Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1945, Side 6

532
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
urinn svaraði með þessari latínu-
setningu: ,,Sat eito, si sat b.ene“.
(nógn fljótt gengur, ef nógu vel
gengur). Pjellst Skíili á þetta, og
að gömlum og góðum sið bað hann
afa sinn að blessa sig og fyrir-
ætlun sína. Gerði sjera Einar það
og mælti: „>Teg bið þess, að þú
megir læra að þekkja heiminn, en
Guð varðveiti þig fyrir heiminum".
Það leynir sjer ekki að Skúli hef-
3r haft miklar mætur á frændum
sínum, og þó ekki hvað síst á hinu
aldraða göfugmenni, sjera Einari
afa sínum. I æfisögu sinni segir
Skúli, er hann hefir gert nokkra
grein fyrir ætterni sínu: „Hjer er
þá sagt alt hið sannasta um upp-
haf Skúla Magnússonar, og verð-
ur það alt honum til lítillar sæmd-
ar, er vjer fáum nánari fregnir af
honum sjálfum". — Vill hann með
því gefa í skin, að hann sje naum-
ast jafnoki, hinna ágætu forfeðra
sinna, því ekki segir hann þetta af
hjegómaskap eða monti. Ilann var
gæddur eiginleikum sannra mikil-
menna, og var laus við þesskonar
skapgerðarbresti.
Um haustið 1727 hófst námsferill
Skúla, fór hann þá að Múla í Að-
aldal, til Þorleifs prófasts Skafta-
sonar, sem var kennari góður og
hafði jafnan heimaskóla og útskrif-
aði nemendur. Einnig var hann
landskunnur maður á sinni tíð fyr-
ir margra annara hluta sakir. Ekki
þótti Súla námið sækjast eins greitt
og hann hefði kosið, og kunni illa
þululærdóminum sem þá var tíðk-
aður. En sjera Þorleifur var ekki
óánægður með hann sem nemanda
og sagði að hann hefði næman skiln
ing. Næsta vetur, er faðir hans
drukknaði, kom töf í námið hjá!
Skúla, því er svo var komið taldi
hann sjer skylt að veita móður
sinni nokkurn stuðnng. Hafði
Skiili áhyggjur þungar út af þess-
um nýju viðhorfum, því að áhugi
hans á náminu hafði glæðst.
Lagði hann því leið sína til sjera
Einars afa síns, að leita ráða hjá
honum. Talaði gamli maðurinn
kjark í hann, og ákvað Skúli
að halda náminu áfram. Snjeri
hann aftur vongóður til sjera
Þorfleifs, staðráðinn í að ljúka
námi. Þenna vetur slasaðist
Skúli og lá alllengi rúmfastur, en
námið stundaði hann af svo mark-
vissu kappi, að sjera Þorleifur
bauðst til þess að útskrifa hann
þá um vorið. Skúli afþakkaði þetta
kostaboð, og vildi heldur ritskrif-
ast frá hinum viðurkenda Dóm-
skóla á TTólum. Lagði hgnn því
land undir fót, „heim til Hóla“,
til að sækja þar um ölmusuvist
næsta vetur. Tók Steinn biskup
málaleitun hans mjög ólíklega, og
mun hafa haft gildar ástæður; því
svo greiðvikið góðmenni var hann,
að vart mun hann hafa gert að
gamni sínu, að láta nokkurn mann
synjandi frá s.jer fara. Erindislok
þessi fjellu Skúla svo þungt, að
hann fjekk trauðla varist tárum.
Er hann lagði vonsvikinn af stað
heimleiðis, snjeri hann sjer til stóls
ins og mælti: ,Nú ertu mjer and-
stæður, en betur muntu taka mjer
næst“. — Rættist sú spá hans, áð-
ur mörg ár voru liðin.
Sjera Þorleifur í Múla, hafði um
vorið 1730 gengið að eiga Oddnýu
ekk.ju s.jera Magnúsar, og vorið eft
ir útskrifaði hann Skúla, tæplega
tvítugan að aldri og hrósar hann
honum, fyrir afbragðs gáfur og
ástundun við námið.
Er þessum áfanga var náð. fór
Skíili að Rauðuskriðu, til Bene-
dikts lögmanns Þorsteinssonar, sem
einnig var sýslumaður í Þingeyja-
þingi. Var Skúli í þjónustu hans
á annað ár og kyntist þar embætt-
isrekstri, einnig las hann þar margt
nytsamra bóka g erlendum málum
úr bókasafni lögfmanns.
Skúla var það ljóst, að ef hann
mætti gera sjer vonir um Uokkurn
verulegan embættisframa, yrði hann
að komast á háskólann í Kaup-
mannahöfn. Sigldi hann svo með
Ilúsavíkurskipi um haustið 1732,
þó fararefni væru í naumasta lagi.
Tókst þessi fyrsta sigling hans
greiðlega, og steig hann á- land í
Kaupmannahöfn eftir 8 daga úti-
vist. En þá veiktist hann hættulega
af bólusótt og lá í margar vikur,
en menjar þessa sjúkdóms bar hann
til æfiloka. Að afloknu prófi var
Skúli skráður í stúdentatölu við
háskólann, rjett fyrir jólin sama
ár. Rektor háskólans var þá, hið
mæta göfugmenni: ITans Gram pró-
fessor, sem allir íslendingar ættu
að kannast við. ITjelt hann við
þetta tækifæri ræðu á latínu um:
„Lærða Islendinga".
Gram var á þeim tíma talinn vera
lærðastur danskra manna, þó ekki
hefði hann lokið neinu embættis-
prófi. Auk margskonar fræða, var
hann einkar vel að sjer í málfræði,
sögir og forn-norrænum bókment-
um. Var hann hin mesta hjálpar-
hella og hollvinur íslendinga. Gram
var fátækur prestssonur, og fædd-
ist í smábæ á Jótlandi árið 1685.
ITann kvæntist auðugri konu, en
misti hana eftir stutta sambúð; var
honum því ekki fjár-vant. En lær-
dómur háns og glæsilegir persónu-
töfrar gerðu hann afar vinsælan,
svo honum stóðu allar dyr opnar.
— Þessi maður átti ^fcftir, oftar en
einu sinni, að grípa farsællega inn
í rás viðburðanna á örlagastundum
í lífi Skúla fógeta. — Að sjálfsögðu
valdi Skiili prófessor Gram, fyrir
aðalkennara sinn.
Eins og áður getur voru fjárráð
Skúla af skornum skamti, er hann
fór utan, og svo munu veikindin
einnig vafalaust hafa haft allmik-
inn kostnað í för með sjer fyrir
hann. Fór svo er líða tók á vetur-
inn, að Skúli var kominn í algjör
fjárþrot, og fann hann ekki annað
ráð heillavænlegra, en að ráðast