Vísir - 08.11.1975, Blaðsíða 7

VÍSIR. Laugardagur 8. nóvember 1975.
7
HAUSTSKIP
mBék um hino „týndu
W þióð" eftir Björn Th.
Á þriðjudag kem-
ur út hjá Máli og
menningu bókin
Haustskip eftir
Björn Th. Björns-
son. Þegar höf undur
vann að gagnasöfn-
un í bókina „Á ís-
lendingaslóðum í
Kaupmannahöfn''
rakst hann á þræla-
skrár, skjöl og bréf,
sem f jölluðu um ör-
lög íslenskra
manna, sem sendir
höfðu verið utan til
að afplána lífstíðar-
dóma.
Á þessa menn
höfðu verið bornar
sakargiftir af hand-
löngurum danska
konungsvaldsins á .
Islandi, sakargiftir
sem nú má telja
lítilvægar.
Þau gögn, sem
höfundur notar hafa
ekki verið notuð áð-
ur í íslenskri sagn-
ritun, og munu
margar niðurstöður
höfundar koma al-
mennum lesanda á
óvænt. Þau fylla
tóm í örlagasögu
þjóðarinnar.
í bókinni er dregin
fram saga tæplega
200 manna, sem
sendir voru með
haustskipum í
danskan þrældóm.
Slóðir þessara
manna liggja um
allt fsland, um
Kaupmannahöfn og
loks norður á Finn-
mörk, þangað, sem
allir eftirlifandi
fangar voru fluttir
nauðugir vorið 1763.
Þetta er saga
þjóðarinnar týndu.
— Blaðið hefur
fengið leyfi höfund-
ar til að birta einn
kafla úr bókinni. —
Hann fer hér á eftir.
— ÁG.
Frá þeim degi sem þeir tálknfirðingamir Landbjartur Jónsson og
Sigmundur komu saman í Stokkhúsið, hafa þeir verið likt og sam-
spyrtir. Það sem annar sagði, það sagði hinn, það sem annar gerði,
það gerði og hinn. Það var eins og þeir fyndu öryggi aðeins í einu:
samfylgdinni. Þeim lagðist það og til, að fá sama fletið að liggja á,
og saman voru þeir daglangt látnir ganga að því starfi að sandskúra
gólfin í vaktskálunum, bera út úr kömrum, sópa plássið með löngum
hrísvöndum, bera út ösku og matarúrgang úr eldhúsi. Því var það,
að þótt þeir væru eins og aðrir ærulausir jámamenn dæmdir upp á
vatn og brauð fyrsta árið, sá ekki á holdum þeirra: mörg matarholan
leyndist í skarninu. Og þar hefur sjálfsagt feigðin leynzt með. Þegar
hitna tók í veðri sumarið þeirra þriðja, 1753, fór fyrst Landbjartur
að fá blóðuppgang og óstöðvandi afgang til kviðarins, og litlu síðar
Sigmundur; einnig í þessu fylgdust þeir að.
Þegar sýnt var að hverju leiddi um Landbjart, voru söguð af
honum járnin og hann fluttur í lasarettið. Þegar menn voru komnir
frá vinnu kvöldið þess 18. júní og búnir að fá baunagrautinn í skálina
sína, kallaði plássmajórinn þá íslendingana, Þorleif Jónsson, Jón
Björnsson, Björn Guðmundsson og Þorleif Þórðarson fyrir sig og
sagði þeim, svo þeir skildu, að þeir ættu um kvöldið seint að bera lík.
Saman gengu þeir inn í stokkinn til Sigmundar, þar sem hann lá grár
og dreginn undir tuskunum, og sögðu honum tíðindin: að nú væri
Bjartur búinn að snúa upp tánum. Starandi augnaráð hans breyttist
ekki langa stund, svo herpti hann augun saman og sneri með erfiðis-
munum höfðinu undan.
Þótt næturbirtan í Danmörku undir Jónsmessuna sé ekkert lík því
og heima, verður þar samt ekki aldimmt. Það var vel ratljóst, og dökk
slóð þeirra greinileg í dögginni, þar sem hún bugðaðist milli hávax-
inna hvanna og njólastóða utan við virkisgarðana, og hvíta baldurs-
brána lýsti upp í húminu. Það er þar sem nú síðar heitir Östre Anlæg,
og þar sem enn má sjá tenntar hæðir virkisveggjanna og síkin. Þeir
stefndu í rétt norður yfir þessa grænu órækt, báru líkið milli sín í
strigadúk, kaðalreipi hnýtt í hvert skautið og því brugðið um herð-
arnar. Líkið var einnig sveipað í samskonar striga. Spölkorn á undan
þeim gekk vörðurinp með flyntu sína og pístól, annar á eftir, en
milli hans og þeirra hökti Sigmundur og reyndi að halda í við þá.
Það er æðispölur að bera lík úr Stokkhúsinu og norður í þrælareit-
inn við Garnisonskirkjugarð. Þegar drepsóttin mikla lagði nær þriðj-
ung Kaupmannahafnarbúa að velli árið 1711, urðu gömlu garðarnir
umhverfis kirkjurnar í bænum allt of jrröngir. Þá var það tekið til
ráðs að vígja nýja og stóra garða utan borgarveggjanna. Hólmsins
kirkja fékk sinn garð úti við Svartasjó, Frúarkirkja fyrir utan Norður-
port, og Garnisonskirkjan eða Den Herre Zebaoths Kirke á engjunum
fyrir norðan Austurport. Og þar sem Stokkhúsið var í sókn hennar,
var tekin af spilda fyrir þrælareit. Þar var síðar, á jressari öld, stofnað-
ur hundagrafreitur.
Þegar komið var inn í reitinn, lögðu þeir líkið frá sér. Vörðurinn
opnaði með lykli stóran járnsleginn kassa og benti þeim að taka sér
rekur og pikk; markaði síðan fyrir gröfinni. Alla leiðina hafði ekki
orð verið sagt, og heldur ekki nú, meðan þeir grófu. Farið var að
elda um austurloftið þegar þeir loks voru búnir. Þá tóku þeir upp lík-
ið milli sín í striganum, létu það síga til botns og drógu síðan undan
því. Vörðurinn gekk að grgfarendanum og mælti nokkur snögg orð, að
heyra á þýzku, sló krossmarki yfir og benti þeim að moka. Þá var það
sem Sigmundur haltraði fram og stjakaði við þeim, tók ofan hettuna,
og svo þeir allir, einn og einn, og byrjaði með mjórri titrandi röddu
að syngja úr Kross-skólasálmum þetta:
Kristin sála! hér kom og sjá,
Krossinn þér leggur Guð uppá.
Af elsku sinni, í ást og trú,
Ekki reiði, sem meinar þú.
Miskunn hans til þín meiri er,
Mótgang þegar hann sendir þér.
Þorleifur Jónsson reyndi að fylgja honum, en kunni trauðlega orð-
in; hinir lutu höfði að gamulli venju. Þegar búið var, skein orðið á
þá morgunsólin og glitraði lítið eitt á votum og gráum vanga tálkn-
firðingsins. „Landbjartur" sagði hann, „Landbjartur minn“; signdi
síðan gröfina og sjálfan sig.
Þeir studdu hann milli sín heimeftir og vissu svo vel sem hann
sjálfur, að hann yrði næsti burður þeirra norður um njólastóðin og
heimuluna. Hann entist þó fram úr allri ætlun, og það var ekki fyrr
en í fimmtu viku vetrar sem þeir fluttu hann og grófu. Þannig fylgd-
ust jæssir vinir, Landbjartur og Sigmundur Jónssynir tálknfirðingar,
jafnt að í þjáningum sínum og þrældómi sem á veginum þaðra.