Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.1945, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
319
UPPDRÁTTUR Jónasar Hallgrímssonar af Skjaldbreið, í dagbók hans frá rann-
sóknaferð 15. júlí 1841. ,,Gerði mynd af Skjaldbreið frá Neðri Brunnum", segir
þar. Daginn áður, þann 14. júlí, hafði hann villst i hrauninu eins og hann lýsir
i dagbókinni og minnist á í kvæðinu og týnt lest sinni. ,,Og Fölgemændene var
vistnok ikke uden Bekymring for den tabte Geolog“.
fyrir þessa grein náttúrufræðinnar.
Víða í dagbókum og brjefum
Jónasar kernur fram áhugi hans á
því að efla þekkingu almennings á
náttúrufræði. Hefir hann íundið
glögt hvar skórinn krepti að í því
cfni, en varla hefir hann átt marga
samherja um það áhugamál sitt.
Honum var það kappsmál, að kensla
í náttúrufræði yrði tekin upp í
latínuskólanum, er hann fluttist til
Reykjavíkur, og hafði hann auga-
stað á því starfi. En Jónas fjell
frá áður en skólinn var fluttur, og
náttúrufræðin var þar enn áratug-
um saman kák eitt. ,
Meðan hann dvaldi í Reykjavik
í seinna skiftið reyndi hann mikið
til að koma þar upp náttúrugripa-
safni, og átti hann brjefaskifti við
vini sína um það efni. Tókst hon-
um að vísu að fá þar rúm í svart-
þoli bæjarins og safna þangað nokkr
um gripum. En við brottför hans
og andlát skömmu síðar koðnaði,
þetta niður, en munirnir munu þó
Jiafa lent síðar til latínuskóláns.
Ef eitthvað skyldi finnast af þeim
enn, ætti að taka þá til geymslu í
náttúrugripasafni íslands, til minn-
íngar um það, er Jónas Hallgríms-
son fjelaus og fársjúkur barðist:
fyrir þessu nauðsynjamáli íslenskr-
ar náttúrufræði.
Tæplega verðúr svo rætt um
náttúrufræðinginn Jónas Hallgríms-
son, að ljóða hans sje að engu get-
ið í því sambandi. Milli skáldskap-
ar hans og náttúrufræði er svo sterk
ar taugar að það tvent verður ekki
sundur skilið. Enginn vafi er á því,
að skáldskapargáfa hans hefir ver-
ið hónum ómetanlegur styrkur til
að skapa honum skilning á ýmsum
þeiin fyrirbrigðum, er fyrir augu
lians báru, og þá er hitt jafnvíst,
að náttúrufræðiþekking hans og
ferðalög, og ekki síst aðdáun hans
,og lotning fyrir dásemdum náttúr-
iunnar, hafa frjóvgað skáldgáfu
jharis, og sjást þess best merki í
yrkisefnum hans og meðferð þeirra.
Jeg er hræddur um, að alt um þá
skáldskapargáfu, er honum var veitt
í vöggugjöf, hefði hróður hgns samt
orðið rninni, ef náttúrufræðingsins
þefði ekki notið við. Þetta er orðið
of langt mál til þess að ræða um
náttúrulýsingar hans ■ alment. En
ekki get jeg þó slept með öllu að
minnast lítils háttar á „Fjallið
Skjaldbreið". Það er að vísu kvæði,
sem jeg heyri suma bókmentafræð-
inga láta sjer fremur fátt um finn-
ast. Þeir um það. En vafasamt er
þó, að önnur kvæði merkilegri hafi
verið ort á íslensku, þegar á alt er
litið. Það er ekki á færi,smámenna
að setja þannig heila fræðiritgerð
fram í snildarlegu ljóði, þannig að
hvorki skeiki uin rjetta frásögn,
nje úr verði andlaust rím. En: ein-.
mitt má geta þess, að í hinum mörgu
náttúrulýsingum skeikar honum al-
drei. Myndirnar og lýsingarnar er
hann bregður upp eru ætíð rjett-
ar frá sjónarmiði náttúrufræðinn
ar, ,og er það meira en hægt er að
segja um þorra íslehskra skálda,
þótt ekki sje valið af lakari end-
anum. Og engu skáldi hefir tekist
betur að draga upp hinar fegurstv.
myndir af náttúru landsins án þesv
að viðhafa stóryrði og skrúðmái.
Eins og Jónas skygndist öðrum
skáldum dýpra inní leyndardóm;
náttúru landsins, eins kunni hann
öðrum skáldum betur að lýsa hennií
með rjettum orðum.
Svo segja jarðfræðingar, að ís
land sje eitt hinna furðulegustu
landa á jörðu um jarðfræði alla.
I kvæðinu Fjallið Skjaldbreiður
hefir Jónas gefið þjóð sinni glæsi-
legri lýsingu -á þeiin öflum, seci
landið hai'a skapað, og hversu þau