Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1941, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUXBLAÐSINS
21
væri tengd við nokkuð einstakt
eða sjerstakt, sem væri henni
ómissandi. Gleðin var eðli
hennar. Því þurfti hún ekki að
elta gleðimót nje flýja á náðir
sljóvgandi nautna. Þess vegna
bar hún hverttveggja, efni góð
og efnaskort, lán og mótlæti,
með sömu rósemd og sama jafn
aðargeði. Hún er söm og jöfn
í lítilli íbúð og stórri. 1 kring-
um hana er altaf vistlegt. Það
sannast á henni, að
„kóngborin sál gerir kimann að sal
aö kastala garðshorniö svart“.
Á þeim árum, er harmar
mæddu henni sem þjettast.hef-
ir margur mætur maður skemt-
un af viðræðum við hana, t. d.
Guðmundur Magnússon, próf.,
er hafði mikilar mætur á henni.
Hún átti sitthvað hugðnæmt og
merkilegt í malpokalífsreynslu
sinnar, sem hún miðlaði af, og
hinir spökustu menn hefðu get-
að numið af. Þótt hún væri
raunakona, gat hún á margan
hátt aldrei orðið nema gæfu-
kona. Stærst var hún í hinum
stærstu hörmum. Þá huggaði
hún þá, er hana vildu hugga,
hughreysti þá, er hana vildu
hughreysta. Hún var frjáls
kona, af því að utanverð for-
lög, gögn og gæði gátu eigi
fjötrað hana nje fengið völd
á henni nje yfirtök.
Þótt hún væri kölluð lítt
komin upp á hið ytra, má ekki
skilja slíkt svo, sem hún hafi
einskis ytra notið. Henni var
einmitt óvenju-margt gleðiefni,
margt fagnaðarefni. Það var
margt, sem veitti henni sigur
og styrk í stríði. Gömul sögn og
djúpsæ hermir, að þá er Þór-
gunna hin suðureyska, er fræg
er af Fróðárundrum, var jarð-
sett í Skálholti, hafi mönnum
heyrst hún mæla:
„Kalt á íótum,
Mána — Ljótur“.
En þá heyrðist líkfylgdinni
svarað:
Það gerir, að fáir unna,
Þórgunna".
Frú Ásthildur unni mörgum og
mörgu, blómum og gróðri, feg-
urð himins og jarðar og um
fram alt mennskum mönnum,
og naut samneytis bg sam-
ræðna við þá. Því gat henni
ekki orðið ,,kalt á fótum“ nje
hjarta. Henni var „maður
manns gaman“. Henni var lag-
in sú list, að blanda á látlausa
vísu geði við konur og menn.
1 viðræðum við hana gætti
aldrei þeirrar viðleitni hjegóm-
lyndrar sálar, að látast vera
eitthvað annað en hún var, vita
annað en hún vissi, nje gera
sig að sól, er allir smáhnettir
snerust um. Danska fræði- og
mentakonan, frú Lis Jaobsen,
ritar um stórmerka skólastýru
danska, að hún hafi áunnið
sjer vinfengi námsmeyja sinna
er þær voru börn að aldri, af
því að hún hafi — ekki af upp
eldilegum ástæðum, heldur af
eðlisfari og víðtækri mannúð
— skoðað námsmeyjar sínar
jafningja sína og gefið þeim
það, sem örðugast sje að gefa,
gefið þeim sjálfa sig (eða sál
sína, sem eðlilegra er í þessu
sambandi að orða slíkt á ís-
lensku) Frú Ásthildi veittist
auðvelt að gefa slíka sálargjöf.
Hún gaf hverjum manni, er
hún að ráði ræddi við, að
nokkru sál sína. Það var eitt
sinn sagt hjer á Akureyri í
ræðu um sjera Matthías, að
hann hefði verið allra manna
lítillátastur. „Jeg hefi aldrei
þekt eins lítillátan mann“,
sagði ræðumaður. Mjer þótti
hjer vel hæft, ratað á ríkan
eiginleika og merkan í fari
hins andríka skálds. Þetta lít-
illæti ættarinnar birtist í Guð-
mundi^ Thorsteinsson, er hann
leiddi vatnskerlinguna inn
kirkjugólfið á eftir líkkistu
manns hennar. Jeg veit eigi
hvort frú Ásthildur verður tal-
in jafn-lítillát og þessir frænd-
ur hennar. En hitt veit jeg, að
hún var jafnaðarkona í við-
móti, söm í alúð við æðri og
óæðri. Það var misjafnt, hverju
mennirnir veita eftirtekt af því
er þeir koma í skynjanafæri við.
Á ferð gáir kirkjurækinn eink-
um að kirkjum, jarðbótafröm-
uður að stærð og ræktun túns
og engja o. s. frv. Eins ei það
gerólíkt, hvað mennirni/ %já
hver í öðrum eða festa hug-
ann við hver um annan. Sumir
hyggja að, hvort maður er auð-
ugur eða óauðugur, nokkrir að,
hvort hann er heimskur eða vel
viti borinn, aðrir að hvort hann
er trúaður eða vantrúaður,
margir að, hvort hann er
flokksmaður þeirra eður and-
flokksmaður í stjórnmálum. öll
þesskonar flokkun var eðli frú
Ásthildar fjarri. Henni var
tamara að skilja mennina
fremur en að flokka þá. Það
er líklega of íburðarmikið að
kveða hana sjeð hafa eitthvað
heilagt í hverri mannlegri
veru. En hitt ætla jeg eigi of-
mælt, að hún hafi, ljóst eða
óljóst, skynjað sál í hverjum
manni og hverri konu. Hún
kom þannig fram, sem hún
væri þess minnug, hverja hina
stystu stund, að sálir eru við-
kvæmar og sálir kenna hvors
fveggja, þæginda eða sárinda.
í hjarta hennar virtist jafnan
letrað það lögmál, sem Einar
Benediktsson orðar svo, að „að
gát skal höfð í nærveru sálar“.
Henni brást sjaldan ratvísin að
mannlegu hjarta. Það var sem
hún læsi stundum í hug mönn-
um, hvað þeim kom vel að
ræða um. Hún skildi t. d. ó-
venjuvel, að æskumönnum —
sem löngum eru óöruggir um
sjálfa sig, jafnvel þótt þeir
sýnist fullir af sjálfsáliti — var
þörf á örvun á sjálftrausti sínu.
Því gladdi hún þá á góðyrðum,
er töluð höfðu verið um þá á
bak. Enginn efaði einlægni
hennar nje samlyndi. Þótt jeg
vrði þess áldrei áheyrsla, mun
hún og fullkomlegá hafa get-
að sagt skoðun sína, ef því
var að skifta. En hún var ó-
hneykslunargjörn, ádeilulaus,
og var hún þó glöggskygn á
marga lund. Siðferðisádrepur
fældu ekki unga menn
frá henni. Margt laðaði þá hins
vegar að henni, ekki síst skiln-
ingur hennar á þeim, samúð
hennar og þokki góður. — I
ekkjudómi hennar í Reykjavík
gerðu sumir ungir mentamenn
hana að nokkru að trúnaðar-
konu sinni, Með sálarskilningi