Vísir - 12.09.1975, Blaðsíða 8

8
Vísir. Föstudagur 12. september 1975.
HALLDÓR GÍSLASON:
að skoða þörfina
listrœna gildi...
Fjölbýlishúsahverfi I Parls. Gæti veriö hvar sem er á íslandi.
Fyrst ber
síðan hið
Vegna tíöra skrifa um íslenzkan arkitektúr undan-
fariö, sem viröist sýna velkomna uppvakningu hjá
fólki um þörf þess að ræöa i þessi mál nánar en verið
hefur áöur, þá er þetta ritað til aö reyna aö minna á
hversvegna byggingar eru til og af hverju við notum
þær.
Skóli I Sviss.
HúsiO myndi
þykja harla
gott hér á
1 a n d i e n
veðráttan er
ekki alveg sú
sama.
1 dag, þegar allt þarf að
rannsaka til hlitar um mann-
lega hegðun og reynt er að
komast að undirrótum alls sem
til er vegna hinnar miklu þró-
unar sem hefur orðið á sviði
tækni og visinda þar sem allt er
uppbyggt af rökfræðilegu kerfi
allt frá smæstu einingu til hinna
stærstu, þá hefur komið upp
áhugi hjá mörgum að reyna að
brjóta til mergjar undirrætur
fyrir listum og arkitektúr (sem
margir vilja álita sama fyrir-
brigðið), og finna frumástæð-
una fyrir tilveru þessara þátta i
lifi mannsins. Efalaust er hægt
að hafa miklar og heitar um-
ræður um, hverjar frumástæð-
urnar eru fyrir þvi að listir eru
til, en arkitektúr eru á þessu
máli tvær hliðar.
Sú, sem oftast er nefnd á
undan, en ætti að vera nefnd
siðar, er að byggingar eigi að
hafa ákveðið listrænt gildi, sem
hægt er að njóta aðallega með
sjón, þ.e.a.s faiiégar linur, hlut-
föll og þ'ar fram eftir gotunum.
Hin hliöin á arkitektúr, sem er
oftast nefnd siðar og stundum
gleymist alveg, er hin algera
frumþörf fyrir byggingum og
eina ástæðan að maðurinn i
byrjun skóp sér hýbýli, að
mynda einhverskonar skjól
fyrir óbliðri náttúrunni sem
stundum getur orðið hörð i horn
að taka.
Þitt nánasta
umhverfi
Húsið, sem þú býrð i, er þitt
nánasta umhverfi. Þú notar
skynfærin til að komast i sam-
band við umhverfið i kringum
þig til að geta notað þér það sem
það hefur uppá að bjóða og
einnig varizt hættum þess.
Með augunum sérðu hvar
stiginn byrjar, hvar veggir eru
og aðrir farartálmar svo að þú
gangir ekki á og rekir þig i og
um leið dæma augun hlutföll,
fjarlægð og áferð efna, sem þú
manst af reynslu, þegar þú hef-
ur áður snert og jafnvel bragðað
á þeim.
Með eyrunum heyrirðu i öðru
fólki, upp á lofti eða i bifreiðu'm
úti fyrir, rigningu á gluggunum
eða þakinu, vatninu i pipunum,
og mörg önnur hljóð, sem þú
þekkir efala,ust flest af þeirri
reynslu að sjá hvað gerist þegar
þau myndast.
Með nefinu finnurðu lyktina af
brælunni inni eldhúsi eða ilminn
af blómunum i glugganum og
fleiru sem þú siðan dæmir um
hvort sé góð lykt af eða vond,
góð lykt, sem þú kannski vilt
hafa eða vond lykt, sem þú vilt
losna við.
Með húðinni finnurðu snert-
ingu sem er næmust i fingrun-
um. Þú finnur áferð hluta,
mjúka, hrjúfa, stingandi og svo
framvegis, sem þú vilt njóta eða
komast hjá að snerta, allt eftir
þvi sem þér finnst skemmtileg-
ast og bezt. I munninum eru
bragðlaukarnir sem tilkynna
hvernig efni eru uppbyggð. Ekki
það að þú gangir um byggingar
og smakkir á öllu, heldur veizt
þú það af reynslu siðan þú varst
barn og smakkaðir á öllu sem
þú fékkst i hendurnar eins og öll
börn gera.
011 skynfærin vinna i samein-
ingu til að þú getir skynjað að-
stæður hverju sinni i umhverfi
þinu og breytt á þann hátt sem
dómgreind þin segir þér til um.
Skynfærin hjálpa þér til að vega
og meta allt og þau eru eina
leiðin fyrir þig til að gera þér
grein fyrir umhverfi þinú en*það^
er einmitt það sem þú ert að
skapa þegar þú byggir hús. Þitt
allra nánasta umhverfi.
Allt sem hér hefur verið sagt
að framan er ekkert nýtt, heldur
svolitið sem allir vita og gera
sér grein fyrir þegar farið er að
hugsa út i það, en samt er þó
nokkur ástæða að minna á það.
Þurfum vandaðri hús en
margir aðrir
Byggingar notum við til að
aðlaga umhverfið náttúrunni,
sem við lifum i, svo að við get-
um búið við þolanleg þægindi.
Við sköpun nýrrar byggingar
ættum við að reyna að gera
hana eins þægilega og efni og
ráð leyfa. Við þurfum mátulegt
hitastig sem mannslikamanum
þykir þægilegast. Veggir
byggingarinnar þurfa að geta
haldið vatni og vindi, gluggar
verða að leggja til birtu og þá
um leið útsýni, án þess þó að
sólin blindi okkur eða geri innra
rýmið ólift af hita. Hljóð-
einangrun þarf að vera svo góð
aö við getum haldið uppi
samræðum eða sofið þegar
umferðagnýr er úti eða hávaði i
byggingunni. Loftræsting þarf
að vera til að losa við lykt og
likaminn þarfnast fersks lofts.
Þannig mætti telja upp óendan-
lega hvað þarf að hafa i huga til
að fullnægja þörfum mannsins,
likamlegum eða andlegum.
Alls staðar i heiminum þarf
að eiga við þessi vandamál i
misjöfnu magni þar sem mað-
urinn hefur þróazt i viðkvæma
skepnu sem getur aldrei lifað i
villtri náttúrunni án nokkurrar
þeirrar hlifðar sem hann hefur
skapað.
Hér á Isíandi búum við við
einstai^lega óþæga náttúru, sem
gerir vandamái okkar i þessum
efnum mun stærra, en hjá
öörum þjóðum sem búa við
mildara umhverfi. Við þurfum
að vanda mun meira gerð
bygginganna en margar aðrar
þjóðir.
islenzkur
byggingarstíll
Þar sem framanskráð er
nokkuð sem flestir ættu að geta
verið sammála um i meginat-
riðum, þá mætti vænta þess að
byggingar á íslandi væru i sér-
stökum stil, sem hefði þróazt af
þeim sérstöku þörfum sem
þurfa að fuílnægja. Það mætti
ætla að vegna þess að við höfum
nokkuð sérstök skilyrði i
náttúru Islands, sem við þurfum
að fást við, þá væru islenzkar
byggingar öðruvisi en gengur og
gerist i kringum okkur. Að hér
á landi væri ákveðinn
byggingastill sem leitaðist við
að leysa þær þrautir sem á
okkur eru lagðar og gæti sá still
verið likur byggingastil annarra
landa, sem hafa álika náttúru
eða þá að okkar byggingastill
væri bara alislenzkur.
Hér endar svo draumurinn,
þvi að stillinn á flestum þeim
byggingum sem upp hafa komið
hér undanfarin ár, er einhvers
konar afkvæmi af hinum svo-
kallaða alþjóðlega stil, sem er
upprunninn frá Bandarikjun-
um, Miðjarðarhafi og Vestur-
Evrópu, þar sem loftslag er allt
annað heldur en hér á landi.
Byggingar hér eru taldar
gerðar af snilld ef þær gætu átt
heima i Frakklandi án þess að
vera til ósóma.
Þessi þróun er kannski
nokkuð eðlileg, vegna þess að
við Islendingar viljum aldrei
vera minni menn en útlendingar
og okkur finnst helzta ráðið að
eftirapa þeirra byggingastil og
reynum siðan að bjarga skaf-
renningnum og láréttu rigning-
unni, frostinu og jarðskjálftun-
um, af þvi að loftslagið hér á
landi er allt ööruvisi en við
Miðjarðarhafið eins og nærri
þvi hver einasti íslendingur veit
af eigin reynslu.
Erlendar hugdettur um af-
brigði sem koma frumþörfinni
fyrir þægindum ekkert við og
eru notaðar eingöngu fyrir
augað og þar með algerlega
gleymt hinum fjórum
skynjunarhæfileikum mannsins
um leið, jafnvel eytt meira fé en
þurfti til að fullnægja fegurðar-
smekk nágrannanna.
Hið listræna gildi byggingar
ætti að geta þróazt samfara
þörfinni, byggingarefninu og
þar af leiðandi byggingar-
forminu, en byggingarlist er
ekki skreyting sem limd er eins
og þrykkimyndir á kassa.
Við Islendingar getum haldið
tungu okkar, bókmenntum,
myndlist og tónlist islenzkri og
ef viljinn er fyrir hendi, þá get--
um við vel myndað okkur is-
lenzkan byggingastíl, sem
svarar betur til islenzkrar
náttúru. „„