Vísir - 24.07.1972, Qupperneq 6

6
Visir. Mánudagur. 24. júli. 1972
VISIR
trtgefandi:
Framk væmdast jóri:
Ritstjóri:
Fréttástjóri:
Ritstjórnarfulltrúi:
Auglýsingastjóri:
Auglýsingar:
Afgreiftsla:
Ritstjórn:
Reykjaprent hf.
Sveinn R. Eyjólfssci>
Jónas Kristjánsson
Jón Birgir Pétursson
Valdimar H. Jóhannesson
Skúli G. Jóhannesson
Hverfisgötu 32. Simar 11660 86611
Hverfisgötu 32. Simi 86611
Siöumúla 14. Simi 86611 (5 linur)
Askriftargjald kr. 225 á mánuöi innanlands
i lausasölu kr. 15.00 eintakið. N
Blaöaprent hf.

Bœtt fyrir afleik?
Það hefur kólnað i suðupottinum við Súezskurð
með kælingunni i afstöðu Egypta til Sovétmanna.
Eins og viðar er sökin stórveldanna, þegar kraumar
mest. Þau hafa staðið á bak við striðsmennina, látið
þeim i té vopnin og fjármagnið, Sovétrikin Egypt-
um og Bandarikin ísraelsmönnum.
Bandarikin eiga þess nú kost að bæta fyrir gaml-
an afleik.
Þau léku alvarlega af sér árið 1956, þegar þau
kipptu að sér hendinni um aðstoð við Egypta til
byggingar Aswanstiflunnar og iðnvæðingar. 1 þeirri
stöðu var Egyptum nánast hrundið i fang Rússa,
sem kom fram siðar með svo augljósum hætti.
Egyptar vildu losna undan brezku valdi, tryggja
sjálfstæði sitt og taka til sin tekjurnar, sem erlendir
aðilar höfðu af hinni mikilvægu lifæð, Súezskurði.
Egyptar þjóðnýttu skurðinn. Ein afleiðing þeirrar
ráðstöfunar var árás Breta, Frakka og ísraels-
manna i Egyptaland árið 1956. Sú árás var að visu
stöðvuð, ekki sizt fyrir tilstylli Bandarikjanna, en
Bandarikjamenn skorti framsýni til að varðveita
ávinninginn.
Skýringin á afleik Bandarikjamanna i stórvelda-
taflinu við Súezskurð var auðvitað að miklu fólgin i
áhrifavaldigyðinga i bandariskum þjóðmálum, en
auk þess töluðu leiðtogar Araba á þeim timum öll-
um stundum um útrýmingu ísraelsrikis. Með réttu,
vildu bandariskir ráðamenn ekki stuðla að þvi of
stæki. En i leiðinni misstu þeir tækifærið til að verða
raunverulegir sáttasemjarar, tækifæri, sem ekki(
hefur gefizt siðar, fyrr en ef til vill nú.
Vitað var, að leiðtoga Egypta fýsti ekki að gefa
Sovétrikjunum fótfestu við Súez. Eftir sigur
ísraelsmanna i striðinu 1967 skapaðist hins vegar sú
staða, að Egyptum þótti ekki hjá komizt að þiggja
mikla hernaðaraðstoð af Sovétmönnum. Aðra
bandamenn höfðu þeir enga gegn ofurmætti
ísraelsmanna.
Leiðtogar Egypta, Nasser jafnt og Sadat, hafa
aldrei gengið kommúnistum á hönd. Það sýna dæm-
in, og er skemmst að minnast byltingartilraunar
kommúnista i Súdan i fyrra, sem var bæld niður
fyrir fulltingi Egypta. Frá fyrri tið má minna á að-
gerðir Nassers til að hindra valdarán kommúnista i
Sýrlandi.
Egyptar vilja ekki fá hina rauðu heimsvaldasinna'
yfir sig.
Sadat mun leita nýrra bandamanna. Israelsmenn
eru öflugir, og þeir hafa hafnað tilraunum Sadats til
málamiðlunar. Sadat getur ekki fremur en aðrir
leiðtogar Araba samið um afsal hernumdu svæð-
anna til ísraelsmanna. Hver sá, er stæði að slikum
samningum, yrði dauðadæmdur af þjóð sinni.
Bandarikjamenn eiga leikinn i Mið-Austurlönd-
um. Á afstöðu þeirra mun mest velta um framvind-
una. Tekst þeim að bæta fyrir afleikinn?
ísraelsmenn eiga mest undir Bandarikjamönn-'
um. Nú riður á, að Bandarikin beiti áhrifamætti(
sinum af alefli og beinlinis knýi Israelsmenn til/
samninga.
Það yrði þeim þakkað.
Nýjar upplýsingar varpa Ijósi ó samband bandarískra
ríkisstjórna og herforingja í Suður-Víetnam:
Samsœri í Saigon
Eðlilega eru traust bönd milli
herforingjanna, sem hafa völdin i
Suður-Vietnam, og Bandarikja-
manna, eðlilega, þvi aö nú hefur
sannaztað bandariskir ráðamenn
áttu mestan þátt i að herforingjar
tóku völd og myrtu forsetann
Diem. bað morð var byrjunin á
hrunstefnu i Suður-Vietnam, seg-
ir opinber bandarisk nefnd.
Eftir morðið á Ngo Dinh Diem
forseta árið 1963 flæktust
Bandarikjamenn i mál Vietnama
i miklu rikara mæli en áður.
Bandarikjamenn tóku á herðar
sinar þungann af hernaðar- og
efnahagsvandamálum Suður-
Vietnam.
Vist var ekki friðsamlegt i Viet-
nam i valdatið Diems. Hann var
andkommúnisti en hallaðist
kannski meira að Frökkum,
gömlum nýlenduherrum Indó-
Kina, en Bandarikjunum.
Uppreisnir voru tiðar, er búdda-
trúarmenn andmæltu veldi
kaþólikka, sem höfðu að leiðatga
bróður Diems forseta. Vietnam-
striðið var i uppsiglingu. Diem
var ekki minni einræðisherra en
eftirmenn hans hafa verið. En i
ljósi sögunnar verður ekki glaðzt
yfir morðinu á Diem forseta Suð-
ur-Vietnam.
/,Sköpuðu" herfor-
ingjastjórnina.
Hlutur Bandarikjamanna hefur
farið leynt, þó að grunsemdir hafi
veriðum, að þeir hafi staðið á bak
viö byltingu herforingjanna.
Þessi grunur fékk mikinn byr við
afhjúpun leyniskýrslnanna um
Vietnam i fyrra. En með niður-
stöðum nefndar nú i vikunni er þó
fyrst unnt að segja<að tvimæli
hafi verið tekin af ráðabrugginu.
Morðiö á Diem tilheyrir sög-
unni, en þaö lifir þó enn i dag i
nánum tengslum bandariskra
stjórnvalda og herforingjanna,
sem ráða Suður-Vietnam og i til-
finningum bandariskra ráða-
manna um „skyldur” gagnvart
herforingjum i Saigon.
Hausaskipti hafa að visu orðið á
stjórninni i Saigon á þessu tima-
bili, en Bandarikjamenn finna til
sama skyldleikans og áður. Þeir
finna til ábyrgðarinnar af þessum
stjórnarháttum og kannski telja
þeir Saigonherforingja „syni”
sina, skapaða af sér i bliðu og
striöu.
,, Bandaríkin bera
fulla ábyrgð".
i 75 blaðsiðna skýrslu um mál-
ið, sem var samin fyrir utanrikis-
nefnd öldungadeildar bandariska
þingsins, er formáli eftir þing-
manninn J.W. Fulbright, sem
segir þar: „Bandarikin bera fulla
ábyrgð á byltingunni gegn stjórn
Diems forseta 1. nóvember 1963.
Pólitiskur glundroði.sem fylgdi i
kjölfar láts Diems, er einnig sök
Bandarikjanna. Verðið, sem
Bandarikin greiddu fyrir þessi
beinu afskipti af stjórnmálum
Vietnam, var það, að þau drógust
æ meira inn i Vietnamdeiluna”.
Fulbright segir^enn fremur:
„Þannig skyra atburöirnir við
byltinguna 1963 að verulegu leyti,
hvernig upphafið varðaö þátttöku
Bandarikjamanna i striðinu i
Vietnam”.
Klókindi Lodges.
Skýrslan gerir mikiö úr hlut-
deild Henry Cabot Lodge, er þá
var sendiherra Bandarikjanna i
Saigon, i þvi að beina stefnu
bandarisku stjórnarinnar þá
braut, sem olli dauða Diems for-
seta og hins valdamikla bróður
hans Mgo Dinh Nhu.
„Fyrirmæli bandarisku stjórn-
llllllllllll
M HMM
Umsjón:
Haukur Helgason
arinnar voru svo tviræð”, segir i
skýrslunni, að Henry Cabot
Lodge og Paul Harkins hershöfð-
ingi lögðu mismunandi skilning á.
Lodge þóknaðist að túlka fyrir-
mælin þannig, að hann skyldi
halda áfram og jafnvel auka
samband sitt við herforingja, sem
höfðu á prjónunum valdarán i
Saigon.
CIA í spilinu.
Af þessu er sú ályktun dregin,
að hiklaust beri að skrifa byltingu
herforingja á reikning Banda-
rikjanna, sem hefðu getað
hindrað hana með einni stunu.
Bandariska stjórnin hamaðist
að sjálfsögðu við að afneita aðild
að samsærinu og hefur gert alla
tið.
F.n augljóst er af leyniskýrsl-
um Pentagon og öðrum gögnum.
að Bandarikjastjórn hafði um
sendiherra sinn i Saigon og
starfsmenn leyniþjónustunnar
CIA reglulegt samband við sam-
særismennina i Saigon. í þessari
skýrslu • eru greindar dagsetn-
ingar og sagt, að samband hafi
verið milli Jjessara aðila frá 23
til 31. ágús’t og 2. oktober til 1.
nóvember 1963, þegar byltingunni
var hrundið i framkvæmd.
Bandarikjamenn tjáðu herfor-
ingjum beinlinis, að þeir væru
reiðubúnir að „hætta öllum
stuðningi við Diem, ef hann losaði
sig ekki við eldri bróður sinn og
bandariska stjórnin mundi veita
byltingarmönnum aðstoð um
tima”.
Væntanlega höfðu einhverjir
bandariskir ráðamenn i þessu
sambandi i huga, að lýðræði
skyldi komið á fót eftir skamma
valdasetu herforingja.
Herforinginn „stóri” Minh,
sem við tók og eftirmenn hans
hafa þó ekki reynt lýðræði að
neinu marki.
m. m
Sendihprrann var pottur og panna.
Þessi stefna Lodge varð með
klókindum hans stefna stjórnar-
innar.
Stuðningur Bandarikjamanna
haföi úrslitagildi fyrir samsæris-
menn. I skýrslunni er tekið fram,
að hefðu Bandarikin lagzt gegn
samsærinu, sem bandariskir
erindrekar þekktu, hefðu herfor-
ingjar samstundis hætt við áform
sin.
Þvert á móti töldu herforingjar
(með réttu), að þeir ættu visan
stuðning bandariskra stjórnvalda
i byltingu sinni.
Diem forseti i blóði sinu.
Fulltrúinn i
höfuðstöðvunum
Einnig óskuðu bandariskir
ráðamenn eftir að fá að kynna sér
samsærisáformin, svo að þeir
gætu lagt dóm á, hversu likleg
þau væru til sigurs.
Bandarikjamenn gerðu eitt og
annað á sama tima, sem leit út
fyrir að vera þrýstingur á Diem
til að hann framkvæmdi umbæt-
ur, en varð i reyndinni til þess
helzt að ýta undir herforingjana.
Bandarikjamenn kipptu til dæmis
að sér hendi um efnahagslegan
stuðning og hernaðarstuðning við
Diem eftir að hafa krafið hann
um umbætur.
Þetta gerðu Bandarikjamenn
vitandi vits um afleiðingarnar.
Bandariskur höfuðsmaður
Lucien Conein, var i höfuðstöðv-
um samsærismanna sem fulltrúi
CIA og sendiherrans, meðan bylt-
ingin var gerð. Hann hafði beint
útvarps- og simasamband við
sendiráð Bandarikjanna.
1 skýrslunni segir, að atvinnu-
morðingi, Nguyen Van Nhung,
sendimaður „stóra” Minh herfor-
ingja hafi myrt forsetann og
bróður hans.
Strax eftir byltinguna létu
bandariskir ráðamenn, beint og
óbeint, i ljós ánægju og sam-
stundis var hafizt handa um
viðurkenningu og stuðning við
nýju stjórnina.