Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1941, Blaðsíða 10

26
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Um auglýsingaskrum og
„ilmandi skáldskap“
Sigurjón Jónsson, lækni
Eftir
FORSPJALL.
Jeg hef lítt fengist við það um dag-
aua að rita um skáidskap, og tel því
( kki úr vegi að gera grein fyrir, hverju
það sætir, að grein sú varð til, er fer
hjer á eftir. Það er að þakka — eða
kenna — hinu gegiidarlausa skrumi
Kristius E. Andrjessonar í umsögn
þeirri, er hann ritaði um „Fegurð him-
insins í síðasta hefti Tímarits „Máls
og menningar . í>að er að vísu ekkert
nýnauni að lesa eða heyra væmið lof-
gjörðarvell um skáldskap H. K. I>ax-
ness, en þama gat að líta met í því,
scm enginn hefir áður náð, nema ef
vera skvldi Sigurður Einarsson 5 um-
sögn um Ljós heimsins í Alþýðublað-
inu 1937. Sigurður hafði þá fvrir
nokknim ánim sagt skilið við „fornar
dygðir" og var ekki enn farinn að
daðra við þær á ný. Var því ekki til-
tökumál, þótt hann krítaði heldur en
ekki liðugt, og Ijet jeg kyrt liggja. Ei
það og á einskis manns færi að eltast
við þótt ekki væri nema örlítið brot af
ollu því, sem gert er að heita má dag-
lega, til þess, að heimska fólk og villa
því sýn. En öllu raá ofbjóða, og svo fór
mjer nú, er jeg sá umsögn K. E. A., þá
er áður getur. Tók jeg mjer því fyrir
hendur að lesa Ólafs sögu Kárasonar
Ljósvíkings á ný og vandlegar en áð-
ur, til þess að fá fulll gögn um tanýti
lofsins, sem loftungur Kiljans hlaða á
hann í tíma og ótíma, — e.ða. þá, ef svo
vildi verkast, um það, að niat mitt á
skáldskap hans væri fjarri rjettu lagi,
því að ekki er þvi að leyna, að það hef-
ii alla tíð verið heldur lágt, þó að ekki
hafi mjer fundist allar sögur hans
jafn-ljelegar. Upp úr þessu varð svo
greinin til smátt og smátt, sú er hjer
fer á eftir, og lauk jeg við hana fyrir
iniðjan október. Yarð mjer þetta starf
til þeirrar hugarhægðar, að mjer rann
að inestu reiðin við Kr. E. A. og gerði
lielst ráð fyrir að birta greinina ekki
iiðnim en fáeinum kunningjum mínum,
er jeg sýndi hana og líklega hefði .jeg
ekki gert það, þrátt fvrir hvatningu
þessara kunningja minna, ef það hefði
ekki komið á daginn, að jeg fór að
heyra það úr fleiri áttum en einni, að
jnjer mundi eignuð grein eftir X um
Fegurð himinsins, er birtist nýlega í
Morgunblaðinu Þó að ýmislegt sje þar,
sem jeg er samdóma, þá er þar líka
margt sagt, sem jeg vil með engu nióti
að m.jer sje eignað .Mætti og, ef það
kæmist í hámæli, að jeg væri sekur um
þá goðgá að hafa skrifað miður virðu-
lega uni ritverk Kiljans og dóma dýrk-
enda hans, virða mjer það til kjark-
leysis og hræðslu við „forverði andans“.
ef jeg kinokaði mjer við að láta slíkt
villutrúarrit koma fyrir þeirra augu.
Það er enn, að nú eru loksins nokkrir
góðir menn teknir að hefjast handa
gegn þeirri málspilling, sem mjög hefir
farið í vöxt hin síðari árin, en þeir hafa
allir, að X-inu undanskildu, látið mál-
skemdastarfsemi H. K. L. í friði, og er
hann þó að inínu áliti fremstur í flokki
íiuílskemdaimannaauia.
Þetta forspjall átti ekki að veru
lengra, og hafði jeg lokið við það í gær-
kvöldi. En í morgiui (24. nóv.) kemur
í Lesbók Mbl. ritgerð er heitir „Tvter
iniklar skáldsögur". Er höfundur henn-
ar Sigurður próf. Nordal. Um aðra
þessa skáldsögu, Sólon Islandus, er .jeg
prófessoruum mjög samdóma, en um
hina, Fegurð himinsins, kveður hann
m.jög við atinan tón en gert er í greir,
minni, þeirri er fer h.jer á eftiv Skal rit-
gerð þessi a. ö. 1. ekki gerð hier að
umtalsefni, en þess aðeins getið, að ef
jeg hefði enn verið í vafa um, hvort jeg
ætti að birta grein mína, þá mundi sá
vafi hafa horfið, er jeg las ritgerð pró-
fessorsins .Og úr því að próf. gaf mjet
tilefni til að leng.ja þetta forsp.jall, þá
langar mig til — og vona að prófessor-
inn misvirði það ekki við mig — að
enda það með tveim spaklegum máls
greinum úr innganginum hjá honum
því að þær segja hug minn allan um rit
dóma þá, er jeg gat um hjer á undan
og aðra af svipuðu tagi ,og mundu því
sóma sjer prýðilega sem einkunnarorð
greinarinnar hjer á eftir:
„Það er illa gert við fólk, sem
ber frómhjartað trúnaðartraust til
leiðsögu ritdómaranna, ef það er
gint til þess að kaupa gagl fvrir
gics og eðlissmekkur þess leiddur
á refilstigu .., Því að um það verð-
ur varla deilt, að ljelegur skáld-
skapur er vfirleitt eitthvað það
gagnslausasta sem til er (fvrir aðra
en skáldið s.jálft)“.
I.
Halldór Kiljan hefir með Feg-
urð himinsins lokið fín-
gerðasta og fullkoinnasta skáld-
ritinu, sem hann hefir samið fram
að þessu. Sagan af Sölku Völku
átti meiri ferskleik og grósku.
Sjálfstætt fólk þyngri dramatísk
an kraft. en hvorug þeirra kemst
að fegurð, einfaldleik og ilmandi
skáldskap til jafns við söguna af
Ólafi Kárasyni Ljósvíking ....
sem hefir nú öðlast ódauðlegt líí
við hlið Bjarts í Sumarhúsum“.
Þetta er upphafið á umsögn Kr.
E. A. nm síðustu bók H. K. L.
Síðan rekur hann nokkuð sögu
þráðinn í bókinni og kemur ann-
að veifið með sýnishorn af blá
þráðóttum heilaspuna og hugleið
ingum hins geggjaða skálds, eða
þeirra Kiljans. Þar er meðal ann
ars þetta til að sýna vfirburði
Sigurðar Breiðfjörðs vfir venju-
lega menu: „Þegar aðrir menn
fóru í háskólann í Kaupmanna-
höfn til að nema djúpsett vísindi
og fagrar listir, þá var hann send
ur til Grænlands að beykja tnnn
ur. Þegar dándismenn unnu þrek-
virki í almennri meðalhegðun:
settu bú saman. gerðu sjer un
aðssælt heimili með fríðri konu
og þægum börnum, þá seldi hann
sína konu fyrir hund. Þegar aðr
ir hófust á tinda frægðarinnar.
hlutu embætti nafnbætur og tign-
armerki. þá var hann dæmdur í
tuttugu og sjö vandarhögg. Höfð
ingjar þjóðarinnar, stórskáldin og
forverðir andans sönnuðu méð
lærdómi og málsnild að hann væri
leirskáld og fífl“. (Hvílík risa
framför hefir orðið hjer á landi
í andlegum efnum síðan fyrir 100