Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1941, Blaðsíða 4

20
LESBÓK MORGUXBLAÐSTNS
uðum síðar. Misti hún þrjá ást-
vini, alla í blóma aldurs, á 8—
10 mánuðum. Og nú skella á
henni höggin jafnt og þétt, svo
að lítið hlje verður á. Næsta ár
missir hún Gunnar son sinn.
Næsta ár tapar maður hennar,
þá kominn hátt á sjötugs aldur,
aleigu sinni og auði. Hann
mátti láta af hendi vandað hús
og veglegt við Laufásveg, er
hann hafði ný-reist og hugðist
að vera þar 1 ellinni. Fluttust
þau hjónin skömmu síðar til
Hafnarfjarðar. Árið 1924 ljest
ást hennar og eftirlæti, Guð-
mundur Thorsteinsson (Mugg-
ur), ágætur listamaður, frjór og
fjölhæfur. Var samband þeirra
mæðgina hið fegursta. Danski
listamaðurinn, Poul Uttenreitt-
er, segir, að hvar sem Muggur
hafi farið, hafi hann haft með
sjer þrjár myndir af móður
sinni. „Hann hafði ekki fyr tek-
ið sjer gistingu en hann setti
myndir þessar yfir hvílu sína.
Þá er hann lá banaleguna,
hengu myndirnar yfir rúmi
hans. Meðan hann hafði mátt
og sjón, tók hann þær iðulega
niður og virti fyrir sjer“. Hefi
ég aldrei sjeð son jafn-viðvika-
lipran og hann við frú Ásthildi.
Bar hann stundum á borð fyrir
gesti móður sinnar og fór það
næsta fimlega. Ljetu honum
jafn-vel kvenmanns- og karl-
mannsverk, enda Ijek alt í
höndum honum. Merkilegt er,
hve ram-íslenskur hann var í
list sinni, þar sem mentun hans
var að mestu leyti útlend. Hann
var gjafmildur, svo að jafna
má honum við Brand hinn örva
úr Vatnsfirði, er gullrekna gaf
öxi úr hendi sjer og skikkju og
kyrtil utan af sjer, er Harald-
ur konungur reyndi örlæti
hans. Guðmundur Thorsteins-
son gaf — ef svo bar undir —
alt, er hann gat við sig losað,
hversu illa sem hann mátti
missa það.
Árið 1927 Ijest annar tengda-
sonur frú Ásthildar frá ungri
konu og fjölda barna, Gunn-
ar Egilson, erindreki íslands á
Spáni. Tveimur árum síðar
verður hún sjálf ekkja. Pjetur
Thorsteinsson andaðist 1929.
Eru nú orðin mikil umskipti á
ævikjörum hennar — að utan-
verðu. Hún hafði áður haft —
eftir því sem íslenskar konur
áttu þá að venjast — fullar
hendur fjár. Nú er hún orðin
ekkja, komin á áttræðisaldur,
líkamsheilsa tekin að bila, í
efnalegri merkingu hjálpar-
þurfa, upp á aðra komin. Og
síðustu æviár hennar blæs jafn-
an — og sumt harla sárt — á
móti, sem kunnugir vita, en
verður eigi rakið hjer. Gömlu
prestarnir — sem voru sem
fleiri, stundum fróðastir um
það, sem enginn veit — hefðu
líklega sagt, að það sannaðist
á frú Ásthildi, að guð agar
þann, sem hann elskar. Ef til
vill minnir einhver mentaprest-
ur á þau orð stórskáldsins
þýska, að guðirnir gefi hug-
ljúfum sínum hvorttveggja.
ómælilega mikla gleði og ó-
mælilega mikla harma. Sá
hinn sami bætir því, ef til vill
við, að Stephan G. Stephans-
son taki undir þennan annar-
lega og austræna vísdóm, er
hann kveður sorgina eina hafa
gefið Helga Hundingsbana ,,til
sigurs“, og því hafi Helga-
kviða verið kveðin. En því mið-
ur getur margan harm, sem
engann sigur virðist veita,
hvorki frjóvga nje skilning
auka. Á hinn bóginn getur
samt sumar mikilvægar reynd-
ir, sem enginn fær numið nje
skilið nema á hinum svarta
skólabekk saknaðar og harma.
„Hörð eru kjör þín, jörð“,
kvað trúarskáldið Matthías.
En nú fekk frú Ásthildur
færi á að yrkja hina óstuðluðu
Helgakviðu sína. Nú gerðist
þessi hljóðláta og hógláta
kona drotning í nýju ríki og
miklu ríki, eins og hún var áð-
ur drotning á Vesturlandi. ör-
lögin eru tvennskonar: utan-
verð og innanverð. Vjer fáum
í ýmsum efnum eigi ráðið, hvað
drífur á daga vora að utan. —
Hitt er undir oss sjálfum kom-
ið, hver áhrif orkanir að utan
hafa á oss að innan (þó að
mörgum veiti erfitt að hafa þá
stjórn á sjálfum sjer, að þeir
ráði við slíkt). Það fer eftir
þroska vorum, hversu vjer þol-
uia þann þjáninga-kaleik, er
flestir, bæði spekingar og fá-
ráðlingar, verða að bergja á,
hversu hann orkar á skap vort,
hversu hann leikur oss i hug-
arinni voru. Sumir blíðkast,
sumir kólna við böl og and-
streymi. Frú Ásthildur bar,
sem skáldið kvað um föður-
systur hennar, harma sína sem
drotning, drotning innanverðra
örlaga sinna, drotning sálarlíð-
anar sinnar. Hún tók jafnan eft-
ir hvern harm og hvert högg
gleði sína aftur. Og við hvern
harm óx henni næmleikur á sál
ir og skilningur á sálum og sál-
rænum verðmætum. Á ekki prje
dikarinn við það, er hann
kveður „hjarta spekingsins
vera í sorgarhúsi“? Þessi kven-
lega kona brást með göfugri
karlmensku við hörmum og
raunum.
„Brotnuðu boðar mótlætis
að baki þjer sjálfir,
en seggir sáu þig standa
hinn sama og áður“,
mátti með einni orðbreytingu
segja við hana sem við Svein
Pálsson.Hún stýrði lífsbáti sín-
um með sömu fimi og sama
tápi um stór-sjóva böls og
harma, sem forfeður hennar
hafa, að líkindum, stýrt fleyj-
um sínum um straumana á
Breiðafirði. Nú sjest, hvílík
kona hún er. Nú verður hún
mikill sigurvegari. Það var sem
ekkert gæti til langframa unn-
ið bug á sálarró hennar nje
lífsgleði. Það var sem hún væri
undarlega lítið upp á hið ytra
komin. Einar Kvaran kvað
Matthías hafa verið manna
glaðastan. Frú Ásthildi var
líkt farið. Það var eins og í
hugskoti hennar væri upp-
gönguauga, þar sem tær lífs-
gleði rynni sífelt upp og liði
áfram, sem blátt og brosandi
bergvatn með lygnum straumi
og blíðum niði. Gleði hennar
var hóglát og róleg, var heild-
arkend. Lífsgleði hennar sýnd-
ist nærast á því einu, að lifa,
á að vera til, fremur en hún