Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1945, Blaðsíða 12

100
LESBÓK MOBGUNBLAÐSINS
lauksdal, hafa verið sjerlega glæsi-
leg, því að jörðin var i mestu ó-
rækt og niðurníðslu. Þeir sem þar
höfðu setið áður, höfðu verið fá-
tækir og framtakslitlir búskussar.
Enda segir sjera Björn Þorgríms-
son: „Sauðlauksdalur 1753, er sjera
Björn fjekk hann, var lítt setinn
kallaður, bæði hvað kirkju og stað-
arhúsabvggingu áhrærði“. Biðu
þannig næg verkefni úrlausnar hins
l'ramsekna atorkumanns. Enda stóð
ekki á því að niiklar brcytingaryrðu
til bóta. Þannig segir sjera Bj. Þor-
grímsson: „Eftir 8 ár hafði hann
albygt frá grunni í Sauðlauksdal,
bæði kirkju og staðarhús. Og það
svo prvðilega, að ekki þótti í Barða
strandasýslu og þó víðar væri leit-
að, jafnfrítt prestssetur“.
Finnur Skálholtsbiskup, sem jafn
an hafði hinar mestu mætur á sjera
Birni, skipaði hann prófast árið
1756, og þá ura haustið kvæntist
sjera Björn hinni framúrskarandi
konu, Kannveigu, systir Eggerts
Ólafsonar og þeirra annara nafn-
kunnu Sveíneyjarbræðra. Brugðu
þá tengdaforeldrar Björns búi, og
fluttust að Sauðlauksdal. Var hjóna
band þeirra Iíannveigar afburða
gott, og hún samhent manni sínum
í þvi að gera garðinn frægan,
með rausn og skörunglegri bústjórn,
vinsælli er hún talin verið hafa
en maður hennar, meðal hjúa og
nágranna. Ekki áttu þau börn, ut-
an einn son, er andaðist á þriðja
ári, og Ilalldór hjet eftir föður
sjera Björns.
Sauðlauksdalur, (eða Sauðlaus-
dalur, eins og dr. H. Þ. telur að
muni vera hið rjetta nafn jarðar-
mnar. Sjá: Árbók Fornleifafjelags-
ins 1923) er rýrðar jörð, af kirkju-
jörð að vera, og var mikið tjón að
atvikin skyldu haga því þannig,
að sjera Bjöm hreppti ekki aðra
sem var verðugn, og betur til þess
fallin að geyma. minjar um hinar
miklu búnaðarframkvæmdir hans.
Eggert ól. skrifar Jóni Grunnvík-
ing: 1761: — „— Kallið er að
sönnu mjög örðugt, ei ríkt nefni-
lega uppá 38 ríkisdali, og af sandi
mjög af sjer gengið, svo að fvrir
fjórum árum var tekið þar um
þingsvitni, og ætluðu menn þá bær-
inn myndi strax eyðast. Þau
(prestshjónin) voru bæði fátæk, þá
búa fóru, samt hefur Guð blessað
þau ríkulega. — Ujer að auki ak-
urgerði með jarðeplum, hvar af
mjöl er gert til brauðs og grauta.
— Hevjörð er hjer í meðallegi,
en allgott undir bú, og nýr tún-
gárður í byggingu, en búnir nær
360 faðmar“.
En garður þessi, sem Eggert tal-
ar um, cr hinn alkunni „Ranglát-
ur“, sem mjög hefir verið notaður
til að níða minningu sjera Björns,
og þó ærið ómaklega. Sandfok og
eyðing lands af þeirn orsökum, hcfir
lengi verið örðugasta viðfangsefni,
þeirra er setið hafa í Sauðlauksdal.
Sjera Björn unni gróðri landsins,
meira en svo, að hann gæti horft á
það aðgerðarlaus, að gróðurlendur
og blómleg bygð, yrði sandeyðing-
unni að bráð. Eyddi hann árlega
rúmum fjórðahluta preststcknanna
til sandvarna. Hann 1 jet byggja með
„keyptum vinnuafla“ 200 faðpia
langan hlífðargarð og sáði melgrasi,
til að hefta sandfokið, bættu þær
ráðstafanir nokkuð úr skák, en þó
hvergi nærri til hlítar. Er sjera
Björn, þannig vafalaust, fyrsti
„sandgræðslu“maður landsins. Einn
ig gerði hann skógræktunartilraun-
ir, sem þó báru lítinn árangur, og
talaði og ritaði um að vernda þyrfti
skógarleyfar, einkum bað hann
menn þó um að hlífa lyngi og fjall-
drapa, sem hann sagði, að vernd-
aði landið best gegn uppblæstri.
Má nærri geta, hvílík rÖdd hróp-
andans, sjera Björns hefur verið, á
þessum tíma, þegar jafnvel annar
eins maður og Magnús sýslum. Ket-
ilsson, sem sjálfur fjekkst við gróð-
ursetuing trjáa, ljet sjer þó á sama
tíma eyða alveg miskunarl. skógar-
teigum sem hann átti í Skarðslandi.
Sjcra Birni tókst að útvega sjer
skipun landsstjórnarinnar, þess efn-
is, að sóknarmenn skyldu aðstoða
hann við að byggja sandvarnargarð :
varð þessi kvöð afar óvinsæl, og
hlaut því garðurinn, hið rangláta
nafn „Ranglátur“, hjá þeim mönn-
um sem ekki áttuðu sig á því, hvað
var að gerast, en hefur fundist scm
þeir væru að gera sjera Birni ó-
verðskuldaðan greiða, og sáu ekki
svo langt, að þeir væru með þessu,
eftilvill að bjarga heilu bygðarlagi
frá glötun. Líklega væru sandauðn-
ir íslands færri, ef margir hefðu á
þeim tíma farið að dæmi sjera
Björns, jafnvel þó að það kynni að
hafa kostað þá sjálfa illmæli ein-
hverra manna.
Ilugur sjera Björns, gagnvart
sandeyðingunni, kemur greinilega
fram í hinum snildarlega vel gerðu
Sand-vísum hans:
„Sandur mjer hingað sendist
sandurinn á þann vanda,
sandur sjónir blindar,
sandurinn bju-gir landið,
sandurinn sjest hjer undir,
sandur til beggja handa,
sandurin sáðverk hindrar,
sandur er óstillandi.
Sandur á sætrum lendir,
sandurinn klæðum grandar,
sandurinn byggðum sundrar,
sandurinn teppir anda,
sandur í drykknum syndir,
sandurinn froðu blandast,
sandurinn sætir undrun,
sandurinn er minn fjandi“.
Örðugleikunum sem sjera Bjorn
Framh. á bls. 104