ión sósíalismans“ annaðhvort
a’ð vera hræsni. sem dettur
dauð niður, eða þá að Kr. E. A.
hefur villzt inn í sovétkommún-
ismann og á þar ekki heima.
Hver sá, sem vill vinna að sköp-
un bökmenntalegra verðmæta.
Amör Hannibalsson
hlýtur að berjast fyrir frelsj bók
mennta til að boða frelsið. Krist-
inn E. Andrésson hefur aldrei
gert það, og aldrej sýnt skilning
á því hvað rússneskir höfund-
ar hafa verið að gera, allt frá
Dostoéfski til Solzenítsins.
Lugu þeir eða voru þeir
einfeldningar?
Höf. segir á bls. 160: „Oft
hugleiddi ég eftir að Krústsjov
flutti leyniræðu sYna á 20. flokks
þinginu í Moskvu 1956: Gat mér
hafa missýnzt um Sovétríkin
1934?“
Ef ölj trú hans á kommúnism-
ann byggðist á því, sem hann
kvnntist 1934, þá hlýtur svarið
við spurningunni aö vera:
Þeir (kreppukommar) Iugu,
vegna þess að þeir voru einfald-
ir og auðtrúa. Höf. ætlast auð-
sjáanlega til, að lesendur sf)orð-
renni þessari skýringu: Við viss
um ekki betur. En er það trúlegt,
að Kr, E. A. hafi 'f háífan þriöja
áratug aldrei orðið vár við ein-
ræði, valdbeitingu kúgun, nauð
ungarvinnu, réttarmorð eða ann
að Það, sem setti svip sinn á
Stalínstíma’bilið? Eiga menn að
trúa þvY, að hann hafi fyrst
1956 vaknaö upp við vondan
draum og séð, að það var eitt-
hvað fleira' að gerast í Sovét en
eintómur uppgangur? Sé svarið
jákyætt, er Kr. E. A. einhver
hlálegasti einfeldningur sem
leikið hefur mannkynsfrelsara-
hlutverk hér á landi, og aJlt
hans menningarbrölt verður að
misheppnaðri skritlu. Sé svarið
neikvætt hefur allt hans líf
verið byggt á lygi og yfirdreps-
skap.
Sta’öreynd er að flokkur sá, er
höf. starfaði Y hér á landi og eitt
sinn hét Kommúnistaflokkur, en
nú eitthvað annað, hafði
þar til mörgum árum eftir leyni
ræðu Krúsjoffs, þá ófrávikjan-
legu kreddu, aö sovétva'ldið
væri framtíðarmark „Yslenzkrar
alþýðu“. Um síðir gaf foring-
inn út hirðisbréf um, að allt
væri að vísu i la'g; imi borð í
sovétskútunni en skipstjörinn
hefði verið misjafnlega vel fyrir
kallaður.
Á að trúa því, að allur sovét-
áróður Yslenzkra kommúnista
hafi verið af einlægni gerður?
Að þeir ha'fi í raun og veru ekki
veriö að leyna söfnuði sínum
staðreyndum heldur hafi þeir
ekkj vitað betur? Sé svo, þá hef
ur foringjaliði islenzkra komm-
únista tekizt fur'ðuvel að ganga
strípaðir um götur og láta söfn-
uðinn ha'lda þá klædda í dýrð-
arkápu alvissunnar um heildar
lausn þjóðfélagsvandamála
heimsins.
Tímabili þessara sérkennilegu
mannkynsfrelsara er nú að
ljúka. En þeir eiga sYna arftaka.
Og þeir (hinir siðarnefndu) vfte
vél, hvað þeir gera. Þeim bregð-
ur ekki, þótt bRJri á bensíntunn-