Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.1945, Blaðsíða 7

LESP.ÓK MORCiUNBLAÐSINS 1'^
1G7.
ia upp önuur ráö til aí> koiuast yf-
ir jínðeijíah' laadsmajma.
Jli'. PálJ K. ()]. segir á áður til-
vituuðum stað: „Eftir þetta (1563)
jókst ekki að marki jarð.eign kon-
ungs hjer á landi. Enda hafði nú
vei'ið yel að verið. JJafði Jvristjáni
jconungi þriðja með þessu tekist
að sópa fyrirhafnarlítið undir sig
pg eftirmenn sína íuiium 14 þús-
und hundruðum í jörðum, eða um
það bil einum sjöttuugi allra jarð-
eigna landsinanna, með öllum þeira
kúgildufjölda. er þgr fylgir með og
nuinið hefir alt að 2500 kúgilda.
hli'U landskylduj' og leigur auðreikn-
aðar eftir landaura verði á hverj-
um tíma. ,Og nokkur fríðindi fylgdu
þe.ssu að auk. Arðurinn af öllum
jiessum .eignura rann beint út úr
iandinu, í vasa konungs, }>egar frá
,eru skilin umboðslaun“.
Eftirmanni Gissttrs, á þiskupsstói
í Skálholti, hiiiu staka góðmeuni,
Marteini Einarssyni, var vel ljós
sú hfetta sem landsmönnum stafaði
af ásælni konungsvaldsins. Veitti
hann drengilegt viðnáni eftir rnegni,
svo var og um hina aðra SkálhoJts-
biskupa, að þeir voru flestir hin
besta brjóstvörn hins íslenska mál-
staðar, þegar veraldlega valdið
brást þráfaldlega í því efni.
Marteinn biskup Einarsson, hefir
þá sjerstöðu í sögu vorri, að ekki
er úr vegi að geta hans með fáum
orðurn. Þar setn hann hefir orðið
fyrir þeim ónijúku og ómaklegu ,ör-
lögum, að minning hans hefir al-
drei fengið að njóta sín að verð-
leikum. Meira að segja Jón prófast-
ur IlaHdórsson í Ilítardaþ sem yfir-
leitt fer mjúkuig höndum tun minn-
ingu biskupanna í Biskupasögum
sínum, gerir þó hlut Marteins held-
gr títilfjörlegan. Ástæðan fyrir
þessu er þó augljós og auðfundin.
Veldw þar mestu gm afskiftj Mar-
teins af málum Jóns biskups Ara-
sonar og sona hans. „Því epginn,
höfðingi fyrir norðan land hefir
verið eins vinsæll eða tregaður, eins
og Jón biskup“. Segir Jón forseti.
Vinsældir Jóns biskups, og sam-
úðm yfir afdrifum hans, virðist hafa
verið mjög almenn meðal lands-
majma, án tillits til trúarskoðana,
og er svo enn. Þegar þar við bætist
að ættir frá Jóni biskup Arasyni,
tirðu brátl mjög fjölmennar, og
náðu hinni mestu valda-aðstöðu
hjer á landi, er ofur auðskilið mál,
að ekki hafi þótt holt, að halda í
hápiæli verðleikuui Marteins bisk-
ups.
Aðgætandi er þó, að ekki átti
Marteiim npptökin að lífláti þeirra,
feðga. En mannlegt virðist mjer
þó hann legði sig ekki fram um að
verða þeim til bjargar, því hann
haíði sjálfur orðið fyrir mjög ó-
hægu hnjaski af þeirra hálfu. Ogj
mun flestum nægja að skvgnast í
eigin barm til að skilja afstöðu
bans.
Það mun næst sanni að Marteinn
var stakt góðmenni og óáleitinni
friðsemdarmaður. Stóð hann þó svo
traustum fótum á þjóðræknislegum
grunni, að kongsmönnum varð hann
jekki svo leiðitamur, sem þeim þótti
best henta. Kom það berlegaí ljós er
kongsmenn heimtuðu undan Skál-
holtsstað Suðurnesja-jarðir , eða
*„Nesja-umboð“. Varð Marteini þá
hvergi þokað frá fornum rjetti og
/stóð í því stappi um skeið, eða þar
til Marteini varð það ljóst að von-
Jaust var að streytast lengur á móti.
En hejdur en að láta þap landsrjett-
indi af hendi, lagði bann sjálfur
niður biskupstign. — Ilið virðuleg-
asta embætti, sem Islenskur maður
gat hlotið á þeim tímupi. — Og
inætti muna Marteini það. —; Minn-
ist jeg ekki nema einnar hliðstæðu,
mörgum öldum síðar, er annar Is-
lenskur maður, Sigurður Eggerz,
Ijet af virðulegasta embætti sem þá
var völ á, ráðherratign, 1915, vegna
hins íslenska málstaðar.
Er Marteinn hafði látið af bisk-
upstign, gerðist hann í fyrstu kyr-
látur bóndi í Jlaukadal, ættarsetri
maimkostaiíkustu höfðingjaættar
Sunnlendingaf jórðungs, Haukdaða.
Síðar varð Marteinn mikilsmetinn
sómaklerkur um langa hríð á Staða-
stað, einu af bestu prestaköllum
landsins. Ilafði hann áhuga fyrir1
útbreiðslu almennrar þekkingar og
fögrum listum, einkum pontlist,
sem hann hafði numið í Englandi,
og' skáldskap, en ekki þyjcir okkur
nútíma mönnuin, sem hann hafi,
liáð háum tónum á því 'sviði. — En
margir ættliðir munu hafa rnnnið
sitt skeið, áður en tengdir tækjust
milli niðja þeirra biskupanna, Jónsi
Arasonar og Marteins Einarssonar.
• Ekki var heldur laust við að eft-
irmaður Marteins, Gísli biskup Jóns
son, yrði að feta sig áfram eftir
þyrnum stráðri braut, svo illvíg
var baráttan sem hann átti í við á-
sælni kongs eða kongsmanna, og
varð hann um síðir að beygja sig,
log láta af hendi mestan hluta þeirra
Suðurnesja-jarða, sem um langan
aldur hafði tilheyrt Skálholtsstóli.
Ekki ljet Gísli biskup þó undan fyrr
en honum hafði verið hótað afar-
kostum og afsetningu, og mun það,
hafa ráðið mestu. Því honum hefir
verið ljós sú hætta, sem þá var mjög
líklegt að væri yfirvofandi, að hing-
að yrði sendir danskir biskupar,
sem fyrst og frernst hefðu hag kon-
ungs fyrir augum. En ef svo hefði
lorðið, mátti kalla landsmenn fyrir-
svarslausa og Htils eða einkis við-
náms að vænta úr því. Er óvíst
hver saga þessarar þjóðar hefði
orðið ef svo ógiftusamlega hefði
farið.
| — Tónias nefndu eitthvað sjad-
gæft dýr í Ástralíu.
— Fíllinn.
— Fíllinn lifir ekki í Ástralíu.
, — Nei, en hann myndi vera sjald-
gæfur þar.