Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1945, Qupperneq 3

LESBÖK MORGUNBL'AÐSINS 529
er Skúli andaðist, en er honum óx
þroski, hlaut honum að verða ljóst
hið merka æfistarf Skúla. Og er
Bjarni hafði tekið sjer búsetu í
Gufunesi, og sá til Viðeyjar, sem
þessi mæti langafi hans hafði gert
að víðfrægum stað, að góðu einu,
hlaut hann því nær á hverjum degi,
að vera mintur á hann. Aftur á
móti orkti Bjarni indæl erfiljóð
um sjera Sæmund M. Holm, og tel-
ur hann „hjartahreinan“. líafði
Sæmundur þó ritað á dönsku níð
og rógburð um Skúla, og starf lians.
Sýnir þetta að ýmsir mætir menn,
er voru honum samtíða eða því
sem næst, voru ekki fyllilega dóm-
bærir um hvílíkt afreksverk æfi-
starf Skúla var.
Ben. J. Gröndal gerði Skúla að
sönnu skil með einu erindi, sem
spökum mönnum þykir svo vel gert
að betra sje en annað lengra miðl-
ungi vel orkt. Er erindið á þessa
leið:
„Voru gjaldkera goldin
gjöld þung rifjum köldum;
við una verður neinu
vart nema snöru hjarta.
Elli var ei að falli
einhlít þeim að slíta:
Hörð ráð böndin herðu
harðmúluðustum Skúla“.
Árið 1911 á 200 ára afmæli Skúla
fógeta, orkti Matthías okkar; þessi
furðulegi töframaður íslenskrar
ljóðlistar, snildarkvæði, um hann.
Enda fer þar saman orðasnild
skáldsins og mikilleiki yrkisefnis-
ins:
„Heyrið, íslands ungu stjettir,
óma hetjulag.
Þess er fyrst á Fróni rjettir
fallinn þjóðarhag.
Skúla mikla Magnússonar
minnis- kveðum -brag“.........
•
Eins og að líkum lætur, hefir
nokkuð verið um Skúla ritað, þó
allciargir samtíðarraanna hans
' ■ e
'v Hans Gram, leyndarráð. ^
eygðu ekki til hlítar hið frábæra
í fari hans.
1 vikublaðinu „Fjallkonan“ ár-
ið 1889, er prentuð æfisaga Skúla,
er hann samdi sjálfur á dönsku,
en Jón Grunnvíkingur sneri á ís-
lensku, og% bætti ýmsum skýringum
við. Nær frásögn þessi þó ekki
nema til ársins 1749, er Skúli varð
landfógeti, en þá má næstum segja
að hin ðvenjulega saga hans hefj-
ist. Hafði ristjóri Fjallkonunnar,
Valdjinar heitinn Asmundsson í
hyggju að prjóna neðan við þetta
æfisögubrot, og rita sögu hans alla,
en ekki mun honum hafa unnist
tími til þess.
Einn maður öðrum fremur: Jón
próf. Aðils, hefur gert sitt til að
minning Skúla sje í heiðri höfð
með þjóð vorri. Árið 1896 kom út
eftir hann á vegum Bókmentafje-
lagsins, æfisaga Skúla. Og í fyrir-
lestra-safni hans, „Dagrennnig“,
er einnig þáttur um hann. En svo
árið 1911, á 200 ára afmæli Skúla,
kom æfisaga hans enn á ný út, eft-
ir próf. Jón, umrituð og allmiklu
fullkomnari, en sú fyrri. Þá kemur
Skúli og að sjálfsögðu mikið við
Emokunar-sögu sarga höíundar. 1
hinum gagnmerku ritum Þorv. Thor
Landfræðisögunni og Lýsing Is-
lands, kemur Skúli víða við sögu.
Þá má og geta þess, að í bókinni:
Vormenn íslands, (bls. 9—136) eft-
ir Bjarna kennara Jónsson, er glögg
og vel sögð saga Skúla fógeta. —
Einnig er margt um hann að finna
í Sögu íslendinga, og fleiri ritum,
þannig t. d. í Árbókum Espólíns,
og öðrum Ánnálum.
En þar sem fæst þessara rita eru
handbær meginþorra þjóðarinnar,
hefir mjer dottið í hug, að koma
ritgerð þessari á framfæri í fjöllesn-
asta riti ísl.: Lesbqk Morgtinblaðs-
ins, ef vera mætti, að eitthvað
kynni að vera þar, sem ekki væri
öllum Ijóst áður. En þó einkum ef
það gæti orðið til þess, að ýmsir
ljetu ekki hjer við sitja, en kyntu
sjer nánar líf og starf Skúla fógeta.
Því það er ment og máttur allra
þjóða,
að meta sína bestu afreksmenn.
SKTJLI MAGNÚSSON fæddist 12.
des. árið 1711, að Garði í Keldu-
hverfi. Var hann að ætterni óvenju-
lega hreinræktaður Norðlendingur.
Ósvikið ,norðurstranda stuðlaberg“
er stóð á traustum ættarmerg.
Það má kallast kynleg tilviljun,
að þessi alnorðlenski maður, skyldi
eiga megin þáttinn í grundvöllun
og stofnsetningu okkar kæru höf-
uðborgar. Einkum þegar þess er
gætt, að forfeður hans höfðu í
mörg hundruð ár verið ótrúíega
staðbundnir við ákveðið h.jerað
norðanlanck;. Skúli var af presta-
ættum kominn tnann fram af manni.
En eins og eðlilegt- er„ flytjast
prestarnir einatt landshlutanna á
milli; eru því prestaættirnar sjald-
an mjög hjeraðsbundnar.. Mætti
ef til vill af átthagatrygð þeirra
forfeðra Skúla, ráða óvenjulega
sterka skaphöfn og einberttm„:Kosti
sem komu svo glaesilega í Tjós. h.já
hcnurn.
Þó að Þingeyingum hlotnaðist