Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.1945, Blaðsíða 4

164
lÆSBflK MOROUNBTiAÐSINS
Asælni konungsvalds-
INS FYRR Á TÍMUM
— Eftir S. K. Steindórs —
ÍSLENDINGAR þóttu til forna,
konnngamenn ‘góðir og gátu sjer
hiun besta orSstý við hirðir er-
lendra þjóðhöfðingja, þar sem þeir
fluttu konungunum þróttmiklar
drápur, hvar í var vendilega greint
það sem helst mátti þeim til ágæt-
is telja. Þágu skáldin að launum
góðar gjafir og vinfengi konung-
anna. Ekki var það heldur fátítt að
Islendingar veittu konungunum vígs
gengi er þurfa þótti, og voru þeir
að dirfsku og harðfengi engir eftir-
bátar annara, og hlutu þeir fyrir þá
þjónustu á stundum metorð nokkur.
Eigi að síður mun það sönnu n.æst,
þrátt fyrir frama einstakra manna,
að þá hafi íslenska þjóðin í heild
litla gæfu sótt í Konungsgarð.
Þjóðveldið forna, sem mörgum
er allkært, var í rauninni að ýmsu
leyti alveg furðulega ómerkileg
stofnun. Svo laus var hún í reipun-
um, og áfátt að mörgu að enginu
nútímamaður myndi vilja kjósa sjer
þann kost, að þurfa að búa við það
öryggislevsi sem þá ríkti. Einnig
verður að álíta. að það hafi í raun-
inni verið undir lok liðið, 'nokkru
fyrr en Islendingar gengu form-
lega Noregskonnngi á hönd, sem>
ljóst má verða af því, er llákon
konungur hafði látið myrða Snorra
Slurluson, taldi konungur eignir
hans fallnar undir krúnuna. Voru
meðal þeirra margar stór jarðeignir.
Engum mótmælum gegn þessu magn
aða ofríki konungs, virðist hafa
verið hreyft, hjer á landi, hvorki
af veraldlegum nje kirkjulegum for-
ystumönnum landsins. Hefði jafn,
Fyrsta grein
freklegt jarð-rán, erlends þjóðhöfð-
ingja í framandi landi, ekki verið
látið viðgangast óátalið, ef sjálfs-
forræðis meðvitund manna, hefðii
ekki verið orðin ærið sljó. 1 raun-
inni var það viðurkenning á um-
ráðarjetti Noregskonungs yfir )and-
inu, alllöngu fyrir 1262, er lands-
metin illu heilli, afsöluðu sjer og
eftirkomendum sínum formlega,
frumburðarrjettinum til sjálfsfor-
ræðis í landi sínu.
Tiltölulega lítið lter þó fyrst í
stað, á ásælni konungsvaldsins til
jarðeigna hjer á landi, og oftasti
seldtt konungarnir aftur við vægu
verði, jarðir þær er fjellu í þeirra
hlut. sem sakevrir. eða á annan hátt.
Dr. Páll E. 01. segir í hinu mikla
riti sínu: Saga fslattds 4. b. að um
siðaskifti, hafi jarðeignir konungs-
valdsins hjer á landi verið hreinasta
lítilræði, og ekki numið meiru ett
fáeinum hundruðum hundraða, að'
verðgildi.
Ekki mun klausturlíf fyrr á tím-
um hafa náð vepilegum þroska hjer
á landi, þó bókmenta og önnur
menningaráhrif setit þaðan streymdu
hafi líklega verið öllu meiri en
menn hafa gert sjer ljóst. að minsta
kosti intu Þingeyramunkar nterki-
leg bókmentastörf af höndum, og
svo mun hafa verið um fleiri klaust-
ur. þó það sje nú lítt þekt. En ís-
lendingar virðast hafa haft „klaust-
ur-kjöt“ í lakara lagi. og altaf,
munu klaustrin hjer á landi, hafa
verið fámenn, borið saman við það
et- annarsstaðar’ tíðkaðist, eigi að
síður auðguðnst þau mjög, bæði að
löndum og lausunt aurum. Er í
sjálfu sjer ekkert undarlegt við
það, því tilkostnaður var lítill, eu
allir sem þar voru, unnu eftir getu
á einn eða annan hátt, með hag
klaustursins fyrir augttnt, og er svo
enn, þar sem þau hafa staðið af sjer
tíðarandann. Einnig barst margur
góður reki á „fjörur“ klaustranna,
margskonar gjafir og áheit, var það
metnaðarmál sumra höfðing.ja-ætt-
anna að efla klaustrin og styrkja,
stundum nteð arfleiðslum eða „pro-
ventu“ gjöfum, sem alkunnar eru,
og tíðkaðar hafa verið fram á okk-
ar daga.
Elsta klaustur landsins, sent liægt
er að kalla því nafni, Þingeyra-
klaustur, var stofnsett árið 1133. og
risu upp nokkur klaustur á 12. öld-
inni í 3 fjórðungum landsins, en í
Sttnnlendinga-fjórðungi, varð ekki
að sinni úr framkvæmdum í því
efni, að vísu hugðist Magnús Ein-
arsson Skálholtsbiskup (1134—48)
að bæta úr því, og keypti Vest-
mannaeyjar í því augnamiði. en
hann andaðist áður en meira vrði
aðgert í því efni. 'Vortt Vestmanna-
eyjar síðan eign Skálholtsstóls, þar
til Árni Þorláksson biskup (1269 —
98) gaf ]tær árið 1280, klaustri hl.
Mikaels í Rergen, var það elsta
klaustur í Noregi stofnað 1106.
A'oru þær svo í eign þess klausturs
til siðaskifta. er allar klaustureign-
ir lentu í hlut konttngs. Með stjórn-
arskránni 1874, urðu kongseignir