Tíminn - 20.09.1966, Blaðsíða 9

ÞMÐJUDAGUR 20. september 1966
TÍMINN
liafi reynt að stuðla að slíkum
breytingum eður ei, játar að vísu,
að „bæði fyrirtæki og stjórnar
völd hafi verið of önnum kafin við
að glíma við afleiðingar tekju- og
verðlagsþróunar, jafnharðan og
þær hafi að höndum borið til þess
að geta látið verkefni af þessu tagi
sitja í fyrirrúmi. Hafi þessi þróun
gengið svo nærri iðnaðinum, að
mjög örðug skilyrði hafi skapazt
til umskipulagningar og endur-
hóta. Til þess að iðnrekendur hafi
í senn nokkra hvatningu og getu til
þess háttar ráðstafana, þarf um-
fram allt að ná betra efnahags-
jafnvægi og öðlast þar með nokkra
tryggingu fyrir því, að tekjuþró
unin kollvarpi ekki þeim árangri,
sem beztur getur orðið af slíkum
endurbótum."
Get ég tekið undir þessi ummæli
Efnahagsstofnunarinnar, og vil
ítreka, að efnahagsástandið hefur
gert allar nauðsynlegar hagræð-
ingabreytingar mjög torveldar,
þótt reyndar sé óhætt að kveða
enn sterkar að orði. Efnahagsstefn
an hefur ennfremur á ýmsan hátt
stuðlað að afturför í þessum efn
um. Skipulags- og stjórnleys
ið leiddi til þess, að um tíma
spruttu upp mörg smá fyrirtæki j
í ýmsum greinum, sem höfðu til
lengdar engan rekstrargrundvöll,
enda munu flest þeirra nú eftir
fáein ár að falli komin. Vegna al-
gers skorts á samhæfðri stjórn á
fjárfestingunni með tilliti til smæð
ar hins íslenzka markaðar, og
ábendinga um hag þjóðarheild-
arinnar, nörruðust atvinnurekend-
ur af gyllingu ráðherranna, og
stundar gróðavonum og sóuðu fjár j
munum sínum og almennings í I
fyrirtæki, sem vegna afdankaðrarl
frelsiskreddu urðu alltof smá og
alltof mörg. Sorgarsaga þessara
fyrirtækja er enn ein röksemdin
fyrir samhæfðri heildarstjóm á
fjárfestingunni, sem miði að þeirri
stærð og þeim fjölda fyrirtækja,
sem gerir mögulega hvað arðbær-
asta hagræðingu og framleiðslu-
hætti.
grundvallarverðs til bænda á móti
rúmlega einum þriðja fyrir sauð-
fjárafurðir. Veldur þessari þróun
allt í senn, áhrif veðurfars síðustu
ára, breyting búskaparhátta og
verðhlutföli afurðanna. Verðhlut-
fallinu hefur nú verið breytt að
nokkru, og eru áhrif þess smám
saman að koma fram í minnkandi
umframframleiðslu mjólkur.
„Fjárfesting í landbúnaði hefur
á undanförnum árum verið mikil
og vaxandi, og notkun aðfenginn-
ar rekstrarvöru hefur aukizt mjög.
Þrátt fyrir þetta hefur framleiðsl-
an aukizt tiltölulega lítið, en þó
nógu mikið til þess að veruleg
offramleiðsla hefur myndazt. Jafn-
framt hafa bændur talið, að þeim
hafi ekki verið tryggð sambærileg
lifskjör við aðrar stéttir, svo að
viðhlítandi sé.
Þróun landbúnaðarins á undan-
förnum árum sýnir Ijóslega, hversu
erfitt er að ná í senn hinu þýðing-
armikla félagslega markmiði, að
tækni og gera stjórn framleiðsl-
unnar auðveldari.
Það þarf að móta hcildarstefnu
í markaðsmálum landbúnaðaríns
og gera verðlagskerfið svo úr garði
að það lagi framleiðsluna að þörf
innlenda markaðarins og að mögu-
leikum á samkeppnishæfum út-
fluttningi og stuðli um leið að
eðlilegri þróun og aukinni fjöl-
breyttni í framleiðslu, jafnhliða því
uð fyrir þrifum, og mundi gera
það í enn ríkara mæli, ef fram-
hald yrði á.“ (BIs. 10). Allar um
ræður og öll áform um aukna hag
ræðingu, vélanotkun og vinnu
sparnað í byggingarstarfsemi virð
ist því hafa borið lítinn árangur.
Vissulega beinist stór hluti eftir-
spurningarinnar að þessari atvinnu
grein og eykur vinnuaflsþörf henn
ar, en þess frekar er nauðsvn á
að veita bændum viðunandi kjör. skipulagi, meiri samhæfingu
Hvernig þessi stefna skuli fram-
kvæmd í reynd, er þraut, sem
einginn hefur enn leyst. Fáist hins
vegar samstaða um, að þessi megin-
stefna sé rétt, er efalaust hægt
með samstilltu átaki bænda, stjórn
valda og sérfræðinga að finna
færar Ieiðir að þessu markmiði.
Má þá kanna á hvern hátt þær
mörgu þjóðir, sem eiga við erfið-
leika í landbúnaðarmálum að etja,
reyna að leysa þá. I þeim hópi
eru m. a. flestar þjóðir Evrópu,
Fríverzlunar- og Efnahagsbanda-
bygginga og aukinni stöðlun, bæði
húsa 'og einstakra byggingarhluta
svo að hægt sé að taka upp
mikilvirkari vélar og vinnuaðferð
ir og fullnægja með þvl eftirspurn
inni á fljótari og ódýrari hátt.
Hluta vinnuaflsins, sem nú er
bundinn í þessari grein væri við
það beint inn á nýjar brautir og að
nokkru leyti dregið úr hinni miklu
umframsókn í vinnuaflið sem verið
hefur eitt megineinkenni þenslunn
ar á undanförnum árum, jafnframt
því, sem þjóðin myndi verja minni
en meðalfjölgun atvinnufólks alls.
eins og eftirfarandi tölur bera með
sér:
Meðalfjölgun á ári í prósentum.
‘40—‘50 ‘50—60 ‘60—‘63
Við verlz. og
viðskipti 3.8 4.6 7.2
Atvinnufólk
alls 1.5 1.8 1.7
Fjölgun slysatryggðra vinnu-
vikna í verzlun og viðskiltum frá
1963 til 1964 var, sem hér segir:
%
Verzlun 5.9
Viðskipti önnur en verzlun þ. e.
bankar, tryggingarfélög o.fl. 13.1
Alls í verzlun og viðskiptum 7.0
Allar atvinnugreinar 7.1
Ofangreinar tölur, bæði meðal-
fjölgun atvinnufólks og fjöldi slysa
tryggðra vinnuvikna, bera með sér
að mikill vöxtur vinnuafls hefur
verið i þessari atvinnugrein, sér
staklega í viðskiptum öðrum en
verzlun, og mun meiri en í at-
vinnuvegunum í heild. Það er því
Frá fyrsta fundi HagráSs
Landbúnaður
Efnahagsstofnunin telur hæpið,
jafna aðstöðu bænda og annarra
stétta, og þvi hagræna markmiði,
að ekki sé varið til framleiðslunn-
ar nema hóflegu magni vinnuafls,
fjármuna og annarra framleiðslu-
afla. í samræmingu þessara mark
að landbúnaðurinn beri í sér mikil jmiða er vandamál Iandbúnaðarins
tækifæri til vaxtar, enda hafi land- ‘ fóISið, og við þá samræmingu
búnaðarframleiðslan í heild sinni Hýtur framtíðarstefnan í Iand-
aðeins aukist um 12% frá 1960 bunaðarmálum að miðast hér á
til 1965, eða rétt við 2,5% á ári.
Mjög hafði dregið úr vinnuafls-
landi jafnt og í nálægum Icndum.
Með þessari lýsingu Efnahags-
notkun í greininni og framleiðni; stofnunarinnar á þróun landbún
á mann því aukizt verulega. Kjarn- aðanns og framsetningu hinna
fóðurnotkun virðist að miklu leyti
hafa borið uppi aukningu fram-
leiðslunnar hin síðari ár. Stöðugt
stefni í átt að vélvæddari og vinnu-
léttari búnaðarháttum ásamt betri
nýtingu fastafjármagns. Verð af-
urðanna hefur rúmlega tvöfaldazt,
sem er mun meira en hækkanir á
áburði og fóðurvörum. Sá mismun-
ur hefur aukið á tilhneiginguna
til umbreytingar áburðar og fóður-
vörur í afurðir í því skyni að ná
fyllstri nýtingu fjármagns og fén-
aðar. „Framleiðsluaukningin hefur
orðið viðskila við neyzluaukning-
una. Neyzla hefðbundinna afurða,
að nokkru örvuð af miklum niður-
gréiðslum, var orðin mjög mikil í
lok síðasta áratugs. Aukning neyzl-
unnar hefur síðan ekki verið öllu
meiri en sem svarar til fólks-
fjölgunar, sem síðustu árin hefur
verið um 1,8% á ári. Er nú svo
komið, að framleiðsla bæði mjólk-
ur og sauðfjárkjöts er um 25%
meiri en neyzlan
„Eftir gengisbreytinguna 1960
félagslegu og hagrænu markmiða
lýkur ummælum hennar um land
búnaðinn. Stofnunin hefur engar
ákveðnar tillögur fram að færa
til lausnar þessum vanda, sem við-
skiptamálaráðherrann telur hinn
mesta, sem á efnahagslífið herjar.
Ástæða þagnarinnar er efalaust,
að djúpstæður ágreiningur rikir
innan ríkisstjómarinnar, hvernig
skuli á honum tekið og Efnahags
stofnunin vill ekki að svo komnu
máli skipa sér ákveðið og opin-
berlega í annan hvom hópinn.
Landbúnaðarmálaráðherra taldi á
Stéttarsambandsþingi, að aukning
kjötframleiðslunnar og samsvar-
andi minnkun mjólkurframleiðsl-
unnar væri leiðin til lausnar vand-
anum. Viðskiptamálaráðherrann
stóðst ekki mátið og lýsti því yfir
skömmu síðar, að sú leið væri
gersamlega ófær. Og þar stendur
hnífurinn í kúnni. Ýmsar aðrar
tillögur hafa komið fram. Björn
Pálsson flutti á Alþingi þá skoðun,
að skipulögð skömmtun fóðurbætis
fór því ekki víðs fjarri, að sauð-lværi skjótvirkasta og skynsamleg-
fjárbúskapur til útflutnings stæðijasta lækningarleiðin. Aðrir hafa
undir sér. En með þeirri sjálf- hreina fækkun bænda og búa
virkni, sem ríkt hefur í tekjuhækk j vænlegasta. Breytt skipulag á fram
un landbúnaðarins hefur það mark (leiðslunni í líkingu við það sam-
stöðugt þokazt undan. Jafnframt' starf og heildarstjórn, sem tíðkað
hefur umframframleiðslan meir og jer í vinnslu og dreifingu, telja
meir komið fram sem mjólkur margir heillabezt til frambúðar, ________________
afurðir, en í útflutningi skila þær enda myndi það auðvelda fullnýt- j mikla vinnuaflsnotkun’VtaðÍð ‘ víð
ekki miklu meiru en einum tíunda ingu fjármuna og fullkomnustu'gangi annarra atvinnugreina nokk
Iagslönd ásamt þjóðum Austur-
Evrópu.
Eftirfarandi tölur sýna, hve mikl
um fjármunum ríkið hefur undan-
farin ár og mun á næstunni verja
til verðlækkunar á landbúnaðar-
vörum innanlands og útflutnings-
uppbóta. Bera þær þess glöggt
vitni, að lausn þessa vanda verður
æ meira knýjandi með ári hverju
og öllum ábyrgum aðilum ber
skylda til að hugleiða á hvern
hátt þeir geta lagt henni lið.
Tölurnar 1961-1964 eru samkvæmt
ríkisreikningi, en 1965 og 1966
samkvæmt fjárlögiun.
Niðurgreiðslur til lækkunar
verðlags innanlands:
1961: 238 millj.
1962: 270 millj.
1963: 267 millj.
1964: 312 millj.
1965: 485 millj .
1966: 486 millj.
Útflutningsuppbætur á
búnaðarafurðlr:
land-
1961:
1962:
1963
1964
1965:
1966:
21 millj.
32 millj.
87 millj.
217 millj.
183 millj.
214 millj.
Bvggingastarfsemi
og verzlun
Byggingastarfsemi hefur aukið
framleiðslu sína hlutfallslega svip
og sjávarútvegurinn, eða um
tæp 10 % á ári að jafnaði. Hún
hefur sogað til sín mikið vinnuafl
síðustu árin, jafnvel allt að því
helming aukningar vinnuafísins á
árunum 1964 og 1965. „Hefur þessi
fjármunum til að fullnægja eftir
spurninni. Efnahagsstofnunin virð
ist telja, án nokkurra dæma til
stuðnings þeirri skoðun, að veru
lega hafi gengið á byggingarþörf-
ina. Margt bendir hins vegar til,
að svo sé ekki. Allt að 50 umsókn
ir berast i Reykjavík um hverja
leiguíbúð, sem losnar. íbúðir eru
seldar mörgum tugum, stundum,
hundruðum þúsunda, yfir kostn-
aðarvirði. Eftirspurnin er að visu
breytileg eftir landshlutum, en
varla víða til muna minni en í höf
uðstaðnum. Fólk, sem stundar
vinnu þorra ársins úti á landi og
vildi gjarnan flytja fjölskyldu sína
þangað frá suðvestur þéttbýlinu,
verður að hverfa frá vegna algers
skorts á húsnæði.
Það er því fjarri, að jafnvægi sé
að myndast milli framboðs og eft
irspurnar á húsnæðismarkaðinum
Auk þess er enn talið, og kannski
I rfkara mæli en nokkurn tíma
áður, að húsbyggingar séu arðbær
asta og tryggasta fjárfestingin með
an verðbólgan varir. Við hina
miklu eftirspurn, sem sprottin er
af hreinni þörf, bætist því hin
gífurlega sókn fjármagnshafenda
á hsnæffismarkaðinn, allflestir
vilja koma sínu f fast, áður en
verffhruniff verffi enn meira. Þensla
en ekki stöffugleiki væri aff óbreytt
um skilyrðum réttari lýsing á fram
tíðarhorfum byggingarstarfsem-
innar. Fullyrffing skýrslunnar um
væntanlegt jafnvægi í þessari at-
vinnugrein hefur varla viff rök
aff styðjast og þarf án efa endur-
skoðunar við.
Verzlunin hefur á undanförnum
árum einkum vaxið með þeim
hætti, að hún hefur tekið tll sín
mjög aukið vinnuafl. Með fjölgun
atvinnufólks í þessari atvinnu-
grein (skrifstofustörf, bankar,
tryggingafélög o.fl. talið ti) verzl-
unar) hefur allt frá 1940, en sér
staklega síðan 1960, orðið meiri
vissulega rétt hjá Efnahagsstofnun
inni, að brýn nauðsyn er orðin á
hagræðingu og stóraukinni vinnu
framleiðni ásamt sparnaði og hag
sýni í notkun vinnuafls, í þessari
atvinnugrein. Verzlun og bygging
arstarfsemi eru þær greinar, sem
tekiff hafa tii sín meginhlutann
af viðbótarvinnuafli síðastliðinna
ára. Eigi að draga úr þenslunni,
á vinnumarkaðinum, verffur fyrst
og fremst að bcita. aðgerðum, sem
hvetji til betra skipulags og bættra
vinnuaffferffa, stærri eininga, sam
hæfffri framkvæmda, samhliða auk
inni notkun véla og nýjustu tækni.
Vörudreifing þarf að áliti Efna-
hágsstofnunarinnar að færast á þá
braut, sem sjávarútvegurinn, land
búnaður og iðnaður hafa áður
markað. Verzlunin er orðin aftur
úr í arðbærri notkun og sparsemi
í vinnuafli. Mikilvægur hvati til
aukinnar starfsmannanýtni væri
gjald, sem greitt yrði fyrir hvern
starfsmann umfram ákveðið veltu
hlutfall ásamt skattafrádrætti, sem
veittur yrði fyrir fækkun starfs-
fólks án samdráttar í umsetningu.
Slíkar aðgerðir og margar aðrar
þurfa gaumgæfilegrar athugunar
við. Rannsaka verffur nánar, hvern
ig fjölguninni f þessum atvinnu
greinum hefur veriff hattaff, hvort
hún hefur kannski veriff fólgin t
örum vexti smáheildsala, smáverzl
ana, smáverktaka og annarra rekst
urseininga, sem gera alla hagræff
ingu, skipulagsbreytingar og stór-
virkari vinnuaðfeiðir næsta
torveldar og jafnvel óframkvæman
legar. Heildarúttekt á starfs-
háttum þessara tveggja atvinnu
greina, verzlunar og byggingar
starfsemi, ásamt affgerðum f sam-
ræmi viff niðurstöffur hennar, er
eitt af aðalskilyrffunum fyrir sí-
arffbærari þróun efnahagslífsins.
Niffurlag greinarinnar verffur
vegna rúmleysis aff bíffa fimmtu
dagsblaðs.