Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1945, Blaðsíða 2

LEtíBÓIv MOItGUNBLiVÐtílNS
90
- R Æ Ð A -
dr. Þórðar Eyjólfssonar, forseta Hæstarjett-
ar, flutt í dómsal rjettarins 16. febr. 1945
Hinn 16. FKBRÚAK 1920, fyrir
í jettuni tuttugu og fimm árum, var
dómþiug sctt íyrsta sinni í Jlæsta-
rjetti íslands. tíú stund var þá upp
íunnin, cr ísietiska þjóöin liai'ði
cndurhcimt a'östa dómsvald í mál-
um sínum og fcngiö þaö í Uendur
íslcnskum möunum. Eu áöur liöfðu
erleudir aöiljar með það iariö uiu
liália sjöundu öid. líjer haíöi þjóð-
iu náö mikilvægum áíanga á leið
sinni tii iulls sjálfsiorræðis. títofn-
un llæstarjcttar mun því jafnan
verða talin til mcrkisviðbiuða ís-
lcnskrar þjóðarsögu.
AlJar þjóðir láta sig iniklu varöa,
hvernig háttað cr skipun og ineðíör
dómsvaids í landi þeirra. llcilbrigt
þjóðlíf getur ckki þróast, ncma í
skjóli íullkoiuins rjettaröryggis. —
Þann sannleika kennir oss saga cr-
lcndra þjóða íyrr og síðar og eínnig
vor cigin þjóðarsaga. Eftir að land
var byggt og ríki sctt á stofn, kost-
aði íslenska þjóðin kapps um aö
tryggja dómaskipiui landsins svo
scm best mátti verða eftir þcirrar
tiðar hætti. Með úrslitadómsvuld
fóru þá dómstólar á Alþingi, fjórð-
ungsdómar, eftir að landmu var
í fjórðunga skipt, og siðar timtar-
domur. Íslenska þjoðveldið atti ekki
síst dómaskipun sinni að þakka, að
það gat talist rjettarríki á l'yrstu
öldum þess. En cr á lcið þjóðvcld-
istímann. liættu höíðingjar landsins
að virða dóma og dómstóla. Þá hóf-
ust ut^nit6Ínur mala. laínframt því
2Á ínnlendum domí-tojuni var varn-
að raeð' vopnavaldi ao 'dæma mjónn-
um Kig. Eftir iiö þjóöin álti ekki
lengur við rjcttarskipun að búa,
ghitaði liún sjálfstæði sínu og scldi
liin mikilvægustu landsrjetlindi, ]mr
á mcöal U’ðsta dómsvaldiö. í licnd-
ur ciicndum þjóðliöfðingja.
Samkvænit lögliókum þcim. scm
Íslciidiiigur fcligtl, cftir aö þcir
gcngu Norcgskonungi á liönd, •Járn
síöu og .Jónsbók, mátti skjóta dóm-
iim ÍLinlendru dómstóla til konungs.
Lagði Jiauu j»á úrslitadóm á málið,
vcnjulega mcð aöstoð ráögjafa
sinna í ríkisráði. Þessi háttur lijclst
óbrcyttur, cftir aö landiö komst
undir stjórn Banukonunga. Kunn-
um vjer cnu dcili á } msum málum,
scin á þeiui öldum var til kouungs
sktitið. Árið 1660 komst cinvcldi ;i
I Dauniörku, og áriö ei'tir, 1661, var
llæstirjcttur Danmcrkur scttur ;i
stofn. Konungur var )ió áfram
æösti hundhafi dómsvalds cins og
alls annurs ríkis\abls. llann átti
íorsæti í Jlæstar.jctti og tók sjálf-
ur þátt í dómstörfum fyrst í stað,
cins og hann liaföi gert í ríkisráði,
en það f.jell þó síðar niður. \ arð
Jlæstii jettur, cr stnndir liðu íram,
uijög sjálistæður um dómstörf sín,
eu engiu tvímæli voru þó a þ\i allt
einveldistimabilið, að æðsta dóms
vaJdið \æri í höndum konuugs.
í írelsishreyfingum 18. aldar var
Jiað citt af höfuðsteímimólum liins
n.vja tíma að koma á aögrciuingu
hinna þriggja þátta rikisvaldsins,
lo g g j 4 í arvildo, f r a mk\- æ m d a r vald?
cg dómsv^lds. Emkum þótti natjð-.
sjm til bera vegna frelsis einstak-
lingauna og almenns rjcttarur.vggis
að dónisvaldið yrði gcrt sjálfutætt
og óháö öörum grcinum ríkisvalds-
ins, s.jcrstaklcga framkvæmdarvald-
inu. luns og kimnugt cr, var þcssi
stcfna víöa boriu fram til sigurs,
aö afstttðlUUU styr.jöldum og bylt-
iuguni. I Daumörku var ciuvcldi
afpumiö áriö 1849. Konungur af-
salaöi þá dómsvali.liiiu úr hcudi s.jcr
aö fullu og öllu, og var Jiað lagt
til Ilæstarjcttai' Itanmcrkur. íslend-
ingar inuuu Jm yfirleitt hufu háldið
fram J*eirri skoðun, að konungur
íæri áfram uicð dómsvald í íslcusk-
uiu máluni, mcö því aö dönsku
grnndvallarlögin frá 1819 hcfðu
ckki öölast gildi á Jslaudi. En hvað
sctn þeitn kenningum liður, J*á cr
þaö \íst, að cftir aö íslcndingar
ícngu stjórnarskrá 1874, var úr-
slitadómsvald í málum þcirra ckki
lcngur í höpdurn konungs, hcldur
llæstar.jctlur Danmcrkur, og stóö
svo l'ratii til ársins 1920.
í sjálfstæðissókn íslcndinga á 19.
öld komu annað veit'ið fram tillög-
iir um flutning æösta dómsvuldsins
liingað til lands. Ekki bar þetta.
sauit neinn árangur, fyrr en ís-
lendmgar og Danir komu sjer aam-
au um setmugu sambandslaganna
árið 1918. Þar var svo rnælt, að(
Ilæstirjettur Danmerkur skuli liafa
á hcndi æðsta dómsvald í íslcusk-
um málum, þar til ísland kynni að
ákveða að stofna æðsta dómstól i
laudm'4 sjalfu Llendmgar ak\ aðp
að not^ beg^r þi heiœdci, s&tn J;eir
þannig höfðu fengið. Lagði ríkis-