Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1945, Page 12

538
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
þessi eru sögð eftir kunilum þeim,
er fundin eru“, segir sagan. Sig-
urður Yigfússon rannsakaði dysj-
arnar þarna sumarið 1891 og seg-
ist ekki hafa fundið nema fjórar.
Taldi hann að áður mundi hafa ver
ið grafið þarna og öllu umbylt.
llann fann ekkert í kumlunum
nema eina beinplötu, litla og hag-
lega út skorna. Er hún nú geymd
á Þjóðminjasafninu.
Nokkurn spöl innar með firðin-
um er önnur eyri og kallast Þing-
eyri. Má vera að leiðarþing hafi
verið haldið þar. Eyrin er sendin
og fremst á henni klettabálkur.
Þar fyrir ofan eru einhver mann-
virki, sem talið var að myndu vera
dýsj'ar. Er sýnilegt, að grafið hefir
verið þar, til að leita í, þeim. En
Sigurður Vigfússon segir að þetta
sje álls ekki dysjar, heldur brot
af Volundarhúsi, sem hlaðið hafi
verið þarna á eyrinni. Sje það
mjög svipað rústum af öðrum Völ-
undárhúsum, er hann hafi sjeð og
athugað. Gil er í fjallið upp af
þessari eyri og heitir Deild. Þar
eru landamerki.
Innan við Fagradal tekur við
Tjaldaneshlíð og nær óslitin inn
að Saurbæ. Hjer er ekkert undir-
lendi að kalla og liggur vegurinn
hátt í grýttri skriðu, en háir hamr
ar fyrir ofan, eins og áður. En þar
upp á fjallinu er slægju- og beiti-
land. Hæsti hamarinn hjer heitir
Skjónutindur. Er saga til þess
nafns. Einu sinni var maður að
eltast við hesta þar uppi á fjallinu.
Honum tókst að koma skjóttri
meri fram á hamarinn og hugðist
mundu ná henni þar, er hún var
komin í sjálíheldu. En Skjóna
stökk fram af áttræðu bjarginu
og lamdist til bana í urðinni þar
fyrir neðan. Sums staðar er fugl
hjer í bjarginu og lífgar cipp með
skrækjum sínum og gargi, sem
bergmálar eftir hinum langa hamra
vegg. Eru þau björgin auðþekt,
þar sem fuglinn á heima, því að
þau eru með grænum og hvítum
skellum, af fugladrít og fugla-
töðu, sem vex á sillum og stöllum.
Tjaldanes stendur á rana, sem
gengur frá fjallinu inst og niður
undir sjó. Er víðsýnt þar. Niður
við sjóinn er Salthólmavík. Þar eru
hús kaupfjelagsins. Víkin dregur
nafn sitt af fveimur hólmum þar
rjett fyrir utan víkina. Hafa þeir
frá fornu fari heitið Salthólmar.
Draga þeir sjálfsagt nafn af því,
að sjór hefir flætt yfir þá og grasið
orðið salt, heldur en af hinu að
þar hafi verið saltvinsla. H.jer
rennur svo mikið ferskt vatn til
sjávar, að seltan hlýtur að minka
mjög mikið. Annars höfum vjer
sögur af saltvinslu í Breiðafirði í
fornöld. Hallsteinn goði hafði
þræla sína úti í Svefneyjum víð
saltvinslu, segir í Landnámu.
Fyrir innan Tjaldanes blasir
Saurbærinn við, víður dalur, um-
kringdur háum fjöílum. Hann var
áður allur skógi vaxinn. Sumir
halda að nafnið á dalnum sje dreg-
ið af Sýr, og að J>eir sem völdu
honum nafnið hafi haft mikinn á-
trúnað á Freyju. En í Landnámu
segir að nafnið sje dregið af því,
að þar hafi verið mýrlent (aur-
keldur). Ánnars er það einkenni-
legt nafn á víðum dal að kalla
hann bæ. Ekki hjet fyrsti bærinn,
sem þar var reistur, því naíni.
Hann hjet Torfnes og var bygður
í hinu eina rjóðri. sem þá var í
dalnum. Annars var dalurinn allur
þjettum skógi vaxinn.
Af öllum bygðum Dalasýslu,
sem jeg hefi sjeð, þykir mjer Saur-
bær fegurstur. Og lengi má sjálf-
sagt leita til þess að finna hans
líka. Fjöllin, sem lykja um hann á
þrjá vegu, eru svipmikil og marg-
breytileg. Að vísu eru þau nokk-
uð ber. Þegar skóginum var eytt
munu skriður hafa spilt hlíðunum,
en samt laða þær augað. Og svo
er þessi mikla gróðursljetta, sem
nær fjallanna inilli, og bæjaröðin
hringinn í kring. Hinn víði dal-
botn virðist alveg marflatur, nema
aðeins í miðju rís all-hár hóll upp
af óbygðri flatneskjunni. Hann heit
ir Skollhóll. Á þessum hóli hafa
þeir reist kirkju sína og blasir hún
við hvar sem maður er staddur í
dalnum. Hún fer þar vel, mið-
sveitis og ein sjer, en sumum finst
einkennilegt að guðshús skuli hafa
verið reist á Skollhól.
Hjer eru margir bæir. sem hvert
mannsbarn á landinu kannast við.
Þar er þá fyrst að nefna Saurhól.
Þar bjó Þórður Ingunnarson, ann-
ar maður Guðrúnar Ósvífursdótur.
Þaðan var Kjartan Ólafsson að
koma úr heimboði, þegar hann var
veginn. Svo er hinn frægi Staðar-