Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1945, Blaðsíða 4

LESRÓK MOROUXBLAÐSINS
H
nærri því oinss og ef þau hofðu
borist mönnum í hondur um það
bil, sem hann dó.
Sálmar og eftirmæli.
Fi'RR ER GETIÐ sálma sr Jóns
í crindi þessu. Tmsir þeirra eru
fagrir og hlýir, eíns og t. d. missira-
skiptasálmurinn „Sjá, nú er liðin
sumartiðír. Líkingar hans í þeim
sálmi eru aðdáankgar og brugðið
upp svo skýrúm rnyndum, sem
verða má. Fáir hafa betur gort.
Enn oru í sálmabók íslonsku þjóð-
kirkjunnar i'imm sálmar eftir sr.
Jón, þrír fnimsamdir og tveir þýdd
ir. Iðrunar- og bænasálmar hans,
or hann nefnir annál sextugasta
og fyrsta æviárs síns,' er andvarp
hrelldrar sálar, sem leitar guðsí
föðurgæsku. Þar fer sainan braglist
og málsnilld. Dr. Guðm. Finnboga-
son segir um þennan sálm: „Varla
hefir nokkur sál talað við drottin
á dýrara bragarhætti og þó með
barnslega hreinskilnu orðbragði.
1 þeim sálmi lifir andardráttur
skáldsins, eins og hann var þar sem
lífsloft íslenskunnar var tærast“.
Nýársvers hans, er byrjar svona:
„Drottinn kallar aldir allar eilífðar
til stóraflóðs", bregður upp svip-
mikilli mynd. Aldirnar falla í eilífð-
ina, eins og stórár í ægi.
Það fer ekki milli mála, að sr.
Jón var mesta sálmaskáld sinnar
1 í'Vir á íslandi. Þogar nýja sálma-
bókinn kom út í Leirárgörðum upp
úr aldamótunum 1800, brá sr. Jóni
holdur on okki í brún, sem vonlogt
var. Magnús konferenzráð Stophen-
sen, sem annaðis.t útgáfuna, hafði
breytt sumsstaðar sálmum sr. .Tóns,
þó að M. St. væri hámenntaður
maður á evrópska vísu, var hann
ekki smekkmaður á íslenskt mál og
skáldskapur hans heldur ljelegur.
Útaf þessiun breytingum brást sr.
Jón reiður við og orti níð um M.
St. og útgáfnna. on eins og Bjarni
Thorarensen segir, þegar hann or
að bora saman skáldin í byrjun 19.
aldai'. „yfirgekk sr. Jón alla í níð-
kyeðskap“. — Jeg hirði ekki um
að gera frekar að umtalsefni þess-
ar raunalegu deilur og því síður,
þar sem þeir M. St. og J. Þ. voru
nógu miklir menn báðir til að sætt-
ast á það mál. Sr. Jón orti mikið
af erfiljóðum, en okki nær hann
þar hæstum tónum. Það hefir verið
með hann oins og svo mörg skáld
önnur. Hann hefir aldroi haft frið
fyrir kvabbi um eftirmæli eflir einn
og annan. En hiklaust má þó telja
hann í fremstu röð, einnig á því
sviði, moðal samtíðarskálda.
Lausavísur og annað
frumsamið.
SR. JÓN orti fjölda af lausavísum,
og kennir þar margra grasa. Fyndni
hans og rímsnilli nýtur sín vel í
stökunum. Ileyrði jeg sr. Matthías
Joohumsson oft dást að honum, og
brá hann ekki svo sjaldan fyrir sig
vísum eftir sr. Jón. Enn í dag lifa
stökur hans á tungu þjóðarinnar,
okki síður óhugðarvísur on hinar.
En þó að skáldið fengist sí og æ
við þýðingar, ekki einungis eftir
stórskáld, heldur og marga aðra,
heldur hann sitt strik, eins og haijn
hafi orðið lítt snortinn af þeim.
Islendingurinn finnur sjálfan sig í
lausavísum hans, og þess vegna lifa
þær lengst af öllu því, sem hann
orti. Andi Pietismans og Puritanis-
mans hroif okki Islondinga, og þess
vegna urðu þýðingar sr. Jóns á
Messíasarkviðu og Paradísarmissi
atdroi eign almennings, Þó að mál-
ið væri mjög aðgengilegt. Griski
andinn í kviðum Hómers. sem Svbj.
Egilsson þýddi, átti við fslendinga,
og þess vegna náðu þær meiri lýð-
hvlli en þýðingar sr. Jóns, þó að
þýðingar Sveinbjarnar vænt ef tíl
vill okkert meira bókmenntaafrek
en þýðingar sr. .Tóns. Vilhjálfur Þ.
Gíslason hefir bent rjettilega á
þetta.
Kímni gætir mjög í ljóðum sr.
Jóns, og hún fellur í góðan jarðveg
hjá Islendinguin. Stundum gerist
gamanið nokkuð grátt, en þeir una
því allvel. Jafnvel vísur, sem varla
eru hafandi ytir, vegna þess hve
grófar þær eru, gevmast ekki hvað
síst. Svona eru íslendingar, ef satt
skal segja. —
Ef það væri atluigað, hve mikið
þjóðin kann af ljóðum Eggorts ÓI-
afssonar, Benedikts Gröndal eldra,
Sigurðar Pjeturssonar o. fl. sam-
tíðarmanna sr. .T. Þ. á skáldaþingi,
myndi korna í ljós, að það er nauða-
lítið. Þoit' þola engan samanburð
við sr. Jón Þorláksson. Það ^r dóm-
ur þjóðarinnar unl skáldið á Bæg-
isá. Þess er áður getið, að eigi gæti
þoss að neinu ráði í skáldskap sr.
Jóns, að hann hafi gengið á hönd
nokkurri sjerstakri stefnu eða isma,
eins og Magnús Stoþhensen og
Bjarni Thorarensen. Hann stælir
engan. Stcndur föstum fótum í
feðrafold, ann íslenskri tungu og
fornum bókmonntum vorum og
kann manna best bragfræði. Er
eftirtektarvert, undir hve fjölbreytt
um bragarháttum hann yrkir og
hve gott vald hann hefir á þeim.
Hann kann góð skil inna fornu
kenninga skáldanna, og ber þetta
hvorttveggja vott um þekkingu
hans á skáldamálinu forna. Ekki
fjekkst hann samt verulega við
rímnaskáldskaþ, hefir ])ó ort fjór-
ar rímur af Hænsna-Þóri lauk rím-
unum, on Svoinn lögmaður Sölva-
son orti fimm inar fyrstu. Árni
Ilolgason stiftprófastur þakkar m.
a. Jóni Þorlákssyni, „að komiti er
nokkur lagfæring á þann gamla
rímnahátt“. Þar er átt við, að horf-
ið sje frá inu inantóma Edduhnoði
rímnaskálda á fyrri tíð. Sr. Jón er
uppi á þeim tíma, er fræðslustefnan
var mestu ráðandi i bókmenntum
vorum, enda er hann ekki allsendis
ósnortinn af henni. Sannleikurinn or
sá, að hann er alltrúr fulltrúi þeirra