Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1945, Page 13
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
r>39
hóll, sem Víga-Sturla reisti fyrst.
Þar bjó Þorgils Oddason og Einar
sonur hans. Þar bjó Sturla Þórðar-
son og þar bjó Staðarhóls-Páll.
Innar í dalnum er Hvítadalur, sem
Stefán skáld kendi sig við. Enn
innar er Bessatunga. Þar bjó
Hólmgöngu-Bessi, og er bærinn
kendur við hann.
Nú er það ofarlega í Saurbæ-
ingum að færa bygðina saman á
einn stað. Ef það tekst, er enginn
vafi á því að það vCrður þeim til
farsældar. Dreifbýlið og einyrkja-
búskapurinn, þar sem öll verk
kalla í einu á sama manninn, gera
iífið í sveitunum svo örðugt, að
fólkið flýr þaðan. Með því að færa
saman bygðina skapast skilyrði
fyrir margháttaðri verkskiftingu
auknu fjelagslífi, auknu skemtilífi,
auknum þægindum í aila staði. Og
hjer hagar einmitt vel til að reisa
sveitarþorp. Og byrjunin á undir-
biiningi þess er það, að mi er verið
að gera áætlanir um stórkostlega
framræslu mýranna í dalnum. Mönn
um sýnist að það muni vera vinn-
andi vegur að gera alla hina miklu,
gróðursælu en mýrlendu sljettu að
samfeldu ' túni, einum akri fjall-
anna á milli. Og það verða hæg
heimatök fyrir þorpsbúa, hvar
svo sem þorpinu verður valinn
staður, að nytja þetta mikla gróð-
urland, því að þar vefður heyskap-
urinn stundaður eingöngu með vjel-
um. Dráttarvjelarnar nýju sem beita
má fyrir sláttuvjelar, rakstrarvjel-
ar, vagna, plóga, herfi og valtara,
hafa opnað nýja möguleika til betri
afkomu í sveitunum. Þetta hafa
bændur þegar sjeð, þótt revnslan
sje ekki löng. Og það hleypir í þá
nýum framkvæmdahug. .Teg átti
tal við nokkra bændur, sem fengu
dráttarvjelar og sláttuvjelar í vor.
Hljóðið í þeim var eins og þarna
hefðu þeir fengið lausn á stórum
vanda. Þeim bar saman um það,
að með þessum nýju vjelum gretu
Saurbær.
þeir slegið helmingi meira heldur
en með venjulegri tveggja hesta
sláttuvjel. Auk þess mátti nota
dráttarvjelina til margs annars.
Þeir sögðu að heyskapurinn yrði
leikur einn, hjá því sem áður var,
með þessum nýu tækjum. Auðvitað
verður landið þá að verg vel ræktr
að og vjeltækt, en það hafa nú
flestir bændur sjeð áður, að ekki
borgar sig að heyja á öðru landi.
Búskapur þeirra, sem eiga að heyja
á þýfðum túnum eða litengi, er
dauðadæmdur.
Jeg vildi að jeg ætti eftir að
lifa það að koma í Saurbæinn, þeg
ar hann hefir allur verið ræktaður
og þar hefir risið upp myndarlegt
sveitarþorp. Þá verður gaman að
sjá og kynnast þeim framförum
og þeim bættu lífsskilyrðum, sem
vjelanotkun og samtök megna að
veita jslensku sveitarfólki.
Saurbærinn er einangraður frá
öllum öðrum sveitum Dalasýslu.
Ilann er' í raun rjettri hjerað út af
fyrir sig. Fjöllin girða hann á þrjá
vegu og sjórinn á einn veg. Vegir
eru þaðan að vísu*út og inn með
Gilsfirði, en fáar leiðir til suðurs,
og engar nú farnar nema Svínn-
dalur. Um hann liggur akvegurmn.
Einstaka sinnum fara ferðalungar
yfir fjallvegu til Skeggjadals og
Sælingsdals, en þær götur eru nú
orðnar óglöggar.
Svínadalur er frábrugðinn öðr-
um dölum í sveitinni. Hann hefir
aðra stefnu en þeir. I honurn er
ekkert undirlendi og hann er op-
inn í báða enda. Ilann er hlið, gert
af náttúrunnar völdum, í gegn um
fjöllin milli Ilvammssveitar ogSaur
bæjar, og hefir verið þjóðbraut frá
upphafi íslandsbygðar. Að vísu lá
vegurinn fyrrum öðru vísi en nú.
Dalurinn er yfirleitt þröngur, en
þrengstur þó um miðbikið. Heita
þar Mjósyndi. Bygð var í dalnum
þar fyrir norðan fram vfir sein-
ustu aldamót, og má þar enn sjá
húsgrunn, forláta vel hlaðinn úr
grjóti. Það eru handverk Jndriða
gamla á Skarði.
Þar sem dalurinn er þrengstur
er holtrani í honum miðjum og
á þessu holti stakur steinn, mjög
stór. Hann er nú af ýmsum nefnd-
ur Kjartanssteinn, og talið að hjá
honum hafi Kjartan Ólafsson fall-
ið. En þetta er ekki rjett, enda
tekur sagan af öll tvímæli um það.
ITún segir að þeir Hólsbræður hafi
fylgt honum lengra og ekki skilist
við hann fyr en dalurinn fer að
víkka aftur. En við TTafragil sátu
þeir Bolli og Ósvífurssynir fyrir
Kjartani. ITafragil heldúr enn
nafni sínu. Það er sunnarlega í
Framhald á bls. 541
I