Vísir - 09.12.1975, Blaðsíða 9

m
VISIR Þriðjudagur 9. desember 1975.
cTMenningarmál
,Þó að meri
það sé brún'
Sæti nr. 6
Gunnar M. Magnúss
Skuggsjá.
Gunnar M. Magnúss er mikil-
virkur höfundur, sem skrifar
um allt milli himins og jarðar og
virðist jafnvigur á skáldskap og
sagnfræði, játningar kvenna og
leikrit. Nú hefur hann sjálfur
kosið að gera nokkra játningu i
bók, þar sem hann minnist póli-
stisks ferils sins, allt frá þvi
hann gekk erinda Alþýðuflokks-
ins á Vestfjörðum og þangað til
hann settist á þing sem vara-
maður þáverandi 6. þingmanns
Reykjavikur, Sigurðar Guðna-
sonar, þeirrar heiðurskempu.
Um þær mundir var hann
þekktastur undir nafninu
Gunnar-gegn-her-i-landi. I þess-
ari bók, sem hann hefur skýrt
eftir sjötta þingsæti Reykjavik-
ur, þótt sætisnúmer hans i þing-
sal hafi verið þrjátiu og fjórir,
lýsir hann samherjum og and-
stæðingum, og gerir oft
BOKMENNTIR
Indriði G.
Þorsteinsson
skrifar
skemmtilega grein fyrir þeim i
stuttu máli, eins og i sumum
palladómum sinum um
samþingsmenn sina á timabil-
inu frá 8. febrúar til 12. mai
1955.
Bók Gunnars er nokkuð mis-
jöfn, og virðist mér miðhluti
hennar fara að nokkru til að
lýsa atburðum og vafstri, sem
eflaust skipta höfundinn miklu
máli, en þá minna, sem eru
meira forvitnir um mannleg
samskipti en þá pólitik, sem ef-
laust má lesa af skjölum, þegar
sá timi kemur að farið verður að
rita sögu timabilsins. Sam-
kvæmt venjunni verður það ef-
laust ekki fyrr en seint og um
siðir, þegar „köld og komin i
mold” verða þau augu, sem
horfðu á atburðina gerast. Staf-
ar þetta af pólitiskri hræðslu við
sagnfræðina sé hún ný, þótt eng-
inn virðist óttast að hlaða niður
likneskjum af gengnum stjórn-
málamönnum snöggsoðnum i
sögulegum skilningi.
Árið 1933 var Gunnar M.
Magnúss beðinn að fara i fram-
boð fyrir Alþýðuflokkinn i Vest-
ur-ísafjarðarsýslu á móti As-
geiri Ásgeirssyni, fyrir Fram-
sóknarflokkinn, og Guðmundi
Benediktssyni, bæjargjaldkera i
Reykjavik, fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn. Gunnar var hinn glað-
beittasti i kosningabaráttunni
og vó á báðar hendur sem boð-
beri nýs tima með Þorstein Er-
lingsson og Einar Ben. að vopni.
En ljóðalestur og lögeggjan til
æskunnar dugði skammt. Þó
fékk hann yfir sextiu atkvæði og
jók fylgi flokks sins um helm-
ing. Hann lauk yfirleitt máli
sinu á framboðsfundum með þvi
að vitna i ungan rithöfund, sem
hafði m.a. skrifað: „Jafnaðar-
mennskan er samvizka vorra
tima, hún er rödd Guðs á vorri
öld.”
Ekki komst Gunnar M.
Magnúss á þing fyrir Vestur-ls-
firðinga, enda fór svo að Ásgeir
Asgeirsson tók lika undir við
„rödd Guðs” og sagði á fram-
boðsfundum, að það væri auð-
fundið að straumurinn lægi til
vinstri. Gunnar var i góðum
kynnum við Héðinn Valdimars-
son, og þegar leið á krepputug-
inn gerðist hann róttækari.
Hann var i hópi ungra skálda
þess tima og skrifaði i Rauða
penna, birti ádeiluskáldsöguna
Brennandi skip, þar sem rit-
dómarar hjálpuðust að við að
setja verkið i brennidepil og
kalla á yfirlýsingar. Allt varð
þetta aðeins til að styrkja hann
og stæla. Fyrir utan að rekja i
stórum dráttum sögu hernáms
og lýðveldistöku skýtur alltaf
upp kollinum frásögn af fram-
boðsmálum á Vestfjörðum. Þar
eru nefndir til Sturla Jónsson.
hreppstjóri á Suðureyri, Eirikur
Þorsteinsson, kaupfélagsstjóri
og Þorvaldur Garðar Kristjáns-
son. Gunnar skýrir frá þvi, að
það virðist helzt hafa bagað
Eirik á framboðsfundum, að
hann hafi fengið of .langar og
umfangsmiklar ieiðbeiningar
frá Eysteini, þannig að rutl
komstá blöðin, þegar frambjóð-
andinn lenti i timaþröng, en
Eirikur hafði sig fram úr þessu
af alkunnum dugnaði, segir höf-
undur.
Ekki er hægt i stuttri umsögn
að rekja þræði þessarar frá-
sagnar Gunnars að neinu gagni,
svo margþætt, sem hún er. En
það er komið langt aftur i bók-
ina, þegar höfundur sezt loksins
i sæti sex á þingi (34) Tókst
honum að greiða atkvæði, óvilj-
andi, áður en hann hafði undir-
ritað eiðstafinn, og mun eini
þingmaðurinn svo vitað sé, sem
það hefur gert. Atkvæði hans
réði að visu ekki úrslitum. Sem
nýr þingmaður virðist Gunnar
hafa verið nokkuð viðkvæmur
fyrir þvi hverjir heilsuðu honum
og buðu hann velkominn og
hverjir ekki, og heyra má á frá-
sögninni, að einhverjum hafi
fundizt að þarna væri bara
kominn einn kommúnistinn enn,
en ekki maður að nafni Gunnar
M. Magnúss. ólafur Thors kom
þó strax til hans og bauð hann
velkominn, og tali menn svo um
hið kalda strið i pólitikinni.
Gunnar getur verið meinlegur
i palladómum sinum: Um Ey-
stein Jónsson, segir hann m.a.:
„Ræður Eysteins voru eins og
lækjarbununiður, — sami jafni
niðurinn. Hann minnti mig á
bunu i Eyrartúni fyrir ofan
Flateyri. Hún var kölluð Jóninu-
buna.” Um Gils Guðmundsson
segir Gunnar m.a.: „Hann var
rómmikill, hávær og flutti sam-
felldar ræður sinar af miklum
skörungsskap og festu. Svo
kyrrði afturog gerði bliðalogn.”
Um Guðmund í. Guðmundsson
segirhann m.a.: ,,0g hvað eftir
annað kom mér i hug orðið
„flóttamaður”, þegar hann
birtist i sölum um veturinn”.
Brynjólfur Bjarnason fær næst-
um hátiðlegan palladóm: Þar
segir: „Hann var að hugsa.
Þannig var það oft, — svolitil
fjarlægð..... En þegar hann
flutti ræður var mikil nauðsyn
að baki og það var beðið eftir
þvi, sem hann sagði”, Um Ólaf
Thors segir Gunnar: „Þegar ég
sá Ólaf Thors kom mér helzt i
hug kátur drengur á þrihjóli.
Hann hjólar i ákafa, — það
stendur gustur af honum, —
hann virðist stefna á fólk eða
ljósastaura, bila garðveggi eða
hús...En fyrr en varir beygir
hinn snarlegi keyrslumaður
skellihlæjandi.”
Ekki veit ég hvort palladómar
eins og þessir eiga eftir að
hjálpa sagnfræðingum, þegar
þeirþora og mega skrá söguna.
Hinu er ekki að leyna, að allar
bækur á borð við þá, sem Gunn-
ar M. Magnúss hefur skrifað,
eru skráning sögu, þótt sú saga
sé að sjálfsögðu lituð viðhorfum
höfundarins. Annars virðist mér
Gunnar gera sér viða far um að
segja satt og rétt frá mönnum
og atburðum. Það er helzt i
áherzlum bókarinnar, sem les-
andinn verður var við þann hita
sem undir býr, og er eðlilegur
og fullkomlega réttmætur.
IndriðiG. Þorsteinsson
Hneggverk og klaufhalasúpa
Leikið lausum haia
eftir Flosa Ólafsson
Teikningar Arni Elfar
Útgefandi: Flosi, Reykjavlk.
Fjosi Ólafsson skrifar greinar
i Þjóðviljann á laugardögum og
er misfyndinn, eins og sagt er
um menn, að þeir séu misvitrir.
Allir eru ekki fyndnir allan tim-
ann, og þótt Flosi sé misfyndinn
þá eru greinar hans það
skemmtilegasta, sem birtist i
Þjóðviljanum, enda er Þjóðvilj-
inn eitthvert einstrengingsleg-
asta blað i samanlagðri kristn-
inni og birtir ekki nema
heilagan texta. Aftur á móti fær
Flosi að æfa skopskyn sitt á
lesendum óáreittur, og mega
það kallast elliglöp i
„ortodoxiunni”
1 góðum vestrum er stundum
vitnað til Daltonbræðra, Jesse
James og „Hole in the Wall
Gang”, og mikið lagt upp úr þvi,
i mannlýsingum, að segja „they
rode together”. Alltaf þegar ég
heyri þessa setningu kemur mér
Flosi i hug, og samvistir okkar i
simavinnu forðum daga, þegar
við vorum tjaldfélagar sumar-
langt og ókum saman fram með
simalinum mánuðum saman.
Strax þá var Flosi gamansamur
i bezta lagi, og stytti það sumar-
ið. Hann gat einnig verið hið
'mesta meinhorn, þótt ungur
væri, og harðskeyttur með af-
brigðum. Hvorugan grunaði þá
að bækur væru framundan.
Flosi hefur um langt skeið
verið umtalsverður leikari, og
hefur viða skotið inn setningum
sem benda á ótviræða höfundar-
hæfileika, eins og þegar hann
sagði, öllum að óvörum, i
Lénharði fógeta: Út með
beljuna, setningu sem hefur á
sér ótvirætt yfirbragð íslend-
ingasagna. Skrif hans önnur
bera einnig vitni þeim
fornislenzka texta, sem svo
mjög er tiðkað að halda að
nemendum i menntaskólum,
eða var a.m.k. á skólaárum
Flosa. Þessi textameðferð eyk-
ur enn á grinið i laugardagsfrá-
sögnum Flosa, sem við höfum
nú fengið i þriðju bók. En þær
heita frá upphafi, og eru taldar i
röð: Hneggjað á bókfell, Slett úr
klaufum og Leikið lausum hala,
og er hún hér til umræðu. Flosi
er góður hestamaður og liklega
landbúnaðarsinni. A.m.k. gætu
þessi bókarheiti fárið vel á
hvaða landbúnaðarþætti sem
vera skal.
í hinni nýju bók eru þrjátiu og
tveir þættir og heita ýmsum
nöfnum, eins og Union Camen-
bert, Húðbláin, Kanser, Gæsir
og Norðurlandaráð. Visa fylgir i
lok hvers þáttar, eins og
nokkurskonar árétting efnisins,
en auk þess er oft farið með
kveðskap i þáttunum sjálfum,
og mega höfuðskáld þjóðarinn-
ar og ástmegir þar sjá skrum-
skælingu sinna verknaða. Þrátt
fyrir mikla beitingu kveðskap-
ar, býst ég við að Flosi fengi
seint visnaverðlaun hjá kvæða-
mannafélagi eða i rómuðum
visnaþáttum. Um kveðandi
hans veit ég ekkert. Ég er t.d.
litið hrifinn af samsetningu eins
og þessari:
Elsku hjartans ástarhnoss
ekki er lengur þörf að spara
þú átt svo finan fálkakross
farðu NÚ og seldann bara ’
Þessu nú-i er alveg ofaukið i
seinustu linu og að auki vantar
úrfellingarmerki i seldann.Þeir
sem yrkja kórréttar visur hugsa
fyrir þessu, þótt þeir hugsi
kannski ekki fyrir neinu öðru.
Efni það, sem Flosi tekur tii
meðferðar, er sú heimspeki hé-
gómans, sem blasir nær dag-
lega við okkur af siðum dægur-
málgagna og birtist i fjölmiðl-
um. Flosi er nasvis á þau atriði.
sem eru ofanþung i meira lagi,
þótt erfitt geti reynzt að vera
ætið skemmtilegur i dárskap
um slik efni. Og margar frá-
sagnir i þessari bók eru þess-
háttar háð, að það ætti að geta
hindrað þá hátiðlegustu að
springa af blóðþrýstingi.
Gamanskrif af þessu tæi eru
iðkuð hjá öðrum þjóðum, og
lengi sá Spegillinn, það ágæta
blað, um þá hliös málsins, sem
sneri að hinum kátlegri efnum.
Fyrir utan Flosa og Arna Elfar
má nefna tvo grinista, þá Gisla
J. Astþórsson og Sigmund.
Mikill fengur er að myndum
Arna Elfar i þessari bók, þótt ég
kysi að þær væru minna
skyggöar sumar hverjar. En
hvað sem þvi liður, þá er alltaf
einhver von, þar sem svona
verk sjá dagsins Ijós, og hafi
þeir félagar heila þökk fyrir
grinið. og allir þeir, sem ganga
um með tituprjóna skopsins.
Indriði G. Þorsteinsson