Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.1945, Blaðsíða 11

LESBÓK MOBGUNBLAÐSINS
breski sendihen-ann í Reykjavík
kom til forsætisráðherrans og tjáði
honum, að þörf væri fyrir setuliðið
ti Islandi annarsstaðar. Beiiuii hann
Jþví til ríkisstjórnarinnar, að hún
semdi við Bandaríkjamenn um her-
,vernd landsins til ófriðarloka. Samm
ingar tókust greiðlega, og hinn 7.
júlí sieig amerískt lierlið á land á
Jslandi. Þessi atburður var mjög
mikilvægur fyrir gang óriðarins.
Bandaríkin gátu nú tekið að sjer
fyigd skipalestanna milli Aineríku
pg íslands, og fjöldi breskra her-
manna, flugmanna og sjóliða voru
leystir af hólmi á Islandi. Yoru þeir
fluttir í aðrar álfur heims, þar sem
þeirra var meiri þörf. Það er óþarfi
að eyða orðum að því, hve þýðing-
armikið það var, að Bandaríkja-
menu tóku að sjer hervernd Jslands.
Hitt langar mig til að minna á í
þessu sambandi, að þetta gerðist
sumarið 1941, þegar einangrunar-
stefnan var ennþá sterkur þáttur í
almenningsáliti í Bandaríkjunum.
Hervernd Bandaríkjamanna hefði
ekki getað tekið við af breska her-
náminu, án þess að frjáls samningur
stjóma Bandaríkjauna og íslands
kæmi til — Með því að gera þenn-
an samning lagði ríkisstjórn Islands
vissulega fram sinn litla skerf til
þess að lýðræðisríkjunum yrði unnt
að vinna sigur.
ísland hefir einnig að öllu öðru
leyti veitt hinum sameinuðu þjóð-
um allan þann stuðning í styrjald-
arrekstrinum er í þess valdi hefir
staðið. Öllum atvinnumálum lands-
ins hefir verið beint að því að
styðja hinar sameinuðu þjóðir, og
Jslendingar eiga á bak að sjá fjölda
sjómanna, er farist hafa við flutn-
inga íslenskra afurða til Bretlands,
Það er ennfremur eitt af aðalatrið-
unum í stefnuskrá núverandi stjóm-
ar, „að hlutast til um a$ Islending-
ar taki þátt í því alþjóða samstai'fi,
sem hinar sameinuðu þjóðir beita
sjer fyrir“.
Afstaða íslensku stjórnarinnar og
drengileg samvinna hennar allt frá
upphafi hefir og ávalt verið metin
og viðurkennd af i orystumönnum
hinna sameinuðu þjóða, sem sýndu
samúð sína í verki, er íslenska lýð-
veldið var endurreist í fyrra. Þeir
hafa og boðið íslandi þátttöku í
ýmsum alþjóða ráðstefnum, er ný-
lega hafa verið háðar,,ba-ði í Lond-
on og í ýmsum borgum í Ameríku.
San Francisco.
En meðal annarra orða, — sje
það satt, að Jsland hafi komið sa^o
vel fram í ófriðnum, hvernig stend-
ur þá á því, að því var ekki boðin
Þátttaka í ráðstefnunni í San Fran-
cisco ?
Formlega er svarið þetta: Það
var samkomulag á Jaltaráðstefn-
unni, að einungis hinum sameinuðu
þjóðum („United Nations") skyldi
boðin þátttaka. 1 viðbót við þær
þjóðir, sem þegar komust undir
þetta heiti, er Jaltaráðstefnan fór
fram, skyldi hver ein af hinum svo-
kölluðu vinaþjóðum („Assoeiate
Nations") geta komist á ráðstefn-
una með því að ganga í flokk hinna
sameinuðu þjóða fyrir 1. mars 1945.
Jsland hafði þegar tekið þátt í ýms-
Um ráðstefnum sem ein „vinaþjóð-
anna“. Auk Islands voru í þeim
flokki ýms ríki í Suður- og Mið-
Ameríku, Tyrkland, Egyptaland og
nokkur önnur af austurlöndum.
Hvernig fer þá „vinaþjóð" að því
að komast í tölu hinna „sameinuðu
þjóða“ 1 Með því að skrifa undir
■Washington-yfirlýsinguna frá 1.
janúar 1942, sem samtímis innifelur
í sjer undirskrift undir Atlanshafs-
sáttmálann. Washington-yfirlýsing-
una, sem einnig er nefnd „yfirlýs-
ing hinna sameinuðu þjóða“, má'
engin ríkisstjórn undirrita, nema
land hennar uppfylli tvö skilyrði —•
ög nú kemur mergurinn málsins. —;
1) Ríkið verður að vera „í ófriði“
við eitt eða fleiri af möndulveld-
unum, og
2) það verður að „veita m ga
aðstoð og framlög í barátti nri
fyrir sigri yfir Tlitlei i
Það nægir ekki að uppfylla ann-
að þessarra skilyrða. Þau eru bæði
ófrávíkjanleg. Enginn vafi er á þ\rí,
að ísland uppfyllir síðara skilyrð-
ið, en hvað um hið fyrra, þetta með
að vera „í ófriði“ ? ,
Hjer er það einmitt, sem málið
vandast fyrir ísland. Allt frá því
íslenska ríkið var stofnsett, hefir
það aldrei átt í ófriði. Þegar full-
veldi íslands var viðurkennt árið
1918 var lýst yfir „ævarandi hlut-
leysi“ landsins, enda í samræmi við
það enginn vígbúnaður af neinu
tagi tekinn upp í landinu.
Alþingi sá sjer ekki fært að upp-
fylla fyrra skilyrðið fyrir því að!
komast til San Francisco. Afstaða
Islendinga hefir verið útskýrð fyrir
stjórnum þeim, sem hlut eiga að
máli, og jeg ætla mjer að komast
hjá afskiftum af flokkadeilum hjer
um þessi atriði. Á hinn bóginn er
jeg ekki hræddur um að nokkur
ásakaði mig um að reyna að ving-
ast við sigurvegarann eftir að sigur
er unninn, Jjótt jeg segi, að Islend-
ingar óskuðu ávalt að styðja mól-
stað hinna sameinuðu þjóða, og
gerðu það á allan þann hátt, sem
í þeirra valdi stóð. Með því að taka
þátt í UNRRA höfum vjer sýnt, að
vjer erum reiðubúnir til þess að
leggja fram vorn skerf til viðreisn-
arstarfsins. Auk UNRRA-þátttök-
unnar hafa Islendingar lagt nokkuð
af mörkum til hjálparstarfsemi í
Noregi, Banmörku, Sovjetríkjunum
og Frakklandi. Það, sem vjer höf-
irm áorkað, kann að vera lítilfjör-
legt, samanborið víð hið óskaplega
verk, sem framundan er, — en það
ber þó vitnþum hug vorn til þeirra
þjóða, er hlut eiga að máli.
Endurreisnar-tímabil er að hefj-
ast. Það verður erfitt tímabil, og