Vísir - 15.01.1972, Blaðsíða 7

Vísir - 15.01.1972, Blaðsíða 7
Jón Óskar: Gangstéttir í rigningu. Líf skáida og listamanna f Reykjavík. Ióurni, Reykjavik 1971. 224 bls. I þessari bók lýkur Jón Ósk- ar, a.m.k. í bili, að segja frá skáldatíma sínum og sinna jafnaldra, ungra skálda á ára- tugnum 1940—50. Frásagnir hans hefjast þessu sinni með lýðveldishátíðinni á Þingvöllum 1944 en lýkur á árunum 1951— 2. Þá hafa jafnaldrar hans ýms- ir birt sínar fyrstu bækur, ým- ist farnir eða á förum til út- landa, nýir menn bætast í hóp- inn og láta að sér kveða. Sjálf- ur gefur Jón Óskar enga bók út, ekki að svo komnu, og hann situr eftir heima þegar hinir fara. Hann er kominn í ein- hvers konar kreppu sem enn sér ekki fram úr. Tónlistariðk- « anir hans snúast upp í spila- mennsku í danshljómsveit, skólaganga leggst á hilluna, rit- störf hans beinast nú í vaxandi mæii að þýðingum: „Alit bjástur mitt við þýð- ingar og tungumálanám varð (áns konar vítahringur sem mér ætlaðist seint að takast að losna út úr aftur,“ segir hann. „Það eru í rauninni ekki nema átta ár síðan ég losnaði út úr hringnum fyrir einskæra til- viljun. En frá stríðslokum og fram á næsta áratug ímyndaði ég mér að ég væri að afla mér þekkingar sem ég hafði ekki fjárráð til að afla mér með námsferðum til útlanda eins og ég hefði helzt kosið.“ Ársetningin bendir til að honum þyki ljóðaþýðingar sín- ar úr frönsku, sem út komu 1963, skipta sköpum. Og það má allténd taka eftir þvi að síð an hefur Jón Óskar gefið út sjö bækur, en áratuginn á und- an aðeins þrjár. Það er ekki því að neita að minningaþættir Jóns Óskars í þessari bók, eins og Hernáms- áraskáldum í fyrra, auðkennast af mikilli, líklega langstæðri beiskju — sem alveg að kalla yfirgnæfa hina léttu, dálítið undirfurðulegu kímni hans fyrstu frásagna af þessu tagi. Það grúfir mikiil dapurleiki yfir minning eftirstríðsáranna í frásögnum hans. Sumpart kann þetta að stafa af persónu- legum ástæðum. Hann er svo slæmur til heilsu, undirlagður af bakveiki að hann fer aö ótt- ast að hann deyi. Starf hans í Idanshljómsveit er andlega dautt og snautt. Skáldskapur hans hefur lítinn sem engan framgang iengur, og forlag hinna ungu og róttæku, Mál og menning eða Heimskringla, fæst ekki til að gefa út þær * bækur sem hann ráögerir. Á hinn bóginn getur hann eða áræðir ekki að gefa út bók sína á eiginn kostnað eins og félagar hans ýmsir gera þó um þetta leyti. En það er meir en persónu- legar ástæður sem valda beiskju Jóns Óskars að tuttugu árum liðnum. Honum finnst að skáldskap sínum og sinna jafn- ingja hafi verið fálega tekið af þeim sem sízt skyldi: hin rót- tæku menningaröfl þessara tíma reynast ekki hóti skár en sjálft íhaldið. Þess í stað eru þeir hafðir að háði og spotti, uppnefndir atómskáld, yrking- ar Jónasar Svafár gerðar að dæmi þeirra allra. Var þetta virkilega svona þungbært í þá daga? Nú er háðsmerkingin horfin að mestu úr oröinu „atómskáld", hafi hún nokkurn tíma verið alveg einhlit. En var ekki öll athyglin, umtalið sem kveðskapur atómskálda vakti, þótt að hlátur fylgdi, skárri kostur en sá þagnarmúr sem nú lykur einatt um ljóð ungra skálda, þrátt fyrir vingjarnlega ritdóma og umtal í fyrstunni? Þögn og tómlæti er reyndar umkvörtunarefni Jóns Óskars ekki síður en andstaða og að- hlátur á mannafundum. Hann tekur dæmi af Jóni úr Vör sem orðið hafi fyrir þungbærum rit- dómi fyrir aðr^ þók sírja^SUmd milli stríða, en um Þorpið, nú- orðið óumdeilt tímamótaverk í bókmenntunum, hafirikt grai- arþögn þegar það kom út árið 1946. Undarlega hefur ritdóm- ur Símonar Jóh. Ágústssonar í Helgafelli oröið mönnum hugstæður — en sama dæmi tók Einar Bragi í inngangi að ljóðasafni Jóns úr Vör fyrir nokkrum árum. En hvað sem fyrstu viðtökum Þorpsins líður hygg ég að Jón úr Vör hafi hlotið sina fyrstu verulegu viðurkenningu, á prenti, í bók- menntasögu Kristins E. And- réssonar, 1949. Sú umsögn vís- aði mörgum ungum lesanda f þá daga veg að Þorpinu. Og þrátt fyrir allt var Timarit Máls og menningar á þessum árum langhelzti vettvangur hins unga og tilkomandi í bókmenntunum •— sem .ekki var einasta kveð- skapur ungra „atómskálda“, en einnig og ekki síður tilrauna- ljóð Steins Steinars og síöan Jóhannesar úr Kötlum og þorps- kvæöi Jóns úr Vör. Og þegar loks kom að því að Jón Ósícar gæfi úr bækur komu þær reyndar út hjá Heimskringlu. Eins og glöggar kom fram i Hemámsáraskáldúm í fyrra stafa vonbrigði Jóns Óskars með hina róttæku forugtu, só- síalistaflokkinn og fyrirtæki hans, ekki aðeins af þröngsýni og íhaldssemi þessara aðilja í menningarlegum efnum heldur fyrst og fremst af pólitískum ástæðum. Kynslóð atómskálda tók í arf róttækar skoðanir og forustusveit kreppuáranna og þar af leiðandi fékk formbylt- ingarstefna þeirra öðrum þræði pólitískan lit í augum lesenda og almennings — svo að sér vart enn í dag fram úr því samkrulli sem brátt hlaut að leiða til gagnkvæmra vonsvika og beiskju. Frásagnir Jóns Ósk- birta af því að það væri móðg- un við Halldór Kiljan Laxness, sagði Kristinn. Hver var sómi íslands, sverð og skjöldur ef ekki hann? 1 ávarpsorðum til lesandans segir Jón Óskar að þessi bók, hin þriöja, verði sú síðasta að sinni um líf hans meðal skálda og listamanna í Rcykjavík. „1 upphafi gerði ég ráð fyrir tveim bókum, en þær eru nú orðnar þrjár, án þess ég hafi lokið við að gera skil þéim hlutum sem ég ætlaði mér. Bíður það hag- kvæmari aðstæðná.“ Eins og þessi orð gefa til kynna eru minningaþættir Jóns Óskars í þessum bókum anzi lausir i reipunum — hverju sem hann hefur upphaflega ætl- að þeim að „gera skil“. Þetta eru fyrir alla muni læsilegar frásagnir og þær miðla margs- konar vitneskju um andlegt líf og andrúmsloft þeirra tíma sem sagt er frá, eflaust nytsamleg heimild ef einhverntíma verður grafizt fyrir sögu atómskálda og formbyltingar. Umfram allt eru þær auðvitað skáldskapar- saga Jóns Óskars sjálfs — saga um ótíð og kreppu f andlega lifinu. engu síður en hinu ver- aldíega. Leiðir hann likur að því að hann og hans kynslóð hafi liaft eitthvað „mikið“ til brunns að bera, eitthvaö sem farið hafi forgörðum í áhuga- og skilningslausu umhverfi þeirra? Það held ég nú ekki. En vísast lýsa þessar frásagnir tima óhallkvæmum skáldum, nýjum skáldskap — sem brauzt þó fram til sigurs að lokum. Þegar frásögn lýkur er að því komið að Jön Óskar gefi út sín- ar fyrstu bækur, losni um siðir úr átthagafjötri. Af þvi sem þá tekur við er önnur saga. En fleira er til marks um það en þessar minningabækur hve æskureynslan hefur orðið hon- um hugföst. f Ijósi minninga hans verður margt skýrara en ella í síðustu og líklcga veiga- mestu ljóðabók hans, Söng í næsta húsi. Undanfari minn ingabókanna var skáldsagan Leikir í fjörunni, augljós minn- ingasaga. í rauninni heyra allar bækur hans eftir 1963 náið sam- an efnislega. Fjarska sýnist lík- legt að enn sé bókarefni í brunni þessarar reynslu, hve- nær sem höfundur kemur svo alkominn upp úr honum. Tvær helztu hljóm- sveitirnar stokka upp Nú liefur heldur en ekki dregið til stórtíðinda í honuni poppheimi. Tvær af allra vin- sælustu hljómsveitum lands- ins, Náttúra og Ævintýri hafa stokkað allhressjlega upp og önnur hljómsveitin hreinlega ákveðið að hætta. Mergurinn málsins er sá, aö tveir úr Náttúru og aðrir tveir úr 'Ævintýri haía ákveðið að stofna nýja hljómsveit í félagi við fimrnta hljóðfæraleikarann. en sá kemur úr hljómsveitinni Tilveru (sem er nýhætt eins og svo oft áöur)^ Það er Ævintýri sem leggst niður, en Náttúrulausir verða ísl. ungmenni ekki þrátt fyrir þess- ar miklu breytingar. í stað þeirra Péturs söngvara hljóni- sveitarinnar og Sigurðar Rúnars Jónssonar hefur Náttúra fengið til liðs við sig þá kunnu hljóð færaleikara Áskel Másson og Jó hann G. Jöhannsson. í nýju hljómsveitina fara úr Ævintýrj þeir Birgir Hrafnsson og Sigurður Karlsson, en eftir standa þeir Björgvin Halldórs- son, Arnar Sigurbjömss og Sig urjón Sighvatsson óákveðnir í sínum málum...... en ef við kom um tii með að gera eittbvað vilj um við vera þess fullvissir að það sé „súper‘‘“ sagði Björgvin i viðtali við Vísi í gærkvöldi. Björgvin sagði ennfremur að Ævintýri mmidi að minnsta kosti spila saman út janúar og jafnvel eitthvaö fram í næsta mánuð. Náttúra hyggst hins veg ar spila saman með gamla lag inu i síðasta sinn um þessa helgi en að því búnu hefjast æfingar nýju Náttúru af fullum krafti. Þeir Ævintýra og Náttúru menn sem Visir haföi tal af í g'ær lögöu ríka áherziu á að það kæmi fram aö breytingar færu allar fram í friði og spekt „Þetta er bara eðlileg afleiðing af því að tónlistaráhugi okkar í hljómsveitunum hefur tekið nýj ar stefnur og fer ekkj saman upp á gamla mátann1', sögðu þeir. —ÞJM ars eru anzi fróðlegar um hug- arheim sinna tíma, undirrætur hinnar pólitísku vonblekkingar sem átti eftir að setja svo sterk- an svip á bókmenntirnar. Þann- ig er dálítið gaman t.a.m. að lýsingu hans á andrúnislofti á „kommakaffi“ og annarsstaðar i hóp hinnar róttæku æsku, frá- sögnum sem væru býsna neyð- arlegar ef þær væru ekki svo mengaðar beiskju og andúð sem •faun ber vitni. Qg frásögn hans af viðskiptum við Kristin É. Andi'épson, út. af kva^ði.um „blðma Isiands; . . sómá, sverð og skjöld“, er alveg óborgan- leg. Kvæði þetta mátti ekki Ævintýri. Sviptingar i poppheiminum: . Lattgítrdagur 15. janúar 1972. cTWenningarmál Ólafur Jónsson skrifar um bókmenntir SKALD KREPPL

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.