Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1945, Blaðsíða 5

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
i
45
stefna, er ráðandi eru í bókmennt-
um á hans dögum, alhliða og marg-
látur, sver engum isna órjúfandi
hollustu. öðru nær. Maðurinn var
fjöllyndur. Slikt var eðli hans. Lít-
ið í ljóðasafn hans, og þjer fáið
þennan dóm staðfestan. Hann gat
beygt sig með auðmýkt í duftið
fjTÍr Drottni og leitað hans í inni-
legu trúartrausti. Þar á mót sjáum
vjer hann gnnan sprettinn hnar-
reistan af hroka, rístandi argasta
níð náungum sínum. Alvara hans er
háleit og einlæg í sumum kvæðum,
hans, en öðrum þræði er hann gá-
laus, gáskafullur, lausagopalegur
og keskinn. Enn sjáum -vjer í ljóð-
um hans nfddaleg kvæði, jafnvel
andstyggilegt klám, cn á sömu
opnu fegurstu perlnr heimsbók-
rnenntanna, greiptar í gullmálm
íslensks máls. Hvílíkt náttúrunnar
Pg andstæðanna barn!
I
Ahrif Jóns Þorlákssonar 1
íslenskum bókmenntum.
DR. JÓN ÞORKELSSON kemur
að því í Dánarminningu nafna síns
og langafa 1919 að rekja áhrif hans
á önnur skáld. Telur hann Hjálmar
Jónsson (Bólu-Hjálmar) lærisvein
sr. Jóns, og er vísast, að rjett sje
til getið. Dr. Jón tilgreinif ekkert
til sönnunar máli sínu annað en
það, að Iljálmar hafi alist upp við
Eyjafjörð, „þar sem hjeruðin öll
kváðu við af kveðskap sjera Jóns
og vísur hans flugu út jafnharðan
og þær urðu til. Það er erfitt að
sanna nokkuð í þessum efnum, en
nær er mjer' að halda, að Hjálmar
háfi lítt lagað sig eftir öðrum skáld-
um, svo sjerstæður og frumlegur
sem hann var. Vafalaust hefir
Hjálmar hins vegar snemma numið
sitt hvað af vfsum sr. Jóns og sálm-
nm; og er síst fyrir að synja, að sá
kunnleiki um skáldskap hans hal'i
örvað Hjálmar til að yrkja og orð-
íð honum fyrirmynd að einhverju
Jeyti.
Enn telur dr. Jón, að ýmsa þræði
megi rekja frá sr. Jóni til Stein-
gríms Thorsteinsson, Jóns Thorodd-
sen og jafnvel til Gríms Thomsen,
én ekki skal farið lengra út í það
mál hjer.
Það liggur hins vegar í hlutarins
eðli, að Jónas Hallgiúmsson hefir
þegar í æsku hlotið að nema ýmis-
)egt eftir sr. Jón. Faðir Jónasar var
kapelán hans, og þegar sr. Ilallgrím-
ur drukknaði, var Jónas langt kom-
ínn á níunda árið. Ættfólk hans
var í vináttu við sr. Jón, óg má
telja víst, að Jónas jlafi bæði oft
sjeð prestinn og því meira heyrt um
hann talað. Sennilega hefir hann
þegar innan við fermingu lesið eitt-
hvað af því, sem þá var prentað
eftir sr. Jón, því að líklegt er, að
bókakostur hafi verið góður á
Steinsstöðum, Lærdómslistaritin t.
d., en í þeim voru prentaðir fyrstu
kaflarnir af Paradísarmissi, sem
fyrr segir. Ennfremur er næsta lík-
legt, að Hrappseyjarbækur hafi ver-
ið þar til. Jónas var tekinn í fóstur
að Hvassafelli haustið eftir að fað-
ir hans drukknaði (1816), og þar
átti hann heima, næstu fjögur árin
(Sjá Rit J. H. V.) Voru fósturfor-
eldrar hans þau Guðrún, • móður-
systir hans, og maður hennar, Bene-
dikt Ejörnsson. Var Jónas því ekki
sóknarbarn sr. Jóns nema til 9 ára
aldurs. - - Það er haft eftir Tómasi
Hallgrímssyni, presti á Völlum (d.
3901); en hann var systursonarson-
ur Jónasar, að þegar Jónas var 5
ára, hafi sr. Jón á Bægisá eitt sinn
gist á Steinsstöðum hjá íoreldrum
haps. „Um morguninn sat prestur
einn inni í baðstofuhúsi, en Jónas
litli lá þar vakandi í rúminu og var
eitthvað að rausa við sjálfan sig.
eips og honum hafði verið titt, þeg-
ar hann var barn. Þegar móðir hans
kom inn, sagði sjera Jón: „Nú skal
jeg segja yður nokkuð, maddama
góð! Iljerna eigið þjer nú efni í á-
'gætt skáld“. Rannveig móðir Jón-
ar, er borin fyrir sögunni". (Sjá
Rit J. H. V.).
Þorsteinn Jóusson, sá er fór að
gefa út ljóð sr. Jóns, fjekk Jónas
veturinn 1842—1843 til að búa þau
undir prentun. Flokkaði hann kvæð,
in og kynnti sjer þau sem best. Seg-
ir Matth. Þórðarson (Rit. J. H. V.),
að Jónas hafi þrem árum síðar,
skömmu áður en hann dó, ort Vor-
visuna á la Jón Þorláksson (Sjá
Rit J. II. I.) Byrjar vorvísan eins
og kvæði sr. Jóns til Bjarna. Thorar
ensen 1818 mutatis mutandis og
undir sama bragarhætti. ,
Vorvísan:
„Tinda fjalla,
áður alla
undir snjá,
sín til kallar sólin há..,“.
Til Bjarna Thor.
„Tinda fjalla jeg sje alla undir snjá;
til sín kallar Þorri þá. ..“
Rík hafa kvæði J. þ. verið í Imga
Jónasar. — Sr. Jón yrkir mikið
undir fornyrðislagi. Það gerir Jón-
as líka. Svipar andanum i kvæðun-
um víða talsvert mikið saman, sbr.
Blíða íJ. Þ.):
„Blíður er árblær,
blíð er dags koma,
fylgja henni tónar
töfrafullir,
árvakra fugla,
sem er eyrna lyst.
Blíður er röðull,
þá er breiðir hann
austan árgeisla
á unaðs foldir,
yfir grös, eikur
og aldini,
sem þá deig glansa
fyrir döggfalli“.
Eenð sáman við þessi eríndi eitt-
hvað af inum yndisþýðu ljóðum
Jónasar undir fornyrðislagi, Jeg er