Tíminn - 19.07.1966, Qupperneq 7

ÞRIÐJUDAGUR 19. júlí 1966
TÍMINN
F. 12. júlí 1900 — D. 11. júli 1966 |
í næðu og riti er iðulega le:tld
athygli okkar að þeim breytingu-.u
til batnaðar, sem orðið hata á
kjöruim íslenzku þjóðarinnar á
síðustu 50 árum, er hún hóf sig
úr allsleysi upp í allsnægtir.
Uim aldamótin átti þjóðin eng-
in skip til að færa sér varning,
varla skip til að draga sér fisk
úr sjé, engar hafnir enga vegi,
litla sem emga ræktun, og fæstar
þeirra stofnanna, seim nú þykja
alveg óimissandi. Foreldrar urðu
að leiggja hart að sér til að
koma börnum sínum til mennta Jg
varla var aðra æðri menntun að
fá en þá, sem talin var henta
emtoiættismönnum.
Nú eru íslendingar með tekju-
Ihæstu þjóðum Evrópu miðað við
tovem einstakling og helztu á-
hyggjuefni stafa af alls konar
óráðsíu efnahagskerfisins sem
fylgt hefur í kjölfar velmegunnar
innar. Nú era unglingar reknír í
skióla, hvort sem þeir vilja eða
ekiki og þeim býðst margvísleg fyr
irgreiðsla hérlendis og erlendis, ef
hugur þeirra ttendur til að afla
sér æðri menntunar, sem nú er að
fá á ölluim sviðum mannlegs lífs
og lífsþarfa. Það er holt að hafa
sögu þessarar þróunar í huga, þvi
hún hefur vissulega ekkí komið
fyririhafnarlaust og oft er vandara
að gæta fengis fjár en að afla
þess. Það er nauðsynlegt að ungir
íslendingar kunni skil á þessari
sigunsælu framfaraþróun og til
þess þurfa þeir að vita deili á
þeim forigönguinönnum, körlum og
konum, sem ruddu brautína, hver
á sínum vettvangi, og nú eru óð-
um að kveðja. En því vek ég at-
hyglx 'á þessu máli, að í dag berum
við til moldar einn af þessum
mœtu sonum íslands, sem ruddu
brautina og mörkuðu sporin.
Teitur Eyjólfsson frá Eyvindar-
tungu verður í dag jarðsettur í
Laugardal, sveitinni, sem hann
helgaði mest af sinu ævistarfi og
þar sem hann unni fósturjörðinm
heitast.
Kiornungur varð Teitur að taka
þátt í brauðstriti fjölskyldunnar,
eins og flestir aðrir jafnaldrar
lians. En hinn kjarkmikli og skarp
gáfaði unglingur fékk litla mennt
un aðra en barnafræðsluna. í af-!
mælisgrein sem Teitur reit um
Jónas Jónsson áttræðan gerir
hann grein fyrir því, að þessi
barnafræðsla var svo kyngimögn-
uð hugsjónum, franxfaravilja og
þjóðerniskennd, að hún reyndist
honum varanlegt veganesti alla
tíð. Að barnafræðislu frátalinni
varð hann að byggja á eígin þekk
ingarleit og með vaxandi þroska
dugði hún honum til að brjóta af
sér fjötra fátæktar og íordóma og
sækja fram á mörgum sviðum.
Mjög ungur gerðist iianr. mikil-
virfeur bóndi og framkvæmdi um-
bætur í búnaði og rækt.un, sem
voru afihyglisverðar og fyrirferðar
miklar á þeirrar tíðar mælikvarða
nýbyggingar og rafvæðingu. Hann
var um sjö ára skeið forstöóumað
ur rfkisfangelsins á Litla Hrauni,
hann var umsjónarmaður með
fyrstu hafnargerð í Þorláksihöfn,
hann stofnaði hyggingarvöruv.jrk-
smiðju í Hveragerði og rak hana,
þar til heilsa hans bilaði, hann
var síðustu 4 ár ævinnar ráðs-
maður sjúkrahússins á Selfossi, og
umsjónarmaður sauðfjár /eikivarna
í Árnessýslu var hann frá upphafi
þeirra til dánardægurs.
í engu þessara verkefna taldi
Teitur það duga að fylgia aðeins
straumi þróunarinnar. Hann
beitti sér í hverju verkefni að því
að veíta sjálfur þeim straumi i
réttan farveg og lagði óhikað inn
á nýjar leiðir. Slík er einkenm
hins atorkusama brautryðjanda.
Sins og aðrir samtímamenn hans,
sem ruddu brautina, lét hann
MINNING
Teitur Eyjólfsson
frá Eyvindartungu
hvorki þrældóm né latækt kúga
sig heldur brauzt út úr viöjunun:
til að taka þátt í að byggja upp
nýtt og betra þjóðfélag, með nýj
um atvinnutækjum, nýjum stofn
unum, nýjum möguleikum til
betra lífs fyrir sig og niðja sína.
Það eru þessir menn, sem eru
lausnin á þeirri gátu, sem spokíng
um innlendum og erlendum þykir
oft harla torráðin, hvernig fslend
inguim mátti takast að verða sjálf
stæð og bjargálna þjóð.
Teitur Eyjólfsson var fældur
að Háteigi í Garðabreppi 12. júlí
árið 1900, og hann lézt á sjúkra
húsinu á Selfossi 11. júlí 1966, dag
inn fyrir 66. afmælisdag sinn.
Foreldrar hans voru Eyjólfur
Teitsson, óðalsbónda í Háteigi,
og kona hans Asbjörg Þorláksdóit
ir alþingismanns í Fífuhvammi.
Hann fluttist með foreldrum sin-
um tveggja ára gamall til Reykja
víkur, þar sem hann ólst upp í 5
sysfikina hópi.
Teiti var strax sem unglingi gef
ín mikil athafnaþrá, sem hið fá-
tæklega umhverfi og stopula at-
vinnulíf gat litla litrás veitt. Þá
var honum komið í sveit 16 ára
göimlum og í búskapnuim fnnn
hann sjálfan sig og fjórum árum
síðar var hann orðinn sjáífstæð-
ur bóndi á Böðmóðsstöðum í Laug
ardal. Hann kvæntist glæsilegii
höfðingsdóttur, Sigríði Jónsdólt-
ur frá Stýflisdal, sem fóstruð var
í Efstadal.
Eftir tveggja ára búiskap á Böð-
móðsstöðuim fluttust þau hjónin að
Eyvindartungu, sem bau höfðu
fest kaup á. Jörðin var þá heldur
rýr, að miklu leyti fúamýri cg
var vart komizt ríðandi heim að
bænum fyrir fenjurn.
Þessa jörð gerði Teitur að höfuð
bóli. Með handverkfærum einum
tækja ræsti hann mýrina við tún
fótinn, breytti henni í engjar og
stæklkaði túnið. Hann byggði nýtt
íbúðarhús, fyrsta steinsteypta íbúð
arhúsið í sveitínni, og siótt.i f
sko-ppandi bæjarlækinn, sem rann
út mýrina, nægilega raforku xil
matseldunar, til upphitunar bæjar
hússins og lýsingar þess og allra
útihúsanna. Hór fór sannur full-
trúi hins nýja tíma og ekkí fór
hjá því, að sveitungarnir veittu
hinum unga aðkomumanni nokkra
athygli, enda fór svo fljótlega, að
þeir fólu honum forsjá sveitar-
málefna og var hann um langt
skeið yngsti oddviti landsins. Teit
ur hafði enga löngun til að fara
troðnar slóðir í búskap heldur
leitaði ýmsra nýrra leiffa og
nýrra úrræða. T. d. tók hann upp
þá aðferð við fóðrun fjárins, sem
þá þótti af flestum lítil bú-
mennska, að fóðra féð vel yfír
veturinn. Hann taldi víst, að fóð-
urkostnaðurinn myndi skila s«r
aftur. Nú er þetta ein af undir
stöðukenningum fjárræktarmanna.
Arið 1938 réðst Teitur í þ| miklu
fjárfestingu að byggja upp að
nýju öll útihús og stækka íbúðar-
húsið. Um það bíl, er þessu verki
lauk, fengu bændur heimsókn af
vágesti, sem fór ránshendi um eig-
ur þeirra og hrakti þá marga írá
búum sínum. Sauðfjárpestin voða-
lega felldi á skömmum tíma megn
ið af bústofni bóndans í Eyvindar-
tungu og skildi hann eftír með
þungan skuldabagga en rúinn tekj
um.
Bændur tóku höndum samatx
við yfirvöldin um að reyna að
stemima stigu við framsókn pest-
arinnar með víðtækum vörnum og
var Teiti falin umsjón þeirra í
Árnessýslu.
Urðu nú þáttaskil í starfi hans.
Dómsimálaráðherra var um þoss
ar mundir að skyggnast eftir du?
legum og stjórnsöimum manni til
að taka við forstjórn vinnuliælis-
ins að Litla Hrauni. Fól han.i nú
Teiti þetta starf.
í sambandi við sköruglega stjórn
sína á Lítla Hrauni varð Teihtr
þjóðkunnur maður.
Ég hef það eftir embætt.ismaniii
sem var í áratugi nákunnur mál-
um vinnuhælisins, að aldrei hafi
rekstur og stjórn stofnunarinr.ar
verið bétri en meðan Teits naut
þar við. f öllum störfum sínum
var Teitur stjórnsamur mjög og
náfcvæmur og naut stofnunin þoss
í rífcum mœli. Einnig hafði hann
einkar gott lag á því að vek.ia
vinnuáhuga fanganna.
Við hælið starfaði hann í 7
ár og hvarf þá aftur að búi sínu
í Eyvindartungu. En nú voru við
'horf orðin breytt. Hann fann sig
ekki lengur sama mann og áður
til að leggja á sig erfiðisvinnu
bóndans og einnig höfðu nú elztu
synir hans tekið við öllum störf-
um á búinu í samvinnu við móð-
ur sína og leystu þau af hendi af
mesta myndarskap. Á búinu voru
því ekki lengur nein hlutverk , sem
á hánn kölluðu sérstaklega og
hófst nú enn nýr þáttur ævislarfs
ins.
Hafnarnefnd Þorlákshafnar hafði
byrjað fyrstú hafnarframkvæmdir
og þurfti nú röskan og úrræða-
góðan mann til að annast umsjón
með verkinu fyrir hennar hönd.
Teitur tók að sér það starf.
Þá var engin byggð komín í
Þorlákshöfn utan gömlu bæjarhús
anna en til að vekja tiltrú út á
við á útgerð frá staðnum hóf
Teitur nú útgerð tveggja báta með
góðum árangri. En hann lagði
hana niður, þegar Meitillinn hóf
útgerð sína við bættar lendingar
bætur og með stærri bátum.
Teitur hefur sagt mér, að með
an hann var á Eyrarbakka og síð-
ar í Þorlákshöfn, hafi sér verið
það mjög hugleikið mál, hvernig
hagnýta mætti eitthvað af hinum
geysilega jarðhita í Hveragerði til
iðnaðar. Helzt haf5 honum hug-
1 kvæmst að nota mætti hana til
að gera sérstaklega sterkan bygg
ingarstein, stein'hellur, rör og ann
að þess háttar.
Að loknum framkvæmdum í
Þorlákshöfn kynnti hann sér þetta
mál rækilega. Fékk liann gerðar
vísindalegar at.huganir bæði við
Hásfcöla íslands og í Þýzkalandi.
Upp úr athugunum hans varð til
steypuverksmiðjan Steingerði h. f.
í Hveragerði árið 1954. Var þar
síðan reikin umfangsmikill bygg-
ingarvöruiðnaður undir stjórn
Teits. Þegar heilsa Teits fór að
bresta verulega var verksmiðjunni
lokað. Er það mi'kíð tjón fyrir
Hveragerði, að iðnaður þessi
skyldi ekki halda áfram og dafna.
Teitur lagði á margt gjörva
hönd og reyndist traustur og úr
ræðagóður en framar öllu öðru
var bonuim landbúnaðurinn nug-
fólginn, hann var bóndi fyrst og
síðast. Búnaður og ræktun bæði
til nytja og augnayndis var hon
um hjartfólgnara viðfangsefni en
nofckuð annað. Hann var bóndi
í Eyvindartungu í 30 ár. Þá
gerði hann jörðina að ættaróðali
og lét hana í hendur elzta syni
sínum. Kindur átti hann á iörð
sinni í Selvogi síðustu ár sín.
Árið 1960 hófst síðasti þáttur
í ævistarfi Teits og sá, er lekldi
leiðir okkar saman.
Þá fyrir nokkru var hafinn á
Selfossi rekstur sjúkraskýlis, sem
fyrir starfsemi ungs og ötuls
s.iúfcraihúslæknis varð á svípst.undu
ærið umfangsmikill. Þávei-andi for
maður sjúkrahússtjórnar hafði
haft með höndum efnahagslega
leiðsögn spítalans í hjáverkum en
nú varð ekki hjá því komizt að
ráða sérstakan ráðsmann og tók
Teitur að sér það starf. Stjórn
stofnunar með all margt starfs-
fólk og margháttaðar þarfir var
ekkert nýmæli fyrir Teit, enda
fannst fljótt, að enginn viðvanings
bragur var á handleiðslunni. En
sj.úkrahúsmál sem slík voru hon-
um nýmœli og nú kom í Ijós sú
kostgæfni, sem honum var töm,
að kynna scr gaumgæfilega hvert
verkefni. Hófst hann þegar í stað
handa að afla sér staðgóðrar þekk
ingar á öllu því, er að starfi hans
laut, með því að ná sambandi við
ráðsmenn annarra sjúkrahúsa og
fræðast af þeim. En ekki lét hann
þar staðar numið heldur kynnti
sér allt, sem snerti rekstur og
rekstrarafkomu sjúkrahúsa ai-
mennt og ekki leið á löngu, þar
til hann var farinn að vinna af
fullum krafti með forstöðumönn-
um annarra sjúkrahúsa til að finna
lausn á hinum miklu fjárhagsörð-
ugleikum sjúkrahúsanna, hæði í
byggingu og rekstri. Leiddi þetta
samstarf til þess, að stofnað var
Landssamtoand sjúkrahúsa. Vsr
hann einn af stofnendum þess og
í stjórn þess til dauðadags. Starf
sambandsins hefur leitt margt gott
af sér í þessum efnum þótt margt
þurfi enn að lagfæra. Vann Teit
ur einmitt að nánari endurskoð
un þessara mála, er hann lagðist
banaleguna-
Um svipað leyti og Teitur kom
að sjúkrahúsinu á Selfossi, var
ég kjörinn í sjúkrabússtjórnina og
é'g fór margar kynnisferðir með
honum á önnur sjúkrahús. Ég
kynntist Teiti mjög vel í þessu
starfi okkar og lærði að meta
hann því meir sem kynni okkar
urðu lemgrí. Hann var umhyggju-
samur og hjálpsamur við alla,
sem leituðu fyrirgreiðslu hans.
Hann mátti ekkert aumt sjá,
svo að hann reyndi ekki úr að
bæta. Hann var óþreytandi starfs
maður en hafði þó ævinlega nógan
tíma til að sinna nýmælum. Hann
kunni þá list að skipuleggja starf
og skilja kjarna frá hismi.
Það var sönn ánægja að vera
með Teiti, er við þurftum að
sækja heim ' 'náttarvöld“.
Þá fékk óg að V "'rnig þessi
óskólagengni bói ræddi við
sér miklu menntaðri menn um
vandamálin eins og við jafningja
og góða kunnimgja og svo fim-
lega hélt hann á málum, að ævin-
lega var tekið tillit tíl þess, sem
hann sagði. Slíkt leika ekki aðrir
en veraldarvanir gáfumenn-
Það mál, sem við Teitur áttum
saman fremur en önnur mál og
gerði okkur að nánum vinum, þótt
ekkert vekti okkur meiri skoðana
mun, var stofnun og fyrsta ganga
blaðsins Þjóðólfs.
Við vorum þrír, sem hleyptum
því blaði af stokkunum, Björn
Fr. Björnsson alþingismaður, Teit
ur og ég, en það var Teitur, sern
lagði fram fyrstu penimgar.a. f
áhugamálum sínum var hann
aldrei hálfvolgur. Síðar komu aðr
ir og margir fleiri við sögu, en
það vorum við Teitur, sem mest
afskipti höfðum af blaðinu í upp
hafi. Ég man hve hann skemmti
sér innilega við þetta brall okkar
og var þá fullur af fjöri og glensi
eins og nýútskrifaður stúdent.
Teitur var vel ritfær og hafði
mikla ánægju af því að skrifa.
Greinar hans, eins og „Ljós yfir
Strandakirkju" og afmælisgreinin
u m J.J. áttræðan eru perlur. Fn
mér lífcaði ekki ádeílustíll hans,
þótt ekki skorti rökfimina. Við
urðum fljótlega mjög ósanrmála
um það, hvernig skrifa bæri blað
ið, og gerðist ég því afar einráður
ritstjóri til að reyna stýra þessu
fátæklega blaði fram hjá því, sem
ég taldi verstu fallgryfjur áhuga-
blaðamennskunnar.
Teitur lét þetta gott heita og
rökræður okfcar urðu aðeins til
að skerpa vináttu okkar. Tími
hans til að skrifa varð fljótlega
takmarkaður, því oddvitastarf
hans í Hveragerði færðí honum
ærin verkefni. Þetta oddvitastarf
hreppti hann eftir fræga kosninga
baráttu, þar sem hann leidcli
vinstri flokkana til sigurs, en
ágreiningur kom upp milli hans
og annarra samstarfsmanna, sem
skerptist af langri fjarvizt hans
sökum vanheilsu, því nú sótti sá
sjúkdómur fast á hann, sem að
lokium réði úrslitum. Það lýsir því
aðdáanlegu sálarþreki hans til
hinstu stundar, hve miklu hann
fcom í verk, bæði fyrír Hvera-
gerði og sjúkrahúsið á þessu erf
iða sjúkdómsskeiði hans.
Aldrei heyrði ég hann leiða tal
ið að kvalafullum sjúkdómi símim
nema til að kvarta yfir þeim töf-
um frá vinnu, sem hann ylli hon
um. Hugurinn var allur við verk
efnin í Hveragerði og á sjúkrahús
inu eða vandamál vina hans.
Æðrulaust síkipaði hann sjálfur
síðustu málum sínum, sinní eigin
útför. Hann vildi kveðja aoelro-
stað sinn Reykjavík og iegg.iast
síðan til hinstu hvíldar f sveii-
inni sinni, Laugardal.
Ýmsum þótti Teitur harðskeytt
ur og erfiður víðskiptis. f því efni
var um að ræða þá eiginleika sem
hinn bláfátæki kaupstaðadreagur á
fyrstu tugum aldarinnar taldi að
þyrfti að temja sér til að brjótast
út úr örbirgð til bjargálna og til
að kikna hvorkí fyrir stórbokkum
né illmælgi. En harkan var ekki
hið eiginlega eðli Teits. Að eðlis-
fari var hann ljúfur og glaðsinna.
Flestir sem til hans leítuðu ti]
Framhald á bls. 15.