Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1941, Blaðsíða 2

18
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
og maklega minst í blöðunum.
En saga hennar verður naum-
ast of oft sögð.
En frú Asthildi hæfir betur
erfikvæði heldur en eftirmæli
í lausu máli. Ef séra Matthías
hefði lifað þessa frændkonu
sína og vinkonu, væru bók-
mentir vorar að líkindum einu
fögru kvæði auðugri. Samt
hefði jeg kosið Bjarna Thor-
arensen til að yrkja eftir hana.
Hinu mikla skáldi hefði látið
að lýsa þeirri andhverfu í lifi
hennar, að hún bjó yfir víð-
tæku góðvildarþeli, en sætti
hinsvegar grimdarfullu hlut-
skifti af hálfu hinna miklu
norna. Þetta skilningsskarpa
skáld hefði getað sýnt það á
eftirminnilega vísu, hversu
þessari kvenhetju tókst að
brjóta af sjer boða böls og
harma, einmitt af því, að hún
ljet „kulda dauðans“ aldrei
svifta sig samúð sinni, hugar-
varma nj« lífsgleði, af því að
hún var þroskakona og samúð-
arkona í senn.
★
Frú Ásthildur átti sama af
mælisdag sem Jónas Hallgríms-
son og var nákvæmlega hálfri
öld yngri, fædd 16. nóv. 1857.
Hún var vestfirsk að ætt og
uppruna. VToru foreldrar henn-
ar þau sr. Guðmundur Einars-
son, prófastur og alþingismað-
ur á Kvennabrekku og síðar á
Breiðabólstað á Skógarströnd
(d. 1882), og kona hans, Katr-
ín Ólafsdóttir (próf. Sívertsens
í Flatey d. 1860). Vroru miklir
mannkostamenn i föðurætt
hennar. Hún kvað það hafa
verið sagt um föður-föður sinn,
Einar ólafsson, bónda í Skál-
eyjum (d. 1843), sem var móð-
urfaðir séra Matthíasar, að frá
honum gæti ekki komið nema
góðir menn. Sr. Matthías kall-
ar hann „góðmenni mikið og
valmenni“. Birtir hann (í Sögu
köflum sínum) vísu eftir hann,
er bendir á, að hann hafi ver-
ið mikill trúmaður. Virðist trú-
arhneigð rík í þeim ættum, þar
sem kyn þeirra séra Matthiasar
og Ásthildar kom saman. Mjög
er rómuð ástúð og alúð dætra
Einars bónda og föðursystra
frú Ásthildar. Segir séra Matt-
hias um eina þeirra, Guðrúnu
í Miðbæ í Flatey, að hún hafi
verið einstök ,,að hjálpfýsi, því
fremur sem hún eins og vissi
það ekki og hafði fremur lítil
efni. Var varla nokkur þurf-
andi eða bágstaddur náungi í
eynni eða þar, sem hún gat náð
til, að hún reyndi ekki að
hjálpa“. Hefir Matthias það
eftir séra Jóni Thorarensen
(syni Bjarna Thorarensen,
amtmanns og skálds), er nokk-
ur ár var prestui í Flatey, en
var þar, að sögn þjóðskáldsins,
heldur illa haldinn og einstæð-
ingur, að Guðrún í Miðbæ hafi
þá verið „sinn eini líknareng
ill“, og átti klerkur þó gilda
frændur í eynni. Kveður skáld-
ið þessa móðursystur sína hafa
komist jafnlangt móður sinni
eða „eitthvað lengra í mann-
kærleika eða í því, að fórna
sjer fyrir aðra“. En um móður
sína kveður hann:
,.í örbirgð mestu þú auðugst varst
og allskyns skapraun og þrautir barst,
seni vaerir dýrasta drottningin“.
Þó að æfikjör frú Ásthildar
og þessarar föðursystur hennar
væri all-ólík að utanverðu, á
þessi skaplýsing þó heima um
hana. Séra Matthías sagði og
eitt sinn við mig, að hún væri
allra kvenna líkust móður sinni.
Langt fram eftir æfi brosir
lífið við frú Ásthildi. Hún elst
upp á merkis- og menningar-
heimili. Foreldrar hennar virð-
ast hafa veitt henni svipað
fóstur og Njáll veitti Höskuldi
Hvítanessgoða, að því leyti, að
þau ljetu henni „ekki í mein“,
c: Ijetu fátt á móti henni. Er
og svo að sjá, að hún hafi líkst
Höskuldi Hvítanessgoða í því,
að hún var vinsæl og góðorð.
Systir hennar, gáfukonan frú
Theódóra Thoroddsen, ritar
mjer: „Jeg hygg, að á þeim
árum hafi sára fáir átt slíkri
æsku að fagna. Var alt, sem að
því studdi, góð efnaleg aðstaða
og svo ekki síst hitt, að hún
var foreldra okkar eina barn
og augasteinn, er þau höfðu
sjeð á bak 11 börnum, og ekki
að undra, þó að farið væri með
hana eins og brotið egg og
hlíft við striti, sem við hin,
er seinna meir komum til sögu,
vorum látin inna af höndum.
Svo kom með árunum hitt til
sögunnar, að hún var gædd
þessu hlýja viðmóti, sem vann
henni vini og aðdáun. Er ekki
of sagt, að ekki einasta heim-
ilið, heldur öll sveitin dáði
hana og vildi hana á gullstól
bera. Hún verðskuldaði þetta
alt. Hún hafði aðstöðu til að
vera öðrum að liði og notaði
sjer það.“ Hefir frú Ásthildi
ekki orðið meint við eftirlætið
í uppvextinum. En slíkt hefir
illa leikið margs manns skap
höfn og gengi. En uppeldilegt
loftslag á heimili hennar hefir
verið holt. Það var stundum
ekki slakt uppeldi, sem æsk-
unni hlotnaðist á heimilum
merkra klerka. Sumum mætum
prestum ljet furðu vel sú hin
merka list — sem vjer allir
þyrftum að kunna, en kunnum
harla misjafnlega, — að þjóna
bæði sjer og öðrum, þjóna bæði
guði og Mammoni. Sóknar-
börnin leituðu liðsinnis þeirra
í margvíslegum vanda og þágu
af þeim bæði bjargráð og
hjálp. Börn þeirra ólust því
upp við, að feður þeirra og
mæður hugðu að fleira en
sjálfs sín hag. Þau önduðu að
sjer lofti tiltölulega víðrar um-
hyggjusemi, auk þess sem þau
á annan hátt nutu mikilvægra
mannúðar- og menningarskil-
yrða. Séra Guðm. Einarsson
var merkur maður og hafði
mikinn áhuga á framförum
landsins og reit nytsamlegar
bækur um þau efni. Hann hef-
ir áreiðanlega haft mikinn á-
huga á velferð sóknarbarna
sinna, bæði í himneskum og
jarðneskum efnum. Séra Matt-
híasi líkaði ekki allskostar vist-
in hjá þessum móðurbróður
sínum og fer ekki dult með
það. Samt kveður hann frænda
sinn hafa verið grandvaran og
einn hinn mesta fjelagsmann
landsins á sinni tíð.
Börn aéra Guðmundar, sem